اثربخشی دوره‌های آموزشی کارکنان شرکت نفت و گاز

1- 6- 1- تعریف متغیرها 8

1- 6- 1- 1-  تعریف مفهومی یادگیری از طریق تلفن­همراه 8

1- 6-1-2-  تعریف عملیاتی یادگیری از طریق تلفن­همراه 8

1- 6- 1-3-  تعریف مفهومی یادگیری.. 8

1- 6- 1- 4-  تعریف عملیاتی یادگیری.. 8

1- 6- 1 -5-  تعریف مفهومی انگیزه پیشرفت… 8

1- 6- 1- 6-  تعریف عملیاتی انگیزه پیشرفت… 8

فصل دوم: مبانی نظری

2-1- مقدمه. 10

2-2- بخش اول: فراگیری زبان دوم. 10

2- 2- 1- مکتب­های فکری در فراگیری زبان دوم. 10

2-2- 1- 1 – ساخت­گرایی (رفتارگرایی) 11

2-2- 1- 2- عقل گرایی و روانشناسی شناختی (کارکردی/نقشی) 11

2- 2- 1-3- دیدگاه تعاملی/ساختگرایان.. 12

2-2-2- نظریه­های آموزش زبان.. 12

2-2-2-1- نظریه ناظر استفن دی کراشن (فرضیه درون نهاد) 13

2-2-2-2- نظریه موقعیتی.. 14

2-2- 2-3- نظریه ساخت­گرایی زبان.. 15

2-2- 2- 4 – نظریه یادگیری جمیزآشر. 16

2-2-2-5- نظریه زبانشناسی گاتگنو (طریق خاموش) 17

2-2- 2- 6-  نظریه یادگیری اجتماعی زبان.. 17

2-2-2- 7- نظریه تلقینی لازانف… 18

2-2- 2- 8- نظریه زبان کل­گرا 19

2-2-2- 9 – نظریه هوش­های چندگانه. 19

2-2-2-10- نظریه واژگانی.. 19

2-2-2- 11- نظریه توانش ارتباطی.. 20

2-2-2- 12- نظریه یادگیری جمعی.. 21

2-2-2-13- نظریه محتوا محور 21

2-2-3- الگوهای آموزش… 23

2-2-3-1- الگوهای آموزش زبان و فناوری رایانه­ای آموزش زبان.. 23

2-2-3-1- 1- الگوی ریچاردز راجرز در آموزش زبان.. 23

2-2-3-1- 2- الگوی تحلیل آموزش زبان مک­کی.. 24

2-2-3-1- 3- الگوی آموزش محتوا محور 24

2-2-3- 1- 3- 1- آموزش زبان مضمون محور 24

2-2-3- 1- 3- 2- آموزش زبان  حمایت شده 24

2-2-3- 1- 3- 3- آموزش ضمیمه. 24

2-2-3- 1- 3- 4- رویکرد تدریس گروهی.. 25

2-2-3- 1- 3- 5- رویکرد مهارت محور 25

2-2-3- 1- 4- الگوهای شناختی.. 25

2-2-3- 1- 4- 1- الگوهای  پردازش توجه مک لالین.. 25

2-2-3- 1- 4- 2- الگوهای  ضمنی و صریح.. 26

2-2- 3- 1- 5- الگوی ساختارگرایی اجتماعی.. 27

2-2- 3- 1- 5- 1- فرضیه کنش متقابل لانگ… 27

2-2- 3- 1- 6-  الگوی هاربارد در فناوری آموزش زبان.. 27

2- 2- 4- رویکردهای تدریس در زبان انگلیسی.. 28

2-2- 4- 1- رویکردهای سنتی درآموزش زبان انگلیسی.. 28

2-2- 4- 2- رویکردهای نوین در آموزش زبان انگلیسی.. 29

2-2- 4- 2- 1- رویکردهای مبتنی بر نظریه­ی روانشناسی سازه­گرایی.. 29

2-2- 4- 2- 2- رویکردهای مبتنی برفناوری.. 29

2-2- 4- 2- 3- رویکردهای مبتنی بریادگیری الکترونیکی.. 29

2-2- 4- 2- 4- نرم­افزار آموزشی.. 30

2-2- 4- 2- 5- یادگیری سیار در آموزش زبان انگلیسی.. 31

2-2- 4- 2- 6- پیام متنی.. 32

2-3- بخش دوم: فناوری و آموزش… 32

2-3- 1- کاربردهای فنآوری در آموزش… 33

2-3- 1-1- نقش­های یاددهی-یادگیری فاوا 34

2-3- 1- 2- نقش فاوا در تسهیل یاددهی- یادگیری.. 34

2-3- 1- 3- نقش فاوا در انگیزه یادگیری.. 34

2-3- 1- 4- نقش فاوا یادگیری شادگر محور 34

2-3- 1- 5- نقش فاوا در سنجش و ارزیابی.. 35

2-3- 1- 5- 1- ارزیابی یادگیری آموزشگاهی (یادگیری دروس) 35

2-3- 1- 5- 2- ارزیابی مهارت­های فاوا 35

2-3- 1- 5- 3- نقش فاوا در بهبود مهارت­های تفکر. 35

2-3- 2- یادگیری مادام العمر و فناوری.. 36

2- 3- 3- یادگیری از طریق موبایل.. 37

2- 3- 3- 1- انواع وسایل موبایل.. 39

2-3-3- 1- 1- دستیار دیجینال شخصی(PDA) 39

2-3-3- 1-2- گوشی­های هوشمند. 39

2-3- 3- 1-3- تلفن­همراه 39

2-3-3 -1- 4- لپ تاب شخصی و نوت بوک… 40

2-3- 3- 2- رابطه یادگیری از طریق موبایل، یادگیری الکترونیکی و یادگیری از راه دور 40

2- 3- 3- 3- فواید به کارگیری یادگیری از طریق موبایل در آموزش عالی.. 41

2-3-3- 4- مشخصات و ویژگی­های ابزار موبایل.. 41

2-3- 3- 4- 5- اهداف یادگیری از طریق موبایل.. 42

2-3- 3- 6- ویژگیهای یادگیری از طریق موبایل.. 42

2-3- 3-7-  مزایای یادگیری از طریق موبایل.. 43

2-3-3- 8-  معایب یادگیری از طریق موبایل.. 43

2-3-3-9- الگوهای (مدل) یادگیری از طریق موبایل.. 43

2-3- 3- 9- 1- مدل فریم(FRAME ) 43

2-3-3-9- 1- 1- خلاصه الکوی فریم. 45

 

2-3-3-9- 2- مدل یادگیری سیار در کشورهای در حال توسعه. 46

2-3-3-9-2- 1- عوامل موفقیت در الگوی مالینسون.. 48

2-3-3-9-3- الگوهای فرهنگی.. 48

2-3-3-9-3- 1- الگوی (مدل)Hofsteds 48

2-3-3- 9-3-2- الگوی Hall 49

2-3-3-9-4- مدل tenseITS.. 49

2-3-3- 9- 5- مدل یادگیری تلفیقی از طریق موبایل (مدل تلفیقی) 49

2-3-3- 9- 5- 1- جنبه تکنولوژیکی.. 50

2-3-3- 9- 5-2- جنبه­های مربوط به دانشگاه 51

2-3- 3- 9-5-3- جنبه­های مربوط به دانشجو. 51

2-3-4- تلفن­همراه 51

2-3- 4- 1- تاریخچه آموزش مبتنی بر موبایل (تلفن­همراه) 54

2-3- 4-2- دلایل به گارگیری تلفن­همراه درآموزش… 55

2-3- 4-3- مدل­های یادگیری از طریق تلفن­همراه 57

2-3- 4- 4- پیام کوتاه (اس­ام­اس) 57

2-3-4- 5- محدودیت­های تلفن­همراه 58

2-3-4- 5- 1- محدودیت روانشناسی.. 58

2-3- 4- 5- 2- محدودیت آموزشی تلفن­همراه 59

2-3- 4- 5- 3- محدودیت فنی و تکنولوژیکی.. 59

2-3- 4- 5 – 4- محدودیت از نظر هزینه و امکانات.. 59

2-3-4-5- 5- محدودیت­های فرهنگی.. 59

2-4- بخش سوم: پیشینه تحقیق.. 59

2-4- 1- دسته اول.. 59

2-4- 1- 1- تحقیقاتی که روش­های مخلف تدریس را با هم مقایسه کرده­اند. 59

2-4- 1- 2- تحقیقاتی که فناوری را در آموزش زبان به کار برده­اند. 61

2-4- 2- دسته دوم تحقیقاتی که در مورد انگیزه پیشرفت انجام گرفته است… 62

2-4-3- دسته سوم تحقیقاتی که در مورد موبایل و تلفن­همراه انجام شده است… 64

2-4-3- 1- تحقیقاتی که در مورد یادگیری از طریق موبایل انجام شده است… 64

2-4-3- 2- تحقیقاتی که در مورد یادگیری از طریق تلفن­همراه انجام شده است… 66

2-4-3- 2- 1- تحقیقات داخلی.. 66

2-4-3- 2- 2- تحقیقات خارجی.. 67

2-4-4- دسته­بندی تحقیقات.. 72

2-4-5-  جمعبندی.. 73

فصل سوم: روش تحقیق

3-1- مقدمه. 75

3- 2- روش تحقیق.. 75

3- 3- جامعه و نمونه آماری.. 75

3-4- روش نمونه گیری.. 75

3-5- متغیرهای تحقیق.. 76

3- 5- 1- متغیر مستقل.. 76

3- 5-2- متغیر وابسته. 76

3- 6- ابزار جمع آوری اطلاعات.. 76

3- 6- 1- پرسشنامه انگیزه پیشرفت.. 76

3- 6- 2- آزمون معلم ساخته در درس زبان انگلیسی.. 77

3- 6-3- مصاحبه. 77

3- 7- روش اجرا 77

3- 8- روش­های آماری.. 78

 

