1-3-فرضیه های پژوهش… 4

1-4-اهداف پژوهش… 4

1-4-1-كاربردهای متصور از تحقیق.. 5

1-4-2-اهداف کاربردی پژوهش… 5

1-5-تعاریف و مفاهیم مربوط به پژوهش… 5

فصل دوم:دیدگاه های نظری پژوهش… 27

2-1-مقدمه. 28

2-2-هویت.. 29

2-2-1-هدف انسان از زندگی و ساختن.. 30

2-2-2-اصول انسان ساز و انسان اصول پرداز. 31

2-3-هویت بخشی به بافت های محله ها از دیدگاه نظریات مطرح شده 33

3-4-شکل گیری تفکر احیا و باززنده سازی.. 39

3-4-باززنده سازی محلات با پیشینه ی تاریخی.. 42

3-4-1-شناخت موقعیت ها 43

2-4-2-مراحل باز زنده سازی معماری.. 44

2-5-پیشینه تحقیق.. 50

فصل سوم: روش شناسی پژوهش و شناخت محدوده مورد بررسی.. 57

3-1- مقدمه. 58

3-2- روش تحقیق.. 58

3-2-1- ابزار اندازه گیری و چگونگی سنجش متغیرها در پرسش نامه. 60

3-2-2- پایایی و روایی ابزار اندازه گیری.. 60

3-2-3- جامعه آماری.. 61

3-2-4- تعیین حجم نمونه و روش نمونه گیری.. 61

3-2-5- محیط پژوهش… 62

3-2-6-روش تجزیه و تحلیل داده ها 62

3-2-7- تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها 63

3-3- معرفی شاخص ها موثر در هویت بخشی کالبدی شهر بافت تاریخی شهر اردبیل. 63

3-4- بررسی و شناسایی محدوده مورد مطالعه. 65

3-4-1- تقسیمات سیاسی شهرستان اردبیل. 66

3-4-2- علل و عوامل پیدایش شهر اردبیل. 68

3-4-3- مطالعات کالبدی- فضایی.. 69

3-4-5- تعاملات بین بافت تاریخی و جدید شهر اردبیل. 70

3-4-5-1- تعاملات اجتماعی.. 70

3-4-5-2- تعاملات کالبدی و ساختاری.. 71

3-4-5-3- تعاملات فرهنگی.. 71

3-4-5-4- تعاملات اقتصادی.. 72

3-4-5-5- تعیین محدوده بافت با ارزش تاریخی.. 73

3-4-6- شناخت و معرفی ساختار قدیمی شهر تاریخی.. 75

3-4-7- بررسی جایگاه بافت تاریخی در سازمان فضایی و ساختار کالبدی شهر امروز. 76

3-4-8- شناخت و تحلیل دگرگونی ها و تحولات ناشی از ساختار کالبدی شهر. 77

3-4-9-  کیفیت محیط شامل سیما و منظر و شهری بافت تاریخی.. 77

3-4-10-  سیما ومنظر شهر. 78

3-4-10-1- راه یا مسیر. 78

3-4-10-2-  لبه. 85

3-4-10-3-  گره یا تقاطع. 85

3-4-10-4- نشانه ها 86

3-4-10-5- محله ها 86

3-4-10-6- مبلمان شهری.. 94

3-4-10-7-  فضاهای عمومی و کیفیت آن ها در شهر اردبیل. 94

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل نمونه مورد مطالعه. 112

4-1- مقدمه. 113

4-3-2-توزیع فراوانی ها براساس سن پاسخگویان.. 115

4-3-3-توزیع فراوانی ها براساس تحصیلات.. 116

4-3-4-توزیع فراوانی ها برحسب سابقه کار. 117

4-4-آمار استنباطی.. 118

4-4-1- بررسی گویه های سازنده متغیرها 119

4-4-2- آزمون فرضیه ها 126

4-4-2-1- نرمال بودن دادهها 128

4-5- جمع بندی و نتیجه گیری نهایی.. 138

فصل پنجم: جمع بندی، نتایج و دستاوردهای پژوهش… 140

5-1- مقدمه. 141

5-2- مختصری از فرآیند انجام پژوهش… 142

5-3- پیشنهادهای اساسی طرح بهسازی بافت کهن شهر اردبیل. 143

5-4- بحث و نتیجه گیری.. 148

5-5- دستاوردهای پایان نامه. 151

5-6- پیشنهادات پژوهشی و کاربردی.. 151

منابع. 153

 

 

 

 

فهرست نمودار

نمودار(3-1) : عوامل و معیارهای موثر در هویت کالبدی بخش تاریخی شهر اردبیل. 65

نمودار شماره(4-1). جنسیت فراوانی ها 115

نمودار (4-2) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سن. 116

نمودار (4-3) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب تحصیلات.. 117

نمودار (4-4) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب تحصیلات.. 118

 