 

فصل چهارم یافته­های تحقیق

4- 1- مقدمه. 80

4- 2- اطلاعات توصیفی گروه نمونه. 80

4- 3- آمار استنباطی.. 83

4- 4- داده­های کیفی پژوهش ( مصاحبه) 87

4- 4- 1- قسمت اول. 87

4- 4- 2- قسمت دوم. 88

4- 5- نتیجه­گیری.. 89

فصل پنجم بحث و نتیجه­گیری

5-1- بحث و نتیجه گیری.. 91

5- 2- آزمون فرضیه­ها 92

5- 3- نتیجه­گیری از داده­های کیفی.. 93

5-4- نتیجه­گیری کلی.. 93

5- 5- محدودیت­های پژوهش… 93

5- 6- پیشنهادات تحقیق.. 93

5- 6- 1- پیشنهادات برخاسته از تحقیق.. 94

 

یک مطلب دیگر :

5- 6- 2- پیشنهادات برای تحقیقات آینده 94

5- 6- 3- پیشنهادات کاربردی.. 94

منابع. 95

پیوست­ها 103

 

 

 

 

 

«فهرست شکل­ها»

شکل 2- 1- رابطه بین یادگیری از طریق موبایل، یادگیری الکترونیک و یادگیری از راه دور 41

شکل (2) مدل FRAME مارگریت کول (2009). 44

شکل(3) مدل یادگیری سیار در کشورهای در حال توسعه بارکر و مالینسون (2005). 47

شکل (4) مدل یادگیری تلفیقی از طریق موبایل غریبی و محمدی (2009). 50

 

 

 

 

فهرست نمودارها

نمودار 4- 1- توزیع فراوانی افراد مورد مطالعه به تفکیک گروهها 80

نمودار 4 -2- مقایسه میانگین و انحراف استاندارد نمره آزمون زبان انگلیسی در مرحله اول و دوم در گروه کنترل… 83

نمودار 4- 3- مقایسه میانگین و انحراف استاندارد نمره زبان قبل و بعد از مداخله در گروه آزمایش…… 84

نمودار 4 – 4-  مقایسه میانگین تغییرات نمره  زبان انگلیسی  قبل و بعد از مداخله دردو گروه مورد مطالعه.. 85

 

 

 

فهرست جداول

جدول شماره 3- 1 طرح تحقیق.. 75

جدول شماره 3- 2 روند نمونه گیری… 76

جدول 4- 1 توزیع فراوانی افراد مورد مطالعه به تفکیک گروهها 80

جدول4- 2 حداقل، حداکثر، میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای مورد مطالعه در گروه کنترل… 81

جدول4-3 حداقل، حداکثر، میانگین و انحراف استانداردهای متغیرهای مود مطالعه در گروه آزمایش…… 82

جدول 4-4 مقایسه میانگین نمره آزمون زبان انگلیسی مرحله اول و دوم در گروه کنترل… 83

 جدول 4-5 مقایسه میانگین نمره آزمون زبان انگلیسی قبل و بعد از مداخله در گروه آزمایش….. 84

جدول 4-6 مقایسه میانگین  تعییرات نمره قبل و بعد از آزمون زبان در دو گروه مورد مطالعه. 85

جدول4- 7- مقایسه میانگین نمره انگیزه پیشرفت بعد از مداخله در دو گروه کنترل و آزمایش قبل از تعدیل… 86

جدول 4- 8- مقایسه میانگین نمره انگیزه پیشرفت بعد از مداخله در دو گروه بعد از تعدیل بر اساس نمره قبل… 86

جدول 5 – 1- خلاصه فرضیه­ها…………………………………………………………………………………………………………………………………92

 

 

1-1- مقدمه

زبان در اجتماعات انسانی و در زندگی گروهی و روابط اجتماعی، به واسطۀ نیاز انسان­ها به یکدیگر پدید آمد و در یک تحولات طولانی چند هزار ساله، شکل­های گوناگونی به خود گرفت. هر زبان افق­های تازه­ای در برابر چشمان بشر­ می­گشاید و می­تواند وسیلۀ ارتباط فرهنگی، علمی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی گردد. از این جهت است که زبان را رفتاری اجتماعی دانسته­اند که به اعتقاد برخی از زبان شناسان، مهم­ترین نقش آن ایجاد ارتباط است (نوشین­فر، نقل در عباسی، احمدی و لطفی، 1388).

امروزه با توجه به پیشرفت علم و فنآوری و تحولات پی­درپی، زبان انگلیسی به عنوان زبان بین­المللی و اصلی شناخته شده است (عباسی، احمدی و لطفی، 1388). بنابراین، یادگیری زبان انگلیسی به عنوان یکی از مهم­ترین ابزارهای ارتباطی برای استفاده از منابع و مآخذ علمی و پژوهشی و بهره­گیری از فنآوری­های پیشرفته، از اساسی­ترین مهارت­های مورد نیاز برای زندگی در جهان امروز است. فراگیری زبان انگلیسی کار دشواری است. موفقیت در دستیابی به پیچیدگی­های زبانی نیازمند تلاش فراوان می­باشد. کلاس­های زبان انگلیسی مکانی برای بهبود زبان و ارائه نوآوری­های آموزگاران و فراگیران زبان به منظور تسهیل این روند دشوار است. هدف این نوآوری، بهبود فرایند یادگیری و کاهش تأثیرات نامطلوبِ دشواری­های یادگیری زبان می­باشد (محمدی، 1388). به نظر محققین یکی از مهم­ترین عوامل مؤثر در یادگیری زبان رویکردهای یاددهی- یادگیری (روش تدریس) است. مثلاً موهاشان^[1] (به نقل از ّبیرمی، لیاقت دار و شریف، 1387) روش تدریس کارآمد را به عنوان مهم­ترین عامل تأثیر گذار در یادگیری زبان انگلیسی ذکر نموده است.

در طی چند سال اخیر، آموزش کارآمد زبان انگلیسی از عمده­ترین دغدغه­های مسئولان امر برنامه­ریزی درسی کشور بوده است؛ زیرا به رغم صرف مقدار زیاد زمان، انرژی و سرمایه، میلیون­ها ایرانی پس از چند سال آموزش زبان انگلیسی در نهایت از دستیابی به توانایی برقراری ارتباط مفید و مؤثر عاجزند. عوامل این ناکامی را می­شود در روش نامناسب آموزش معلمان زبان انگلیسی، محتوای آموزشی نامناسب، روش­های تدریس ناکارآمد، بی­انگیزه بودن، دیر شروع کردن آموزش و عدم به کارگیری آموخته­ها جستجو کرد (بیرمی، لیاقت دار و شریف، 1387). از این رو به منظور بهبود آموزش و ارتقای کیفیت یادگیری زبان انگلیسی بایستی شیوه­های سنتی آموزشی زبان انگلیسی مورد تجدید نظر، بازبینی و حتی تغییر قرار گیرد در این راستا توجه به طراحی آموزشی، ابداع الگوها­ی آموزشی و توجه به رویکردها­ی نوین در آموزش زبان انگلیسی جزء مهم­ترین راهکارها­ی عملی برای ارتقاء و پیشرفت در یادگیری زبان­های خارجی بویژه زبان انگلیسی محسوب می­گردد.

 1-2- بیان مسأله

زبان به عنوان وسیله­ای برای ارتباط فرهنگی، علمی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، نقش انکار ناپذیری در جامعه­ی انسانی و شکل­گیری تمدن بشری ایفا می­کند. بنابراین آموزش و فراگیری زبان در عرصه­ی تعلیم و تربیت از اولویت خاصی برخوردار است. امروزه حدود 60 درصد جمعیت دنیا دو زبانه و یا چند زبانه محسوب می­شود (بهرامی، 1388، ص 3). در نتیجه یادگیری زبان خارجی (زبان دوم) در دنیای امروز امری مهم و ضروری تلقی می­شود؛ که آگاهی از روش­های آموزش و یادگیری آن دارای اهمیت فراوان است.

زبان انگلیسی به عنوان یکی از پرکاربردترین زبان­های زنده دنیا، اهمیت اساسی در محافل علمی و بین­المللی دارد. بنابراین، توجه به بازنگری در یادگیری و روش­های تدریس آن امری ضروری محسوب می­شود. در سال­های 1940و قبل از آن، تدریس و یادگیری زبان انگلیسی و از چنین اهمیتی برخوردار نبوده، اما بعد از جنگ جهانی اول و دوم در پی گسترش فعالیت­های مختلف، زبان انگلیسی در اکثر کشورها رایج گردید (فهیم و حقانی، 1384). از آن زمان تاکنون روش­های مختلفی ایجاد شدند. ولی با وجود صرف هزینه­های فراوان نتایج حاصله از روش­های سنتی چندان رضایت بخش به نظر نمی­رسند. تجربه نشان داده است که این آموزش­ها چه در سطح دبیرستان و چه در دانشگاه­ها ناموفق بوده و هرگونه تغییر در امر آموزش زبان تاکنون با شکست مواجه شده است (پیشقدم، 1387).

طبق نظرکارشناسان، روش­های سنتی نیاز فراگیران را در مهارت­های اساسی یادگیری زبان انگلیسی مانند شنیدن، بیان کردن، خواندن و نوشتن به خوبی برآورده نمی­کنند. در مواردی که انگلیسی به عنوان زبان خارجی تدریس می­شود، امکان استفاده از مهارت­های یاد شده کلاس درس برای آنان وجود ندارد. زبان انگلیسی در چنین جاهایی ممکن است برای گرفتن مدرک تحصیلی مورد نیاز باشد؛ در آن صورت زبان انگلیس به عنوان موضوعی مثل علوم دیگر نگریسته می­شود. برای این فراگیران، مفهوم نیاز بیرون از کلاس اهمیت بسیار کمی دارد. و آموخته­ها در زندگی واقعی به­کار گرفته نمی­شوند (عباسی، احمدی و لطفی، 1388). لذا با توجه به این مشکلات در سال­های اخیر محققین به منظور غلبه بر این مشکلات متوجه رویکردهای آموزشی نوین و نظریات تعاملی در آموزش زبان شده­اند. یک دسته از رویکردهای نوینی که در سال­های اخیر مورد توجه قرارگرفته است؛ رویکرد مبتنی بر فناوری است.

فناوری با پیشرفت روزافزون تأثیر شگرفی در ارتقاء و تحول آموزش داشته است. هدف اساسی فناوری آموزشی تسهیل، توسعه و تقویت فرآیند آموزش و یادگیری است. توسعه فنآوری اطلاعات و ارتباطات^[2] در برنامه­های آموزشی و پرورشی، گامی مؤثر و ماندگار بوده که توانسته تحول کیفی در اهداف، برنامه­ها روش­ها و شیوه­ها ایجاد کند و در نتیجه اثربخشی آموزش و پرورش را به دنبال داشته باشد. پیش­بینی می­شود با توسعه فنآوری، رویاهای دیرینه و مشکلات لاینحل از قبیل کاربردی کردن آموزش و پرورش، تمرکز بر توانایی و نیازهای یادگیرندگان، نهادینه کردن دانش­آموز محوری و تغییر نقش معلم به عنوان راهنما و بالاخره اصالت بخشیدن به آموزش مادام­العمر محقق شود (زکی نژاد نقل در حیدری، مدانلو، نیاز آذری و جعفری، 1389). تحقیقات مختلف در نقاط مختلف دنیا حاکی از اثربخشی رویکردهای نوین، بخصوص رویکردهای مبتنی بر فناوری (یادگیری الکترونیکی، یادگیری سیار و …) در امر آموزش و یادگیری زبان است. در زیر به چند نمونه از این تحقیقات اشاره می­شود.

چان کونگ^[3] در تحقیقی به بررسی تأثیر شبکه­­های اینترنتی در یادگیری بخش­های مختلف زبان انگلیسی پرداخت و در پایان به این نتیجه رسید که استفاده از این امکانات می­تواند یادگیری را در بخش­های مختلف زبان انگلیسی افزایش دهد. همچنین دلاکال فاسونی^[4](2001) تأثیر کاربرد کامپیوتر و اینترنت را در یادگیری زبان انگلیسی مورد بررسی قرار داد و به این نتیجه رسیدکه این ابزارها باعث افزایش یادگیری دانش­آموزان می­شود و همکاری و مشارکت را در بین آنان بالا می­برد (نقل در حیدری، مدانلو، نیاز آذری و جعفری، 1389).

در سال­های اخیر یادگیری با ظهور فناوری­های جدید مانند چند رسانه­ای­ها، فرا رسانه­ها، ارتباطات از راه دور و یادگیری موبایل دستخوش تغییرات اساسی شده است. این روش­ها سبب افزایش علاقه، انگیزه و میل به یادگیری در دانشجویان می­گردد و قابلیت­هایی را برای معلمان و فراگیران در آموزش و یادگیری بخصوص یادگیری زبان انگلیسی فراهم می­آورد. در زمینه­ی به­کارگیری موبایل در آموزش نیز تحقیقاتی صورت گرفته است.

1-7-1-3- حمایت اجتماعی و ابعاد آن. 9

1-7-1-4- حل مشکل خانواده و ابعاد آن. 10

1-7-2- تعاریف عملیاتی.. 10

1-7-2-1- عملکرد ازدواج.. 10

1-7-2-2- سلامت خانواده اصلی.. 10

1-7-2-3- حمایت اجتماعی.. 10

1-7-2-4- حل مشکل خانواده. 11

فصل دوم (پیشینه پژوهش)

2-1- مقدمه…………… 13

2-2- پیشینه نظری… 13

2-2-1- ازدواج… 13

2-2-1-1- تعاریف ازدواج.. 13

2-2-1-2- مراحل انتخاب همسر. 14

2-2-1-3- ویژگی­های روابط زوجین.. 14

2-2-1-4- انواع ازدواج.. 15

2-2- 1-5- سلامت ازدواج.. 16

2-2-1-6- عوامل مختل­کننده روابط زوجین.. 17

2-2-1-7- وظایف زوجین.. 17

2-2-2- سلامت خانواده اصلی… 19

2-2-2-1- تأثیر خانواده اصلی بر روابط زوجین… 19

2-2-2-1-1- دیدگاه­های روان­تحلیلی.. 19

2-2-2-1-1-1- نظریه دلبستگی.. 20

2-2-2-1-1-2- ایماگودرمانی.. 21

2-2-2-1-1-3- روابط موضوعی.. 21

2-2-2-1-2- دیدگاه­های سیستمی.. 22

2-2-2-1-2-1- نظریه میلان. 22

2-2-2-1-2-2- نظریه بوئن.. 22

2-2-2-2- سلامت خانواده اصلی… 23

2-2-2-2-1- ابعاد هشت­گانه سلامت خانواده از نظر بارنهیل.. 23

2-2-2-2-2- کنش­های خانواده از نظر فلک…. 24

2-2-2-2-3- طرح سه محوری تسنگ و مک درموت… 25

2-2-2-2-4- الگوی کارکرد خانواده مک مستر. 25

2-2-2-2-5- الگوی منحنی اولسون. 27

2-2-2- 2-6- سلامت خانواده از دیدگاه تجربه­گرایان. 27

2-2-2-2-7- مدل بیورز. 29

2-2-2-2-8- مدل بوئن.. 31

2-2-2-3-ابعاد سلامت خانواده اصلی.. 33

2-2-2-3-1- صمیمیت… 33

2-2-2-3-2- استقلال و خودمختاری.. 35

2-2-3- حمایت اجتماعی.. 35

2-2-3-1- تعاریف مختلف از حمایت اجتماعی.. 36

2-2-3-2- انواع حمایت اجتماعی.. 37

2-2-3-3- کارکردهای حمایت اجتماعی.. 38

2-2-4- حل مشکل خانواده. 39

2-2-4-1- مهارت­های حل مشکل.. 40

2-2-4-2- بررسی رویکردهای مختلف به حل مشکل.. 41

2-2-4-2-1- دیدگاه رفتاری.. 41

2-2-4-2-2- دیدگاه فلدمن.. 42

2-2-4-2-3- دیدگاه راه­حل­محور. 42

2-2-4-2-4- دیدگاه روایت درمانی.. 43

2 -2-4-2-5- رویکرد مشکل­مدار مک مستر. 43

2-2-4-2-6- مدل کایرین، ماگویری و هرلبوت… 43

2-2-4-2-7- مدل فوکِس…. 44

2-3- پیشینه پژوهش…. 46

2-3-1- پژوهش­های انجام شده مرتبط با موضوع در ایران. 46

2-3-1-1- عملکرد ازدواج.. 46

2-3-1- 2- خانواده اصلی.. 46

2-3-1-3- حمایت اجتماعی.. 49

2-3-1-4- حل مشکل خانواده. 52

2-3-2- پژوهش­های انجام شده مرتبط با موضوع در خارج.. 54

2-3-2-1- خانواده اصلی.. 54

2-3-2-2- حمایت اجتماعی.. 55

2-3-2-3- حل مشکل.. 57

فصل سوم (روش­شناسی پژوهش)