فهرست جداول

جدول شماره (4-1) توزیع فراوانی بر حسب جنسیت.. 114

جدول (4-2) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سن. 115

جدول (4-3) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان تحصیلات.. 116

جدول (4-4) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سابقة کار. 117

جدول(4-5) درصد فراوانی هر یک از گویه های سازنده متغیر هویت شهری.. 119

جدول(4-6) درصد فراوانی هر یک از گویه های سازنده متغیر محلات قدیمی. 121

جدول(4-7) درصد فراوانی هر یک از گویه های سازنده متغیر فضاهای باز. 123

جدول(4-8) درصد فراوانی هر یک از گویه های سازنده متغیر میادین. 125

جدول 4-9 برآورد شاخصهای مرکزی و پراکندگی متغیرها 126

جدول 4-10-نتایج تست نرمال بودن توزیع متغیرها 129

جدول 4-11: ضریب پیرسون. 129

جدول4-12: تست دوربین واتسون. 130

جدول4-13: آماره های باقی مانده رگرسیون. 131

جدول4-14: برآورد خلاصه مدل رگرسیونی. 131

جدول4-15: ضرایب وزنی رگرسیونی. 132

جدول 4-16: ضریب پیرسون. 133

جدول 4-17: تست دوربین واتسون. 133

جدول 4-18:  آماره های باقی مانده رگرسیون. 134

جدول 4-19: برآورد خلاصه مدل رگرسیونی. 134

جدول 4-20:ضرایب وزنی رگرسیونی. 135

جدول 4-21: ضریب پیرسون. 135

جدول 4-22: تست دوربین واتسون. 136

جدول 4-23:  آماره های باقی مانده رگرسیون. 136

جدول 4-24: برآورد خلاصه مدل رگرسیونی. 137

جدول 4-25: ضرایب وزنی رگرسیونی. 137

 

فهرست نقشه ها

نقشه شماره(3-1)  : تقسیمات موقعیت کشوری و استانی شهرستان اردبیل. 67

نقشه (3-2): ارتباط اصلی محلات، زیر محلات و بازار قبل از. 74

نقشه (3-3): (خیابان شماره 5 – مدنی) نقشه هوایی سال 1359 . 80

نقشه (3-4): خیابان پیرزرگر. 81

نقشه (3-5): معبر اوچ تکان. 82

نقشه (3-6): معبر تاوا 83

نقشه (3-7): محدوده محلات شهر اردبیل. 88

نقشه (3-8): محل قبرستان ها، بازار، نارین قلعه و باغ ملی. 89

نقشه (3-9): راسته ها و سراهای بازار. 91

نقشه(3-10) 92

 

نقشه (3-11): بازار بزاز ها و زرگر ها 93

نقشه (3-12): قبرستان و محوطه اطراف جمعه مسجد 98

نقشه (3-13): پلان و مقطع جمعه مسجد 99

نقشه (3-14): نقشه عمومی ساختمان نهایی بقعه شیخ صفی الدین. 102

نقشه (3-15): نماهایی از مجموعه شیخ صفی. 103

نقشه (3-16): مسجد میرزا علی اکبر. 104

نقشه (3-17): امامزاده صالح. 105

نقشه (3-18):حمام حاج. 106

نقشه (3-19): حمام اوچ دکان. 106

نقشه (3-20): منزل آقای مناف زاده 109

نقشه (3-21): منزل آقای ابراهیمی. 111

 

فهرست شکل ها

شکل شماره(3-1) : نماهایی از شهر و بافت تاریخی شهر اردبیل………………………………………………… 75

شکل(3-2): معابر قدیمی در محلات تاریخی شهر اردبیل……………………………………………….  78

شکل(3-3): موقعیت مکانی ابنیه بار ارزش در بافت تاریخی…………………………………………….   96

شکل(3-4) : جمعه مسجد…………………………………………………………………………………… 97

شکل (3-5): مقبره شیخ صفی الدین………………………………………………………………………..  100

شکل (3-6): مقبره شیخ امین الدین جبراییل………………………………………………………………..  107

شکل (3-7):منزل آقای مناف زاده : حیاط شمالی وتزئینات آجری دیواره ای حیاط……………………..  110

شکل (3-8): نمای جنوبی ساختمان اصلی………………………………………………………………….   110

 

مقدمه

«هویت» در فضاهای شهری، یکی از مباحث مهم در برنامه ریزی شهری و شهرسازی می باشد. هویت شهرها فضایی برای رشد و توسعه (كمال) انسان بوده و به عنوان یكی از ضروریات اکثر شهرهای بی هویت امروزی می باشد.

آسیبی دیگری که شهرهای امروزی متحمل می شوند، روند رو به رشد شهرنشینی به همراه رشد فیزیكی سریع و ناهنجار سكونتگاه های شهری و همچنین گسترش ساخت و سازهای نامتناسب شهری می باشد که موجب آسیب بیشتر به بافت های فرسوده تاریخی، بی هویتی شهر و تأثیر منفی بر ساكنین شهر شده است. بنابراین؛ بهسازی و نوسازی (حفظ) بافت های تاریخی كه میراث ارزشمند تاریخی، فرهنگی، كالبدی و..؛ گذشتگان ما می باشد، به عنوان هویتی ضروری برای ادامه ی حیات شهرها مطرح می شود.

بافت های تاریخی که دارای ارزش کالبدی و فرهنگی می باشند می توانند بهترین نشانه ی هویت شهری باشند، که برای هویت دادن به شهر، بافت تاریخی نقش مؤثر و بارزی را ایفا می نماید و در عین حال حیات و رشد این بافت مانع از بی هویتی و فرسودگی شهر از درون شده و توسعه بی رویه آن را محدود می كند. اهمیت و ضرورت حفظ آثار كهن نه به عنوان پدیده های نمادین، بلكه به دلیل شناخت سیر تحول و تكامل تاریخ شهرسازی و تمدن شهرنشینی، حفظ هویت و اصالت شهری و تبیین حیات ، شهری بر اساس شواهد و مدارك علمی همواره مورد توجه بوده است (شعاعی و پوراحمد، 1384: 25).

الدورسی (1997-1931) معمار ایتالیایی از پیروان مکتب خردگرایی، معماری بناهای تاریخی را در بر گیرنده خاطرات، افکار و آثار نسل متعدد در گذشته می داند و نقش آن ها را در خلق هویت اساسی می داند.

شورای عالی معماری و شهرسازی ایران در تعریف بافت تاریخی شهری، بیان می کند که: «بافت تاریخی شهری به عرصه هایی از محدوده قانونی شهرها اطلاق می شود که به دلیل فرسودگی کالبدی و فیزیکی، عدم برخورداری مناسب از دسترسی سواره، تاسیسات، خدمات و زیر ساخت های شهری آسیب پذیر بوده و از ارزش مكانی، محیطی و اقتصادی نازلی برخوردارند» (شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، 1383: 2). هدف از بهسازی و نوسازی بافت های تاریخی شهری، حفاظت بافت تاریخی و بناهای فرهنگی و همچنین پاسخ به نیازهای شهری می باشد و موجب می گردد خرابی های گذشته و آسیب های وارد بر بنا ترمیم شده و عملكرد جدید متناسب با نیازهای زندگی روز شکل گیرد.

 

 

 

 

یک مطلب دیگر :

 

یک مطلب دیگر :

 

فصل اول: کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1-بیان مساله پژوهش

جلوه های بارز هویت شهرهای تاریخی ایران دارای هویت کالبدی، عملکردی، تاریخی، فرهنگی، محیطی، طبیعی، دینی، انسانی، ملی و اجتماعی است. هویت کالبدی این شهرها را می توان در سادگی، فشردگی، وحدت کالبدی و عملکردی، محله بندی، درون گرایی، هماهنگی، پیوستگی و تسلسل، مفهوم و معنا دید. هویت و ایجاد هویت در شهرها از طریق نمادهای طبیعی و انسانی یکی از مباحث مهم در برنامه ریزی شهری و شهرسازی بوده و به عنوان یکی از ضروریات توسعه پایدار مطرح می شود. رشد سریع و ناهنجار مراکز شهری، افزایش جمعیت شهرها و نیز گسترش ساخت و سازهای نامتناسب شهری، موجب زیان بیشتر به بافت های تاریخی و بی هویتی شهر و تاثیر منفی بر ساکنان شهر می شود. لذا حفظ بافت تاریخی به عنوان هویتی ضروری برای ادامه ی حیات شهرها مطرح می گردد. اهمیت و ضرورت حفظ آثار کهن نه به عنوان پدیده های نمادین، بلکه به دلیل شناخت سیر تحول و تکامل تاریخ شهرسازی و تمدن شهرنشینی، حفظ هویت و اصالت شهری و تبیین حیات شهری بر اساس شواهد و مدارک علمی همواره مورد توجه بوده است (نوری نژاد، 1391: 32).

هویت کالبدی به معنای صفات و خصوصیاتی است که جسم شهر را از غیر متمایز کرده و شباهتش را با خودی آشکار می کند. این صفات به صورتی باشند که جسم شهر، در عین حفظ تداوم زمانی، در حال تحول و تکامل نیز باشد و در نهایت به پیدایش یک کل منجر شود. هویت کالبدی از لحاظ مفهومی مترادف با اصطلاحات «شخصیت» و «حس مکان» است.

معیارهای ارزیابی هویت کالبدی به شرح زیر است:

– تمایز/تشابه، به معنای تمایز از غیر و تشابه با خودی

– تداوم/ تحول، به معنی پیوند با گذشته و عدم انقطاع (تداوم معنی و ارزش های خودی) در عین نوآوری و خلاقیت با توجه به شرایط زمانه (خود ماندن ولی همان نماندن)

– وحدت/ کثرت، به معنی پیوند بین اجزای متفاوت، ناهمگون و حتی متضاد، به گونه ای که در کنار هم یک کل را به وجود بیاورند. نظریه های زمینه گرایی و منطقه گرایی پایه نظری تفسیر و تشریح معیارهای فوق در حوزه های معماری و طراحی شهری هستند (میرمقتدایی، 1383: 2).