3-1- روش­ پژوهش…. 60

3-2- جامعه پژوهش، نمونه و روش نمونه گیری.. 60

3-3- روش گردآوری داده­ها 60

3-4- داده­های مورد نیاز متناسب با سوال­ها و فرضیه­های تحقیق.. 61

3-5- نحوه توصیف و تحلیل اطلاعات… 61

3-6- مشخصات ابزار جمع­آوری اطلاعات… 61

3-6-1- مقیاس عملکرد ازدواج.. 61

3-6-2- مقیاس سلامت خانواده اصلی.. 62

3-6-3- مقیاس حمایت اجتماعی.. 63

 

3-6-4- مقیاس حل مشکل خانواده. 64

فصل چهارم (یافته­های پژوهش)

4-1- مقدمه. 67

4-2- یافته­های توصیفی.. 67

4-2-1 توصیف ویژگی­های دموگرافیک زوجین.. 67

4-2-1-1- توزیع جنسیت… 67

4-2-1-2- توزیع سن.. 67

4-2-1-3- توزیع میزان تحصیلات… 68

4-2-2- یافته­های توصیفی متغیرهای پژوهش…. 69

4-2-2-1- مقیاس عملکرد ازدواج… 69

4-2-2-2- مقیاس سلامت خانواده اصلی.. 69

2-4-2-3- مقیاس حمایت اجتماعی 70

4-2-2-4- مقیاس حل مشکل خانواده. 70

4-3- یافته­های استنباطی.. 71

4-3-1- فرضیه­های اصلی.. 71

4-3-1-1- فرضیه اول. 71

4-3-1-2- فرضیه دوم. 71

4-3-1-3- فرضیه سوم. 73

4-3-1-4- فرضیه چهارم. 73

4-3-1-5- فرضیه پنجم.. 74

4-3-1-6- فرضیه ششم.. 74

4-3-1-7- فرضیه هفتم.. 75

4-3-1-8- فرضیه هشتم.. 75

4-3-2- فرضیه­های فرعی.. 76

4-3-2-1- فرضیه اول. 76

4-3-2-2- فرضیه دوم. 78

4- 3-2- 3- فرضیه سوم . 79

4-3-2-4- فرضیه چهارم 79

4-3-2-5- فرضیه پنجم.. 80

یک مطلب دیگر :

فصل پنجم (بحث و نتیجه­گیری)

5-1- مقدمه. 86

5-2- بحث و نتیجه­گیری.. 83

5- 2- 1- فرضیه­های اصلی.. 83

5-2-2- فرضیه­های فرعی.. 87

5-2- 3- نتیجه­گیری.. 88

5-3- محدودیت­های پژوهش…. 89

5-4- پیشنهادات… 90

منابع و مآخذ  92

پیوست­ها…………………. 105

 

 

 

 

فصل اوّل

طرح پژوهش

 

1-1- مقدمه

خانواده بعنوان یک نهاد کوچک اجتماعی، یک سیستم طبیعی و یا یک منظومه است که با ازدواج شروع می­شود و ابعاد دیگر خانواده مانند زیرمنظومه زناشویی، زیرمنظومه فرزندان و زیرمنظومه والدین را دربرمی­گیرد. ارتباط با والدین اولین­ ارتباطی است که فرزند با دنیای بیرون برقرار می­کند. لذا والدین نقطه شروع آشنایی کودک با محیط اطراف هستند و می­توانند ذهن کودک را شکل دهند. این شکل­دهی می­تواند بصورت آشنایی با محیط فیزیکی، قوانین، یا چگونگی مواجهه با خطرات بیرونی و موازین اجتماعی باشد. علاوه بر این ساختار ارتباطی پیچیده و اثرگذار والدین و کودک، خود زیرمنظومه زناشویی ابعاد مختلفی دارد. یک زوج که با یکدیگر زندگی مشترک را شروع می­کنند براساس ساختار طبیعی نیازهایی را از یکدیگر مرتفع می­سازند. طی رابطه زناشویی، موازینی بین یک زوج برقرار می­شود. موازین بین یک زوج می­تواند دامنه­های مختلف ارتباطی، نحوه برخورد با تعارض­ها و ارتباط با فرزند را شامل شود که می­تواند ریشه در گذشته فرد داشته باشد که از خانواده الهام گرفته شده است (مینوچین[1] و فیشمن[2]، 1996). در کشور ما کانون خانواده و ازدواج به دلیل مسائل خاص فرهنگی و ارزشی، اهمیت بیشتری در مقایسه با کشورهای غربی دارد، لذا تلاش برای استحکام و تداوم خانواده و ارضای نیازهای عاطفی و روانی اعضاء، بویژه همسران در چارچوب خانواده از اهمیت بیشتری برخوردار است. علاوه براین، به دلیل اهمیت و نقش خانواده در فرهنگ ایران، وجود مشکلات، تعارض ها و نهایتاً از هم پاشیدگی خانواده می تواند آثار زیانباری بر زوجین، فرزندان و جامعه در مقایسه با ­داشته باشد (نظری و نوابی­نژاد، 1385). عوامل مختلفی هستند که می­توانند زندگی زوجین را تحت تأثیر قرار دهند. تاریخچه زندگی فرد و نحوه تعامل والدین و خانواده­اش در دوران قبل از ازدواج می­تواند از جمله عواملی باشد که بر زندگی زوجین و رفتار آن­ها با یکدیگر تأثیر بگذارد. همچنین حمایت اطرافیان از جمله حمایت دوستان و خانواده و کسب مهارت­های مختلف مانند حل مشکل نیز از موارد دیگری هستند که در زندگی زوجین می­توانند اثر داشته باشند. لذا در این پژوهش به بررسی رابطه ساده و چندگانه سلامت خانواده اصلی[3]، حمایت اجتماعی[4] و حل مشکل خانواده[5] با عملکرد ازدواج[6] پرداخته شده است.

1-2- بیان مسئله

زوج­ها با آرمان زندگی مشترک و برخورداری از حمایت و آرامش به سوی تشکیل خانواده گام برمی­دارند خانواده با هویتی به مثابه یک موجود زنده تحول می­یابد. نولر1 و فینی2 (2002) اعتقاد دارند زوج­ها بعنوان واحدی نگریسته می­شوند که هریک از طرفین با الگوهای رفتاری از پیش تعیین­شده، زمینه را برای واکنش فرد مقابل فراهم می­سازد که وی نیز فضای روانی و نوع رفتار آماده خود را دارد. در این فضا که شناخت و عواطف و رفتار هریک از زوج­ها در آن نقش بسزایی ایفا می­کنند، اگر یکی از زوج­ها با تعاملات مثبت یا منفی، فضا را آماده یا آلوده سازد، زوج دیگر نیز در این فضا درگیر می­شود و گویا دریچه­ای با عواطف مشترک به دوسو گشوده می­شود. لارسون3 و هولمن4 (1994) سه دسته عوامل خاص را در رضایت زناشویی موثر می­دانند. نخست عوامل بافتی مانند بافت کنونی و عوامل فرهنگی و اجتماعی، دوم خصایص و رفتارهای فردی زوجین و سوم فرایند تعاملی زوجین. آنان نتیجه می­گیرند که موارد مرتبط با این عوامل، پیش­بینی­کننده مناسبی از رضایت زناشویی هستند. همچنین نظریات متعددی هستند که تاثیر والدین و خانواده اصلی بر شکل­گیری شخصیت و نوع برخورد فرد با مسائل در آینده بخصوص زندگی مشترک را بیان می­کنند. از جمله این نظریات می­توان به نظریه روان­کاوی فروید اشاره کرد که بیان می­دارد رفتار والدین تا حد زیادی شکل­دهنده شخصیت کودک است (بارکر5، 1981). نظریه بعدی که می­توان به آن اشاره کرد نظریه یادگیری اجتماعی بندورا است؛ که طبق آن کودک چگونه رفتارکردن را از والدین یاد می­گیرد و چنانچه والدین با یکدیگر تعارض داشته باشند کودک فرصت یادگیری درست­ رفتار­کردن را از دست می­دهد (حسینیان، یزدی و جاسبی، 1386). همچنین کسب حمایت اجتماعی از دوستان و خانواده نیز از جمله عواملی هستند که در میزان رضایت زوجین نقش دارند. افراد وقتی که می­دانند از طرف خانواده، دوستان و نزدیکان حمایت می­شوند، احساس خشنودی بیشتری دارند و در مقابله با مشکلات با منطق و عملکرد بهتری عمل می­کنند. بدیهی است که همه انسان­ها در هنگام گرفتاری­ها به حمایت اطرافیان و دوستان خود نیاز دارند تا احساس امنیت کنند. در واقع هرچه حمایت اجتماعی دیگران بیشتر باشد، امیدواری­شان نیز بیشتر می­شود. پژوهش­ها نیز نشان داده­اند افرادی که از منابع حمایت اجتماعی بیشتری برخوردارند، سلامت روانی بهتری داشته و بهتر با تغییرات سازگار می­شوند (کوهن1 و ویلز2، 1985). پژوهش نبوی و شهریاری (1391) نشان داد که حمایت اجتماعی با تحت تاثیر قراردادن ابهام نقش خانوادگی، تعارض در خانواده را کاهش می­دهد؛ بنابراین حمایت دوستان و خانواده می­تواند به زوجین کمک ­کند تا بتوانند مشکلاتشان را با فشار روانی کمتری حل نمایند.

حل مشکل بطور کارآمد متغیر دیگری است که می­تواند به عملکرد سالم زندگی زناشویی منجر شود. احمدی (1386) نشان داد که حل مشکل خانواده با رضایت زناشویی همبستگی دارد. چمپیون3 و پاور4 (2000)، نیز به این نتیجه رسیدند که حل مشکل خانواده تعامل بین زوجین را تسهیل می­کند. از طرفی کراپلی5 (2005) بیان می­دارد زوجینی که تعاملات منفی بیشتری بین آن­ها رد و بدل می­شود، فرصتی برای استفاده از این مهارت­ها نمی­یابند به نظر می­رسد ارتباط بین استفاده از مهارت­ها و تعامل مثبت زناشویی یک ارتباط دوسویه است یعنی مهارت­ها می­توانند تعامل مثبت را ایجاد کنند و هم تعامل منفی موجب ناتوانی زوجین در استفاده از مهارت­ها می­شود؛ بنابراین لازم است تا مشخص شود حل مشکل خانواده بعنوان یک مهارت تا چه حد می­تواند عملکرد سالم ازدواج را پیش­بینی کند. باتوجه به ارتباطی که متغیرهای ذکر شده می­توانند با عملکرد ازدواج داشته باشند و پژوهش­های محدود در این زمنیه این پژوهش در صدد است تا به پیش­بینی عملکرد ازدواج بر اساس سلامت خانواده اصلی، حمایت اجتماعی و حل مشکل خانواده بپردازد.

 

1-3- ضرورت انجام تحقیق

درمورد اهمیت خانواده همین بس که اولین تاثیرات محیطی که فرد دریافت می­کند از محیط خانواده است و حتی تاثیرپذیری فرد از سایر محیط­ها می­تواند توسط خانواده تعدیل شود. از این رو خانواده پایه­گذار بخش مهمی از سرنوشت انسان است و در تعیین سبک و خط مشی زندگی، اخلاق، سلامت و عملکرد فرد در آینده نقش بزرگی بر عهده دارد. سلامت خانواده، تعادل شخصیتی والدین و آشنایی آن­ها با اصولی که می­تواند محیط خانواده را سالم­تر سازد، برای کودکان بسیار حائز اهمیت است. خانواده در عین حال که کوچک­ترین واحد اجتماعی است. مبنا و پایه هر اجتماع بزرگ است. افراد سالم، موفق و فعال جامعه از داخل خانواد­ه­های سالم بیرون آمده­اند. همانطور که اغلب افراد ناسالم، پرورش­یافته خانواده­های ناسالم بوده­اند. انسان­ها با ورود به اجتماع، ویژگی­های سالم یا ناسالمی را که در خانواده دریافت کرده­اند وارد اجتماع می­کنند، از این لحاظ سلامت یک جامعه به سلامت خانواده­های آن وابسته است (نظری، 1386).

علیرغم اهمیت زیاد خانواده، امروزه نتایج آمارها حکایت از گسستن خانواده در عصر حاضر دارد. طبق آمار سازمان ثبت احوال ایران در سال (1392)، 155369 طلاق در کل کشور ثبت شده است. بعبارتی در مقابل هر 5 ازدواج یک مورد طلاق گزارش شده است. در سال 92 نسبت به سال 91 حدود 5000 مورد طلاق بیشتری ثبت شده است. همچنین در سال 91 در مقابل هر 5/5 ازدواج یک طلاق ثبت شده است (www.sabteahval.ir). طی تحقیقات صورت­گرفته به نظر می­رسد یکی از عوامل اثرگذار بر زندگی بعدی فرد، یعنی زندگی مشترک، خانواده اصلی باشد. نتایج پژوهش­های حسینیان، یزدی و جاسبی (1386) و خمسه و حسینیان (1389) نیز نشان می­دهند که بین رضایت و صمیمیت زناشویی با خانواده اصلی و تجربه خشونت در دوران کودکی همبستگی معنی­داری وجود دارد. یافته­های جاکت1 و سورا2 (2001) از پژوهشی با شرکت 232 زوج نیز نشان داد، زنانی که در خانواده­های گسسته (مطلقه) بزرگ شده بودند، در مقایسه با زنانی از خانواده­های باثبات، در روابط جاری خود با همسرانشان بیشتر از بدبینی و تعارض و کمتر از اعتماد و رضایت گزارش دادند. این نتایج نشان می­دهد، افرادی که در خانواده­های مشکل­دار پرورش می یابند احتمالاً مستعد تکرار تجارب و مشاهدات گذشته در زندگی زناشویی خود هستند. از طرف دیگر انسان موجودی اجتماعی است که بسیاری از نیازهایش را از طریق ارتباط با دیگران برآورده می­سازد. ادراکی که فرد از حمایت دیگران دریافت می­کند می­تواند به او در کاهش تنش­های حاصل از موقعیت­های مختلف کمک کند. یافته­های لی3، یه چانگ4، پارک5 و هونگ چانگ6، (2004) نشان می­دهند که حمایت اجتماعی نیرومندترین نیروی مقابله­ای برای رویارویی موفقیت­آمیز و آسان در زمان درگیری با شرایط تنش­زا شناخته شده و تحمل مشکلات را برای بیماران تسهیل می­کند. دوشه7 و همکاران، (2006) نیز به این نتیجه رسیدند که مشکلات روانی در زنان پس از یائسگی با حمایت اجتماعی آنان ارتباط دارد؛ بنابراین حمایت اجتماعی به افراد برای مقابله با موقعیت­های مختلف کمک می­کند همچنین زندگی زناشویی فرد را با کاهش تنش­ها تحت تأثیر قرار دهد.

توانایی در حل مشکلات نیز یکی از مهارت­هایی است که می­تواند در زندگی زناشویی تأثیرگذار باشد. همانطور که پژوهش جاکوبسن1 (1996) عنوان می­کند زمانی­که همسران دچار مشکلات ارتباطی و حل مسئله شوند، کار با همدیگر را مشکل می­یابند و پذیرش تفاوت­های همدیگر برای آنها دشوار می­شود.

بنابراین بدلیل اهمیت خانواده و از طرفی بصدا در آمدن زنگ خطر درباره گسستگی خانواده ضرورت وجود داشت تا ابعاد بیشتری از عوامل مؤثر بر مسائل زناشویی و ازدواج بررسی شوند.

 

1-4- اهداف پژوهش

1-4-1- اهداف اصلی

• بررسی رابطه بین سلامت خانواده اصلی و عملکرد ازدواج.
• بررسی رابطه بین حمایت اجتماعی دوستان، خانواده و عملکرد ازدواج.
• بررسی رابطه بین حل مشکل خانواده و عملکرد ازدواج.
• بررسی ارتباط چندگانه بین سلامت خانواده اصلی، حمایت اجتماعی خانواده، حمایت اجتماعی دوستان و حل مشکل خانواده با عملکرد ازدواج.
• بررسی تفاوت بین حوزویان و دانشجویان در سطح سلامت خانواده اصلی.
• بررسی تفاوت بین حوزیان و دانشجویان در میزان حمایت دوستان و خانواده.
• بررسی تفاوت بین حوزویان و دانشجویان در میزان حل مشکل خانواده.
• بررسی تفاوت بین حوزویان و دانشجویان در میزان عملکرد ازدواج.