هویت مقوله ای هنجاری و ارزشی است که لازمه ی بحث در خصوص آن ارزش گذاری و موضع گیری هنجاری است. در بسیاری از متون تخصصی و پژوهش ها، مطالعه ی هویت در محیط مصنوع با توجه به نظریه های ادراک محیط و علوم رفتاری انجام شده است. در این پژوهش ها، هویت به معنی احساس تعلق و «این همانی» با محیط در نظر گرفته شده و معیارهایی مانند احساس امنیت، خاطره انگیزی، حس معلق و وابستگی به منظور ارزیابی هویت تدوین شده و به کار رفته اند (دانشپور، 1380).

در پژوهش حاضر قصد داریم عوامل تاثیرگذار بر هویت کالبدی بافت تاریخی شهر اردبیل را مورد بررسی قرار دهیم. با وجود اینکه بناهای تاریخی شهر اردبیل تا حدودی بررسی و معرفی شده، ولی ساختار کالبدی این شهر تاکنون کمتر شناخته شده است. این مسئله در خصوص اغلب شهرهای ما مصداق دارد، بطوریکه هنوز تاریخ شهرسازی جامعی در مورد شهرهای ایران وجود ندارد.

اردبیل از شهرستان های شمال غربی کشور است و از سه بخش مرکزی (اردبیل)، هیر و سرعین و یازده دهستان تشکیل شده است. از بناهای تاریخی این شهرستان می توان به دهکده آتشگاه، مسجد جمعه اردبیل، مقبره شیخ امین الدین جبرئیل، بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی، پیکره سنگی بابا داوود عنبران و بازار تاریخی اردبیل اشاره کرد. در این پژوهش به منظور بررسی های کالبدی، ابتدا شناخت عناصر ساختار اصلی شهر اردبیل صورت می گیرد، منظور از ساختار اصلی، مجموعه پیوسته ای است مرکب از عناصر اصلی و فعالیت های اصلی شهر که فضاهای شهری آن یعنی میدان ها و خیابان ها را تشکیل می دهد. این عناصر در گروه عناصر طبیعی و عناصر مصنوع طبقه بندی می شوند. عناصر طبیعی عبارتند از ناهمواری ها، رودخانه، پوشش گیاهی و عناصر مصنوع عبارتند از ابنیه و مراکز فعالیتی، فضای سبز و باز شهری، شبکه راه ها. در ویژگی های عملکردی و فعالیت ها علاوه بر شناخت کارکردهای مختلف شهری عناصر، ابعاد اجتماعی- فرهنگی و ابعاد اقتصادی فعالیت ها نیز مورد بررسی قرار می گیرند. در بررسی ویژگی های بصری، نشانه های شهری و شبکه نمادین شهر نیز مطالعه خواهند شد.

 

1-2-سوالات پژوهش

سوالات مطرح در این پژوهش به قرار زیر است:

– وجود فضاهای باز در بافت تاریخی شهر اردبیل تا چه اندازه بر هویت کالبدی این شهر تاثیر گذار است؟

– آیا وجود محلات با قدمت زیاد در بافت تاریخی شهر اردبیل موجب هویت بخشی این شهر شده است؟

– آیا وجود میادین قدیمی در بافت تاریخی شهر اردبیل تاثیر زیادی بر هویت کالبدی شهر داشته است؟

– چگونه می توان محلات تاریخی شهر اردبیل را به فضای شهری با هویتی تبدیل کنیم؟

1-3-فرضیه های پژوهش

– وجود محلات با قدمت زیاد در بافت تاریخی شهر اردبیل موجب هویت بخشی به این شهر شده است.

– وجود فضاهای باز در بافت تاریخی شهر اردبیل تاثیر زیادی بر هویت کالبدی شهر داشته است.

– وجود میادین قدیمی در بافت تاریخی شهر اردبیل تاثیر مهمی بر هویت کالبدی شهر داشته است.

1-4-اهداف پژوهش

از نظر طبقه بندی بر مبنای هدف[1]، این پژوهش کاربردی[2] است که پیامد آن به دست آوردن نتایج کاربردی در زمینه ی عوامل موثر بر هویت کالبدی بافت تاریخی شهر اردبیل می باشد. اهداف تحقیق حاضر با توجه به بیان مسئله، به شرح زیر می باشد:

– شناسایی عوامل تاثیرگذار بر هویت کالبدی بافت تاریخی شهر اردبیل

– بررسی و شناخت ساختار کالبدی شهر اردبیل و سلسله مراتب کالبدی و فضایی و اجزای هویتی این شهر

–  ارائه ی راهبردهایی در جهت با هویت نمودن بافت های قدیمی و تاریخی شهر اردبیل

1-4-1-كاربردهای متصور از تحقیق

از جمله کاربردهای متصور از این تحقیق می توان به ارائه راهکارهایی به منظور بهره گیری از امکانات بالقوه شهری که در بافت های تاریخی شهر اردبیل رها شده اند و مداخله در بافت های تاریخی به منظور بهسازی، مقاوم سازی و استحکام بخشی این بناها اشاره کرد.

1-4-2-اهداف کاربردی پژوهش

این پژوهش می­تواند توسط برنامه­ریزان شهری، شهرداری و مهندسین شهرسازی و کلیه محققان و پژوهشگران و دنشجویانی که در زمینه مشغول تحقیق و پژوهش می باشند؛ مورد استفاده قرار گیرد.

1-5-تعاریف و مفاهیم مربوط به پژوهش

2-1-ژئوپلیتیک                                                                                                              12

2-1-1- رویكرد ژئوپلیتیك در دوران نوین (ژئوپلیتیك پست مدرن)                             12

2-1-2-ژئوپلیتیک جهان اسلام                                                                           13

2-1-3-رابطه دین و ژئوپلیتیک                                                                                                      15

2-1-4- ژئوپولیتیک مقاومت در برابر ساختار غرب محور                                                            16

2-2- مفهوم ژئوکالچر                                                                                     17

2-2-1- پیدایش و تعریف                                                                                 19

2-2-2- نظام ژئوکالچر محلی و جهانی                                                                 19

2-2-2-1-كاربرد جهانی                                                                                            20

2-2-2-2-كاربرد منطقه ای                                                                               21

2-2-2-3-كاربرد محلی و ملی                                                                           22

2-2-3- ارتباط ژئوکالچر با برخی مفاهیم جغرافیای سیاسی                                                       22

2-2-3-1- ژئوکالچر و هویت ملی                                                                       22

2-2-3-2- ژئوکالچر و علت وجودی کشورها                                                                24

2-2-3-3- ژئوکالچر و منافع ملی کشورها                                                                25

2-2-4 نظریه­های مبتنی بر نقش عوامل فرهنگی در نظام جهانی                                     26

2-2-4-1- نظریه مارتین گلاسنر                                                                                  26

2-2-4- 2-نظریه ساموئل هانتینگنون                                                                    26

2-2-4-3- نظریه نایخت­من                                                                               28

2-2-4-4- نظریه فوکویاما (تئوری ژئوپلیتیک پایان تاریخ)                                                  29

2-2-4-4-1-شیعه به روایت فوکویاما                                                                   30

2-2-4- 5-نظریه مانوئل کاستلز (جامعه‌ی شبکه‌ای)                                                      32

2-2-4-6-والرشتاین و تئوری ژئوکالچر                                                                 33

 

فصل سوم: مواد و روش ها

3-1-متغیرها                                                                                               36

3-1-1- متغیر مستقل                                                                                      36

3-1-1-1-ایثار و شهادت                                                                                 36

3-1-1-1-1-شهادت                                                                                       36

3-1-1-1-2-فرهنگ ایثار و شهادت                                                                                        39

3-1-1-1-3- آثار فرهنگ شهادت طلبی                                                                                    40

3-1-1-1-4-راه­های دستیابی به فرهنگ شهادت طلبی                                                 40

3-1-1-1-5-آسیب­های تهدیدکننده فرهنگ ایثار و شهادت                                                      41

3-1-1-1-6-عوامل مؤثر بر پدیدآیی و گسترش فرهنگ ایثار و شهادت                             41

3-1-1-1-7-آثار وپیامدهای فرهنگی فرهنگ ایثار وشهادت                                       42

3-1-1-1-8-نقش دفاع مقدس درگسترش فرهنگ ایثار و شهادت                                      43

3-1-1-1-8-فرصت‌ها و ظرفیت‌های دفاع مقدس در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت                   43

3-1-1-1-9-ضرورت بهره گیری از تجارب رزمندگان اسلام از منظر فرهنگ ایثار وشهادت                  43

3-1-1-1-10-موانع بازشناسی فرهنگ ایثار و شهادت                                               45

3-1-1-1-11-عوامل مؤثر بر پدیدآیی و گسترش فرهنگ ایثار و شهادت                            44

3-1-1-1-12-فلسفه ایثار و شهادت                                                                      45

3-1-2- متغیر وابسته                                                                                     46

3-1-2-1-ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران                                                                46

3-1-2-1-1- جمهوری اسلامی ایران                                                                   49

3-1-2-1-2- محدوده جغرافیایی                                                                         49

 

3-1-2-1-3- جمعیت                                                                         51

3-1-2-1-4-منابع                                                                             53

3-1-2-1-4-1-منابع صنایع و معادن                                                                 53

3-1-2-1-4-2-منابع طبیعی                                                                 53

3-1-2-1-5-اهداف استراتژیکی                                                             53

3-1-2-1-6-هویت آریایی                                                                    55

3-1-2-1-7- تاریخ                                                                           56

3-1-2-1-8- سنن، آداب و رسوم                                                           58

3-1-2-1-9- مذهب شیعه                                                                    59

3-1-2-1-10- اعتقاد به انتصاب ولایت(علی(ع)) عنوان امام و متعاقبا لزوم ولی فقیه              59

3-1-2-1-11- اعتقاد به ظهور منجی عادل                                                        60