 

1-4-2- اهداف فرعی

1-4 اهداف پژوهش

1-4-1 هدف کلی……………………………………………………………………………………………………………10

 

1-4-2 اهداف فرعی………………………………………………………………………………………………………….10

 

1-5 فرضیه­های پژوهش

1-5-1 فرضیه اصلی……………………………………………………………………………………………………………10

1  -5-2 فرضیه‌های فرعی………………………………………………………………………………………………….10

1-6 تعاریف متغیرها

1-6-1 تعاریف مفهومی……………………………………………………………………………………………………….11

1-6-2 تعاریف عملیاتی………………………………………………………………………………………………………..11

فصل دوم: پیشینه پژوهش

2-1 تعارض زناشویی……………………………………………………………………………………………………………..13

2-1-1 علل تعارضات زناشویی……………………………………………………………………………………………..14

2-1-2 منابع تعارض………………………………………………………………………………………………………….15

2-1-3 چگونگی اداره تعارض زناشویی……………………………………………………………………………….16

2-2 هوش معنوی

2-2-1 تعاریف هوش معنوی……………………………………………………………………………………………..19

2-2-2پیشینه هوش معنوی………………………………………………………………………………………………..20

2-2-3 اهمیت هوش معنوی………………………………………………………………………………………………20

2-2-4 نظریه‌های مربوط به هوش معنوی…………………………………………………………………………….22

2-2-4-1 دیدگاه ویلیم وست…………………………………………………………………………………………..23

2-2-4-2 دیدگاه گروم…………………………………………………………………………………………………….23

2-2-4-3 دیدگاه ویگلزورث…………………………………………………………………………………………….23

2-2-5 مدل­های هوش معنوی از دیدگاه‌های مختلف…………………………………………………………….24

2-2-5-1 مدل زهر و مارشال………………………………………………………………………………………25

2-2-5-2 مدل نوبل……………………………………………………………………………………………………25

2-2-6 اجزای هوش معنوی………………………………………………………………………………………….25

2-2-7 مؤلفه‌های هوش معنوی………………………………………………………………………………………….26

2-3 تاب‌آوری

2-3-1 تعاریف………………………………………………………………………………………………………………27

2-3-2 اهمیت تاب‌آوری…………………………………………………………………………………………………28

2-3-3 عوامل تأثیرگذار در تاب‌آوری………………………………………………………………………………..29

2-3-4 ویژگی‌های افراد تاب­آور……………………………………………………………………………………….29

2-4 هوش عاطفی

2-4-1 تعاریف هوش عاطفی…………………………………………………………………………………………..30

2-4-2 مدل هوش عاطفی سالووی و مایر………………………………………………………………………….31

2-4-3 اهمیت هوش عاطفی…………………………………………………………………………………………….33

2-4-4 اهمیت هوش عاطفی در مقایسه با هوش عمومی……………………………………………………..34

2-4-5 طبقه‌بندی گلمن از هوش عاطفی……………………………………………………………………………36

2-4-6 مؤلفه‌های هوش عاطفی………………………………………………………………………………………..36

2-4-7 مهارت‌های اصلی هوش عاطفی…………………………………………………………………………….37

2-5 پیشینه پژوهش

2-5-1 پژوهش‌های صورت گرفته در داخل کشور……………………………………………………………38

2-5-2 پژوهش‌های صورت گرفته در خارج از کشور………………………………………………………..49

 

فصل سوم: روش پژوهش

3-1 روش  پژوهش…………………………………………………………………………………………………………54

3-2 جامعه آماری، نمونه و روش نمونه‏گیری………………………………………………………………………54

3-3 ابزار پژوهش

3-3-1 پرسشنامه تعارض زناشویی………………………………………………………………………………….54

3-3-2 مقیاس هوش معنوی……………………………………………………………………………………………55

3-3-3 مقیاس تاب‌آوری کانر ـ دیوید سون……………………………………………………………………..55

3-3-4 مقیاس هوش عاطفی شرینگ………………………………………………………………………………..56

3-4 روش اجرا و جمع‌آوری داده‌ها……………………………………………………………………………………57

3-5 روش تجزیه‌ و تحلیل داده‏ها……………………………………………………………………………………….57

فصل چهارم: یافته­های پژوهش

4-1 داده­های توصیفی………………………………………………………………………………………………………59

4-2 داده­های استنباطی…………………………………………………………………………………………………….64

فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری

5-1 محدودیت‌های پژوهش……………………………………………………………………………………….75

5-2 پیشنهاد‌های پژوهشی…………………………………………………………………………………………..75

5-3 پیشنهاد‌های کاربردی…………………………………………………………………………………………..75

منابع

منابع فارسی……………………………………………………………………………………………………………….77

منابع لاتین…………………………………………………………………………………………………………………85

 

 

فهرست جداول

جدول 4-1 آماره‌های توصیفی سن مردان و زنان

جدول 4-2 درصد فراوانی تعداد اعضای خانواده زوجین

جدول 4-3 آماره‌های توصیفی درآمد خانوار

جدول 4-4 درصد فراوانی نوع شغل زوجین

جدول 4-5 درصد فراوانی سطح تحصیلات زوجین

جدول شماره 4-6 آماره‌های ضریب همبستگی بین هوش معنوی با تعارض زناشویی در مردان

جدول شماره 4-7 آماره‌های ضریب همبستگی بین هوش معنوی با تعارض زناشویی در زنان

جدول شماره4-8 آماره‌های ضریب همبستگی بین تاب‌آوری با تعارض زناشویی در مردان

جدول شماره 4-9 آماره‌های ضریب همبستگی بین تاب‌آوری با تعارض زناشویی در زنان

جدول شماره 4-10 آماره‌های ضریب همبستگی بین هوش عاطفی با تعارض زناشویی در مردان

جدول شماره 4-11 آماره‌های ضریب همبستگی بین هوش عاطفی با تعارض زناشویی در زنان

پیوست­ها

پرسشنامه

چکیده به زبان انگلیسی

 

 

 

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه هوش معنوی، تاب‌آوری و هوش عاطفی با تعارض زناشویی در زوجین تحت پوشش بهزیستی شهرستان ایلام انجام‌گرفته است. بدین منظور75 زوج از زوجین مراجعه‌کننده به مراکز مشاوره شهرستان ایلام به شیوه نمونه‌گیری در دسترس انتخاب‌شده‌اند. برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه تعارض زناشویی ثنایی، مقیاس هوش معنوی عبداله­زاده و همکاران، تاب‌آوری کانر و دیوید سون و هوش عاطفی شرینگ استفاده‌ شده است. نتایج نشان داد که بین هوش معنوی  با تعارض زناشویی در مردان و زنان رابطه معکوس و معنا‌داری وجود دارد. بین تاب­آوری با تعارض زناشویی در مردان و زنان رابطه معکوس و معنا‌داری وجود دارد. بین هوش عاطفی با  تعارض زناشویی در مردان و زنان رابطه معکوس و معنا‌داری وجود دارد.

واژه­های کلیدی

هوش معنوی، تاب‌آوری، هوش عاطفی، تعارض زناشویی، زوجین

 

 

 

فصل اول

 

کلیات پژوهش

 

 

 

یک مطلب دیگر :

 

1-1مقدمه

انسان آفریده‌ی خدا و مخلوقی در بین خلایق است که بر بسیاری از آن‌ها برتری دارد او را نمی‌توان با هیچ‌یک از پدیده‌های زمینی یا آسمانی مقایسه کرد که او وجودی گرامی و مورد احترام خداست (اسراء/ 70).

خانواده یکی از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی است، که بر پایه ازدواج قرارگرفته است. در بین نهادهای مختلف جامعه، کانون مقدس خانواده بهترین مکان برای تربیت جسم و روح است.کودکان با پرورش یافتن در خانه‌ای که رنگ و بوی صمیمیت دارد از رشد مطلوب برخوردار و نهایتاً عضو سالمی از جامعه خواهند بود. خانواده نه تنها محیطی  است که فرد را از لحاظ اجتماعی حمایت و پشتیبانی می‌کند بلکه کانون اخلاق و مهد عواطف و علایق انسان‌هاست. کانون نوع‌دوستی و یگانگی زن و مرد هست و بهترین فرصت را برای اتفاق و اتحاد بر اساس صمیمیت هر چه بیشتر و دوام هر چه افزون‌تر اخلاقی، جسمانی، روانی و اخلاقی به وجود می‌آورد (ابراهیمی بختور، 1364).

دستیابی به جامعه سالم، آشکارا درگرو سلامت خانواده و تحقق خانواده سالم، مشروط بر برخورداری افراد آن از سلامت روانی و داشتن رابطه‌های مطلوب با یکدیگر است. از این رو سالم‌سازی اعضای خانواده و رابطه‌هایشان، بی‌گمان، اثرهای مثبتی را در جامعه به دنبال خواهد داشت (برنشتاین و برنشتاین[1]،1384).