3-2- روش تحقیق                                                                             62

3-2-1- روش گردآوری داده­ها                                                             62

3-2-2- روش تجزیه و تحلیل داده­ها                                                         62

 

 

 

فصل چهارم: یافته های تحقیق

4-1-تحولات مبتنی بر بهره­گیری از قدرت ژئوکالچر در خاورمیانه                            64

4-1-1- ژئوپلیتیک شیعه                                                                     64

4-1-2- تلاش برای ایجاد کردستان بزرگ                                                        65

4-1-3- دولت اسلامی عراق و شام(داعش)                                                        67

4-2-تحلیل ژئوكالچر جمهوری اسلامی ایران                                                          67

4-2-1-جایگاه ژئوكالچر در استراتژی جمهوری اسلامی ایران                                      69

4-3-ظهور اسلام‌گرایی و تحولات ژئوکالچر در ساختار نظام بین‌الملل                        70

4-4-صدور انقلاب و گسترش دگرگونی‌های ژئوپلیتیک ـ ژئوکالچر                              71

4-5-جایگاه ایثار و شهادت در ژئوکالچر ج.ا.ا                                                           73

4-5-1-جایگاه بکاء و عزاداری در ژئوکالچر ج.ا.ا                                               76

4-5-2- تاریخچه عزاداری در ژئوکالچر شیعه                                                                77

4-5-3- آغاز عزاداری امام حسین(ع)                                                                  78

4-5-4- تحلیل قیام عاشورا                                                                               81

4-5-5- جایگاه ایثار و شهادت در متون اسلامی                                                                83

4-5-5-1-قرآن کریم                                                                                      84

4-5-5-2-نهج­البلاغه                                                                                      84

4-5-5-3- صحیفه سجادیه                                                                                85

4-5-5-4- احادیث                                                                                         86

4-5-6-  عوامل تأثیرگذار بر ماندگاری نهضت خونین کربلا                                         87

4-5-6-1- نقش امامان شیعه(ع)                                                                         87

4-5-6-2- نقش علمای بزرگ دینی در طول تاریخ                                                 88

4-5-6-3- نقش انقلاب اسلامی                                                                           88

4-5-7-نقش جنگ تحمیلی و دفاع مقدس  بر  ایثار و شهادت                                      90

4-5-8-نقش مقام معظم رهبری در توسعه ایثار و شهادت در ژئوکالچر ایران                               91

4-5-9-چشم انداز توسعه ایثار و شهادت در ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران                          93

5-5-10-موثرترین راهكارهای ترویج ژئوکالچر ایثار و شهادت درجامعه                                   95

فصل پنجم: ارزیابی فرضیه ها و نتیجه گیری

مقدمه                                                                                                        98

5-1- ارزیابی فرضیه اول                                                                                          99

یک مطلب دیگر :

 

یک مطلب دیگر :

5-2- ارزیابی فرضیه دوم                                                                                          100

نتیجه گیری                                                                                                 101

منابع                                                                                                        102

 

 

 

 

 

 

فهرست نقشه ها                                                                                                     صفحه

نقشه 2-1: تمدن های مورد نظر هانتینگتون                                                                    27

نقشه 2-2 : ایران و سایر مناطق در تئوری ژئوکالچر والرشتاین                                         34

نقشه 3-1 : کشورهای همجوار ایران                                                                     51

فهرست نمودار ها                                                                                                  صفحه

 

نمودار1-3درصدجمعیت ساکن،روستایی و شهری بر اساس آمار و سرشماری عمومی 1390           52

 

 

 

چکیده

 

ایثار و شهادت ، مفاهیمی ارزشمند در همه ی جوامع بشری هستند . همه ی ملّت ها به فداكاران ، جانبازان و سلحشوران خود به دیده احترام می نگرند ؛ لیكن شیوه های این تقدسگرایی و احترام متفاوت است . درآموزه های اسلامی ، جوهره فرهنگ ایثار و شهادت از خودگذشتگی ، اخلاص و آزادمنشی هوشمندانه و هدفمند است.ترویج و اشاعه ی فرهنگ ایثارو شهادت ، آثار بسیار مثبت اخلاقی ،اعتقادی ، سیاسی ، اقتصادی ، فرهنگی را در بردارد .

با توجه به گستره ی فرهنگ جهاد و شهادت در تاریخ ملت ایران و تجلی درخشان آن پس از پیروزی انقلاب اسلامی در قالب دفاع مقدس،این مولفه جایگاهی رفیع در ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران دارد. لذا نگارنده در این پایان نامه به ماهیت تحقیق با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به شیوه کتابخانه ای به گردآوری اطلاعات پرداخته و ضمن تجزیه و تحلیل جهت پاسخ گویی به سوال ذیل برآمده است: ایثاروشهادت چه تاثیری بر ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران دارد؟به منظور پاسخ به سوال فوق، دو فرضیه زیر مورد ارزیابی قرار گرفته اند:

-فرهنگ ایثار و شهادت می تواند موجب توسعه ژئوکالچر شیعه گردد.

-فرهنگ ایثار و شهادت در پیشبرد اهداف و تحقق استراتژیک جمهوری اسلامی میتواند موثر باشد.

اهداف این تحقیق عبارتند از:

تحلیل پیامدهای معنوی ایثار و شهادت در توسعه جامعه اسلامی

تحلیل تاثیرفرهنگ ایثار شهادت در ژئوکالچرشیعه

ارائه استراتژی مناسب جهت تقویت ماندگاری ایثار شهادت

واژگان کلیدی:ژئوکالچر،ایثار،شهادت،ایران،شیعه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-6-محدودیت های تحقیق                                                                                                                 5

1-7- سازماندهی پژوهش                                                                                                                  5

1-8-پیشینه تحقیق                                                                                                                          5

1-9-مفاهیم و واژه ها                                                                                                                      8

 

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

2-1-ژئوپلیتیک                                                                                                              12

2-1-1- رویكرد ژئوپلیتیك در دوران نوین (ژئوپلیتیك پست مدرن)                             12

2-1-2-ژئوپلیتیک جهان اسلام                                                                           13

2-1-3-رابطه دین و ژئوپلیتیک                                                                                                      15

2-1-4- ژئوپولیتیک مقاومت در برابر ساختار غرب محور                                                            16

2-2- مفهوم ژئوکالچر                                                                                     17

2-2-1- پیدایش و تعریف                                                                                 19

2-2-2- نظام ژئوکالچر محلی و جهانی                                                                 19

2-2-2-1-كاربرد جهانی                                                                                            20

2-2-2-2-كاربرد منطقه ای                                                                               21

2-2-2-3-كاربرد محلی و ملی                                                                           22

2-2-3- ارتباط ژئوکالچر با برخی مفاهیم جغرافیای سیاسی                                                       22

2-2-3-1- ژئوکالچر و هویت ملی                                                                       22

2-2-3-2- ژئوکالچر و علت وجودی کشورها                                                                24

2-2-3-3- ژئوکالچر و منافع ملی کشورها                                                                25

2-2-4 نظریه­های مبتنی بر نقش عوامل فرهنگی در نظام جهانی                                     26

2-2-4-1- نظریه مارتین گلاسنر                                                                                  26

2-2-4- 2-نظریه ساموئل هانتینگنون                                                                    26

2-2-4-3- نظریه نایخت­من                                                                               28

2-2-4-4- نظریه فوکویاما (تئوری ژئوپلیتیک پایان تاریخ)                                                  29

2-2-4-4-1-شیعه به روایت فوکویاما                                                                   30

2-2-4- 5-نظریه مانوئل کاستلز (جامعه‌ی شبکه‌ای)                                                      32

2-2-4-6-والرشتاین و تئوری ژئوکالچر                                                                 33

 

فصل سوم: مواد و روش ها

3-1-متغیرها                                                                                               36

3-1-1- متغیر مستقل                                                                                      36

3-1-1-1-ایثار و شهادت                                                                                 36

3-1-1-1-1-شهادت                                                                                       36

3-1-1-1-2-فرهنگ ایثار و شهادت                                                                                        39

3-1-1-1-3- آثار فرهنگ شهادت طلبی                                                                                    40

3-1-1-1-4-راه­های دستیابی به فرهنگ شهادت طلبی                                                 40

3-1-1-1-5-آسیب­های تهدیدکننده فرهنگ ایثار و شهادت                                                      41

3-1-1-1-6-عوامل مؤثر بر پدیدآیی و گسترش فرهنگ ایثار و شهادت                             41

3-1-1-1-7-آثار وپیامدهای فرهنگی فرهنگ ایثار وشهادت                                       42

3-1-1-1-8-نقش دفاع مقدس درگسترش فرهنگ ایثار و شهادت                                      43

3-1-1-1-8-فرصت‌ها و ظرفیت‌های دفاع مقدس در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت                   43

3-1-1-1-9-ضرورت بهره گیری از تجارب رزمندگان اسلام از منظر فرهنگ ایثار وشهادت                  43

3-1-1-1-10-موانع بازشناسی فرهنگ ایثار و شهادت                                               45

3-1-1-1-11-عوامل مؤثر بر پدیدآیی و گسترش فرهنگ ایثار و شهادت                            44

3-1-1-1-12-فلسفه ایثار و شهادت                                                                      45

3-1-2- متغیر وابسته                                                                                     46

3-1-2-1-ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران                                                                46

3-1-2-1-1- جمهوری اسلامی ایران                                                                   49

3-1-2-1-2- محدوده جغرافیایی                                                                         49

 

3-1-2-1-3- جمعیت                                                                         51

3-1-2-1-4-منابع                                                                             53

3-1-2-1-4-1-منابع صنایع و معادن                                                                 53

3-1-2-1-4-2-منابع طبیعی                                                                 53

3-1-2-1-5-اهداف استراتژیکی                                                             53

3-1-2-1-6-هویت آریایی                                                                    55

3-1-2-1-7- تاریخ                                                                           56