ازدواج، مقدس‌ترین و پیچیده‌ترین رابطه میان دو انسان از جنس مخالف است که ابعاد وسیع، عمیق و هدف‌های متعددی دارد. بی‌شک هیچ نابهنجاری عاطفی و اجتماعی که از تأثیر خانواده  فارغ باشد وجود ندارد. افلاطون می‌گفت برای آنکه یک جمهوری خوب سازمان یابد، باید قوانین اصلی آن قوانینی باشد که روابط زناشویی را سامان بخشد (به پژوه،1380).

به دلایل متعددی چون گذر از سنت به مدرنیته، تغییر نظم خانواده، سست شدن روابط عاطفی، کارآمد نبودن الگوهای ارتباطی و کنترلی والدین، افزایش طلاق، مهاجرت و فشارهای شغلی و اجتماعی، مشکلات و تعارض‌های خانوادگی و زناشویی افزایش چشمگیری یافته‌اند، این در حالی است که جامعه سالم در گرو خانواده‌های سالم است (الیری[2] و همکاران، 1384).

از جمله مسائلی که صمیمیت و کارکردهای خانواده را دچار مشکل می‌کند، تعارض زناشویی است. تعارض زناشویی از ناهماهنگی زن و شوهر در نوع نیازها و روش ارضای آن، خودمحوری، اختلاف در خواسته‌ها، طرح‌واره‌های رفتاری و رفتار غیرمسئولانه نسبت به ارتباط زناشویی و ازدواج است (گلاسر[3]، 2000 به نقل از قربانی،1384).

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که تعارض پدر و مادر، کودکان را به استرس، ترس و خشم دچار می‌سازد و تجربه پی‌درپی تعارض پدر و مادر، مشکلات رفتاری  و جسمانی فرزندان را شدت می‌بخشد (کامینگز و دیویس،2003). در این نوع ارتباط زناشویی، رفتارهای خصومت‌آمیز مثل توهین، سرزنش، انتقاد، و حمله فیزیکی وجود دارد و زوجین در آن نسبت به یکدیگر احساس کینه، نفرت و خشم داشته و هر یک اعتقاد دارند که «همسرش انسان نامطلوب ناسازگاری است که موجب رنجش و عذاب او می‌گردد» (فرحبخش،1383). فرایند تعارض، زمانی به وجود می‌آید که یکی از طرفین رابطه احساس کند طرف مقابلش بعضی از مسائل مورد علاقه او را سرکوب می‌کند (شارف[4]، 1996به نقل از فاتحی زاده، بهرامی و افخمی، 1386). تعارض هنگامی رخ می‌دهد که چیزی، رضایت را برای شخص فراهم کرده، در حالی که همان چیز برای دیگری محرومیت به دنبال آورد (توماس، 1976، گریف و براین، 2000). سکستون (1996، قربانی، 1384).

درمانگران سیستمی، تعارض را هر نوع تنازع بر سر تصاحب پایگاه‌ها و منابع قدرت که در جهت اخذ امتیازات دیگری و افزایش امتیازات خود بروز می‌کند، می‌دانند بدیهی است که طرفین نزاع قصد دارند به طرف مقابل خود آسیب برسانند. تاکتیک‌های او را خنثی کرده و بالاخره از صحنه بیرون کنند، بنابراین وجود تعارض زناشویی ناشی از واکنش نسبت به تفاوت‌های فردی است و گاهی اوقات آن‌قدر شدت می‌یابد که احساس خشم، خشونت، کینه، نفرت، حسادت و سوء رفتار کلامی و فیزیکی در روابط زوجین حاکم می‌شود و به شکل حالات تخریب‌گر و ویرانگر بروز می‌کند (یونگ و لانگ[5]،1998).

با توجه به اینکه از عوامل مؤثر  بر سلامت روان، سازه هوش معنوی است. و معنویت به عنوان یکی از ابعاد انسانیت شامل آگاهی و خودشناسی می‌شود، و این سازه بعد تازه‌ای از ابعاد وجودی انسان را مورد توجه قرار می‌دهد و در مورد کیستی، چرا من در این دنیا زندگی می‌کنم، چه چیزی در این دنیا مهم است می‌پردازد، در واقع هوش معنوی از روابط فیزیکی و شناختی و محیط پیرامون خود فراتر می‌رود و وارد حیطه شهودی و متعالی دیدگاه فرد به زندگی می‌گردد. لذا هوش معنوی مثبت و بالا می‌تواند باعث افزایش خودآگاهی و تفکر مثبت و ایجاد تعهد در سطحی بالاتر در زندگی زوجین به‌ویژه در هنگام تعارضات زناشویی شود و باعث شود که تعارض با حداقل هزینه و آسیب در کمترین زمان و به شیوه‌ای کارآمد حل شود. لذا کسانی که دارای هوش معنوی بالاتری هستند، بهتر قادرند در حل و یافتن راهکارهای مثبت و سازنده در زندگی زناشویی موفق شوند.

از میان عوامل تأثیرگذار دیگر بر سلامت روان زوجین، سازه تاب‌آوری است که شامل ظرفیت روبرو شدن، غلبه کردن و حتی قوی‌تر شدن به وسیله تجربه مشکلات و یا آسیب‌هاست، در فرایند تاب‌آوری دو شرط مهم وجود دارد : 1. افراد با تهدیدهای مهم یا سختی‌های شدید روبرو می‌شوند، 2. با وجود سختی‌ها و مشکلات مهم به سازگاری مثبت دست‌یافته و پیشرفت می‌کنند ( لاتر، سیستی و بکر،[6] 2000).

بسیاری از پژوهشگران، تاب‌آوری را به عنوان یک ایده خوب، باارزش کاربردی بالا برای کمک به افراد هنگام مواجهه با ناملایمات و محافظت آنان در برابر خطراتی که در طول زندگی‌شان به وجود می‌آید یادکرده‌اند (هارت، بلینکو و توماس[7]، 2007).

یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار بر سلامت روان زوجین، سازه هوش عاطفی است. از دیدگاه بارـ ان هوش عاطفی،  دسته‌ای از مهارت‌ها، استعدادها و توانایی‌های غیر شناختی را شامل می‌شود که توانایی موفقیت فرد را در مقابله با فشارها و اقتضائات محیطی افزایش می‌دهد. بنابراین هوش عاطفی از عوامل موفقیت فرد در زندگی است (گلمن[8]، 1380).

هوش عاطفی در اصل منبع اصلی انرژی، قدرت، آرزو و اشتیاق انسان است و درونی‌ترین ارزش‌ها و هدف‌ها را در زندگی، فعّال می‌سازد و آن‌ها را از مسائلی که انسان درباره‌ی آن فکر می‌کند به صورت چیزهایی که به خاطر آن‌ها زندگی می‌کند، درمی‌آورد با توسعه‌ی عاطفه است که انسان می‌آموزد احساسات خود و دیگران را تأیید کند و برای آن‌ها ارزش قائل شود و به طور مناسب به آن‌ها پاسخ گوید و دریابد که عواطف در هر لحظه از روز، اطلاعاتی حیاتی و سودمند در اختیار او می‌گذارند (گلمن، 1380).

این واکنش قلبی است که نبوغ خلّاق و شهود را شعله‌ور می‌سازد، ما را با خود صادق می‌گرداند، روابط اطمینان‌بخش برقرار می‌کند، تصمیمات مهم را روشن می‌سازد، قطب نمای درونی را برای زندگی و کار فراهم می‌آورد و ما را به پیشامدهای غیر مترقبه و راه‌حل‌های موفقیت‌آمیز رهنمون می‌شود (کوپر[9]، 2007).

با توجه به اینکه سازه هوش معنوی، تاب‌آوری و هوش عاطفیِ بالا و مطلوب می‌توانند به عنوان ملاک‌هایی در جهت کاهش تعارضات زناشویی زوجین مؤثر باشند در این پژوهش سعی شده است تا عوامل مرتبط با کاهش تعارضات زناشویی را مورد بررسی قرار گیرند تا راهکارهای لازم جهت ایجاد محیطی شاداب و پرنشاط برای یک زندگی زناشویی سالم فراهم آید.

 

 

 

 

 

2-1بیان مسئله

“خانواده”یکی از رکن‌های اصلی جامعه به شمار می‌رود. دستیابی به جامعه سالم، آشکارا در گرو سلامت خانواده و تحقق خانواده سالم، مشروط بر برخورداری افراد آن از سلامت روانی و داشتن رابطه‌های مطلوب با یکدیگر است. از این رو سالم‌سازی اعضای خانواده و رابطه‌هایشان، بی‌گمان، اثرهای مثبتی را در جامعه به دنبال خواهد داشت (برنشتاین و برنشتاین، 1384).

2- محرمات نکاح از دیدگاه فقه امامیه 15

2-1- محرمات دائم.. 15

2-1-1)حرمت ناشی از نسب 15

2-1-2)قسم اول : زنانی که با«نسبت » حرام می شوند که هفت گروهند 16

2-1-3)بیان ازدواج‏هاى ممنوع‏ در قرآن 19

کسانی که ازدواج با آنان حرام است : 19

2-1-4)قرآن و مراعات عفت در گفتار 19

2-1-5)خواستگاری کاریست مردانه 20

2-1-6)حرمت ازدواج با محارم 20

2-1-7)محرمات به دلیل رضاع 20

2-1-8)حرمت باشیر 21

2-1-9)مقدار رضاع چه قدر است ؟ 22

2-1-10)شرایط رضاع 23

2-1-11)احکام رضاع 24

2-1-12)محرمات رضاعی و شرایط آن: 27

2-1-13)شرایط حرمت در رضاع 28

2-1-14)احکام رضاع: 32

2-1-15)مسائل: 33

2-1-16)ایجاد روابط نسبی به موجب شیر دادن 36

2-1-17)محرم بودن دختری که شیر مادر پسر را خورده 36

2-1-18)محرمات به دلیل سبب (مصاهره ) 37

2-1-19)ازدواج با زن پسر رضاعی : 40

2-1-20)محرمات به دلیل دامادی 42

2-1-21)تحریم ازدواج با مادر زن 43

2-1-22)حرمت ناشی از لعان 44

2-1-23)حرمت ناشی از شبهه و زنا 46

2-1-24)حرمت ناشی از لواط 47

2-1-25)حرمت ناشی از احرام 47

2-1-26)حرمت ناشی از عده 48

2-1-27) حرمت ناشی از زنا با زن شوهر دار 49

2-1-28)حرمت ناشی از نه طلاق 50

2-1-29)دختر زن را ربییه گویند 50

2-1-30)حرمت ازدواج با ربییه 50

2-2- محرمات موقت در فقه امامیه.. 51

2-2-1)محرمات به دلیل سبب (مصاهره ) 51

2-2-2)حرمت ازدواج با دو خواهر 52

2-2-3)حرمت ناشی از احرام (در جهالت) 52

2-2-4)حرمت ناشی از استیفای عدد 53

2-2-5)حرمت ناشی از سه طلاق 53

2-2-6)حرمت ناشی از کفر و ارتداد 54

2-2-7)حرمت ناشی از مسلمان شدن زوجه 56

فصل سوم: بررسی محرمات نکاح از منظر فقه شافعی

3- بررسی محرمات نکاح از منظر فقه شافعی 58

3-1- محرمات دائم.. 58

3-1-1)محرمات نکاح در فقه شافعی 58

3-1-2)زنان محارم از نظر شرع اسلامی 59

3-1-3)زنانی که ازدواج با آنها حرام است 63

3-1-4)دوم: مصاهرت 65

3-1-5)سوم: محرمات رضاعی 66

3-1-6)سن شیرخوارگی 67

3-1-7)فلسفه تحریم رضاعی 68

3-1-8)زن شیرده باید چگونه باشد؟ 68

3-1-9)دقت در امر شیر خوارگی 68

3-1-10)در اصل تحریم وابسته به چند چیز است: 70

3-1-11)شیرخوارگی سبب تحریم است 70

3-1-12) مقدار رضاع که سبب تحریم است: 71

3-1-13)مصاهرت از اسباب تحریم است 73

3-1-14)فلسفه  تحریم ازدواج (مصا‌هره) 73

3-2- محرمات موقت.. 77

3-2-1)محرمات موقت در فقه شافعی 77

تحریم از جهت جمع یعنی کسانی که ازدواج و نکاح با آن‌ها با هم درست نیست.   77

3-2-2)جمع بین دو محرم 78

3-2-3)حکمت در حرمت جمع بین محارم 80

3-2-4)زن متعلق به غیر 80

3-2-5) کسی که متدیّن به دین سماوی نباشد ( زنان مشرک ) 81

3-2- 6)زن لعان شده 82

 

3-2-7)‌زن غیر و زن درعده 82

3-2-8)‌ عقد دراحرام حج یاعمره 83

‌3-2-9)ازدواج  باکنیز  جاریه 84

3-2-‌10)‌ازدواج  با زن زنا پیشه 85

3-2- 11)مطلقه ثلاثه 86

3-2-12)فلسفه  این ازدواج 87

3-2-13)دین و مذهب شافعی (سه طلاق ) 88

3-2-14)تعدد همسران 90

3-2-15)حکمت در تحدید عدد همسران 92

3-2-16)اختلاف دین 92

3-2-17)ازدواج با زن شوهردار 93

3-2-18)ازدواج با زن زانی 93

3-2-19)برخى از احکام نکاح مسلمان با غیر مسلمان: 94

3-2-20) نکاح زن به نیت طلاق 95

فصل چهارم: بررسی تطبیقی و مقایسه ای در فقه امامیه و شافعی

4- بررسی تطبیقی و مقایسه ای در فقه امامیه و شافعی 98

4-1- وجوه افتراق هرکدام با تحلیل و ذکر مبانی و دلائلشان   98

4-1-1)اختلاف در ازدواج با مادر زن : 98

4-1-2)از نظر شیعه : 98

4-1-3) جمع بین محارم 99

4-1-4)زن غیر و زنی که از غیر درعده باشد 101

4-1-5)حرمت ناشی از نکاح با زن در عده 101

4-1-6) اختلاف در عقد زن در احرام 102

4-1-7)ازدواج با زن زنا پیشه 104

4-1-8)زنا و چند مساله 106

4-1-9)عدد طلاق 107

4-1-10)اختلاف دین 108

4-1-11)رضاع 108

4-1-12)اختلاف در رضاع 109

یک مطلب دیگر :

4-2- وجوه مشترک و شباهت های بین فقهای امامی و شافعی در محرمات نکاح با تحلیل و ذکر مبانی و دلائلشان.. 110

4-2-1)محرمات نسبی 110

4-2-2)نتیجه  بحث 111

4-2-3)محرم رضاعی (شیرخوارگی) 112

4-2-4)سن شیرخوارگی 113

4-2-5)شرط سن کودک شیر خوار 114

4-2-6)فرع دوم اشتراط حولین در مورد ولد مرضعه 115

4-2-7)زنده بودن زن شیر ده 116

4-2- 8) حرمت ناشی از سبب (مصاهره) 117

4-2-9)دامادی 119

4-2-10)لعان 120

4-2- 11)تعداد همسران 121

4-2- 12)اختلاف دین 122

4-2- 13)زن غیر و زن در عده 122

نتیجه گیری 123

5-2)پیشنهادها 130

منابع 131

 

 

چکیده

بررسی تطبیقی محرمات نکاح از منظر فقه امامیه و فقه  شافعی

 

به وسیله‌ی:

فضل الله کشاورز

 

محرمات نکاح، در میان پیروان تمام ادیان، با قاعده‌های متفاوت وجود دارد. اما دین اسلام محرمات  نکاح  را یک امر جدی اخلاقی، اجتماعی و شرعی دانسته، بنابراین به جزئیات در این مورد پرداخته و چارچوب مشخصی را برای محرمات نکاح  تعیین کرده است که محرمات نکاح  با کدام شرایط صورت بگیرد و چرا این شرایط برای ازدواج معتبر است. در این تحقیق احکام فقهی مرتبط با محرمات نکاح در فقه امامیه و شافعی در محرمات دائم (بالذات )و موقت (بالعرض) مطرح شده و پس از آن به بررسی تطبیقی رأی و نظر هر یک از مذاهب شافعی و امامیه در مسائلی که با هم اتفاق یا اختلاف دارند به اختصار اشاره خواهد شد و مطالعه محرمات نکاح و شرایط آن و محرمات ازدواج با ذکر مراحل و موارد حقوقی و الزامی آنها در هر دو مذهب امامی و شافعی مورد بررسی قرار گرفته است. از امتیازات این روش که بیانگر ضرورت این اثر می باشد ، این است که نگارنده در قالب چهار فصل به بررسی تطبیقی و مقایسه ای مذهب فقهی اهل بیت (علیه السلام )با مذهب سنت شافعیه با ذکر وجوه اشتراک و افتراق آنها پرداخته است.

کلمات کلیدی : نکاح ، محرمات ، فقه ، امامیه ، شافعیه.

 

مقدمه

 

ازدواج، در میان پیروان تمام ادیان با قاعده‌های متفاوت وجود دارد. اما دین اسلام ازدواج را یک امر جدی،اخلاقی، اجتماعی و شرعی دانسته بنابراین به جزئیات در این مورد پرداخته و چارچوب مشخصی را برای ازدواج تعیین کرده است که ازدواج با کدام شرایط صورت بگیرد و چرا این شرایط برای ازدواج معتبر است.