3-1-2-1-8- سنن، آداب و رسوم                                                           58

3-1-2-1-9- مذهب شیعه                                                                    59

3-1-2-1-10- اعتقاد به انتصاب ولایت(علی(ع)) عنوان امام و متعاقبا لزوم ولی فقیه              59

3-1-2-1-11- اعتقاد به ظهور منجی عادل                                                        60

3-2- روش تحقیق                                                                             62

3-2-1- روش گردآوری داده­ها                                                             62

3-2-2- روش تجزیه و تحلیل داده­ها                                                         62

 

 

 

فصل چهارم: یافته های تحقیق

4-1-تحولات مبتنی بر بهره­گیری از قدرت ژئوکالچر در خاورمیانه                            64

4-1-1- ژئوپلیتیک شیعه                                                                     64

4-1-2- تلاش برای ایجاد کردستان بزرگ                                                        65

4-1-3- دولت اسلامی عراق و شام(داعش)                                                        67

4-2-تحلیل ژئوكالچر جمهوری اسلامی ایران                                                          67

4-2-1-جایگاه ژئوكالچر در استراتژی جمهوری اسلامی ایران                                      69

4-3-ظهور اسلام‌گرایی و تحولات ژئوکالچر در ساختار نظام بین‌الملل                        70

4-4-صدور انقلاب و گسترش دگرگونی‌های ژئوپلیتیک ـ ژئوکالچر                              71

4-5-جایگاه ایثار و شهادت در ژئوکالچر ج.ا.ا                                                           73

4-5-1-جایگاه بکاء و عزاداری در ژئوکالچر ج.ا.ا                                               76

4-5-2- تاریخچه عزاداری در ژئوکالچر شیعه                                                                77

4-5-3- آغاز عزاداری امام حسین(ع)                                                                  78

4-5-4- تحلیل قیام عاشورا                                                                               81

4-5-5- جایگاه ایثار و شهادت در متون اسلامی                                                                83

4-5-5-1-قرآن کریم                                                                                      84

4-5-5-2-نهج­البلاغه                                                                                      84

4-5-5-3- صحیفه سجادیه                                                                                85

4-5-5-4- احادیث                                                                                         86

4-5-6-  عوامل تأثیرگذار بر ماندگاری نهضت خونین کربلا                                         87

4-5-6-1- نقش امامان شیعه(ع)                                                                         87

4-5-6-2- نقش علمای بزرگ دینی در طول تاریخ                                                 88

4-5-6-3- نقش انقلاب اسلامی                                                                           88

4-5-7-نقش جنگ تحمیلی و دفاع مقدس  بر  ایثار و شهادت                                      90

4-5-8-نقش مقام معظم رهبری در توسعه ایثار و شهادت در ژئوکالچر ایران                               91

4-5-9-چشم انداز توسعه ایثار و شهادت در ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران                          93

5-5-10-موثرترین راهكارهای ترویج ژئوکالچر ایثار و شهادت درجامعه                                   95

فصل پنجم: ارزیابی فرضیه ها و نتیجه گیری

مقدمه                                                                                                        98

5-1- ارزیابی فرضیه اول                                                                                          99

یک مطلب دیگر :

 

یک مطلب دیگر :

5-2- ارزیابی فرضیه دوم                                                                                          100

نتیجه گیری                                                                                                 101

منابع                                                                                                        102

 

 

 

 

 

 

فهرست نقشه ها                                                                                                     صفحه

نقشه 2-1: تمدن های مورد نظر هانتینگتون                                                                    27

نقشه 2-2 : ایران و سایر مناطق در تئوری ژئوکالچر والرشتاین                                         34

نقشه 3-1 : کشورهای همجوار ایران                                                                     51

فهرست نمودار ها                                                                                                  صفحه

 

نمودار1-3درصدجمعیت ساکن،روستایی و شهری بر اساس آمار و سرشماری عمومی 1390           52

 

 

 

چکیده

 

ایثار و شهادت ، مفاهیمی ارزشمند در همه ی جوامع بشری هستند . همه ی ملّت ها به فداكاران ، جانبازان و سلحشوران خود به دیده احترام می نگرند ؛ لیكن شیوه های این تقدسگرایی و احترام متفاوت است . درآموزه های اسلامی ، جوهره فرهنگ ایثار و شهادت از خودگذشتگی ، اخلاص و آزادمنشی هوشمندانه و هدفمند است.ترویج و اشاعه ی فرهنگ ایثارو شهادت ، آثار بسیار مثبت اخلاقی ،اعتقادی ، سیاسی ، اقتصادی ، فرهنگی را در بردارد .

با توجه به گستره ی فرهنگ جهاد و شهادت در تاریخ ملت ایران و تجلی درخشان آن پس از پیروزی انقلاب اسلامی در قالب دفاع مقدس،این مولفه جایگاهی رفیع در ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران دارد. لذا نگارنده در این پایان نامه به ماهیت تحقیق با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به شیوه کتابخانه ای به گردآوری اطلاعات پرداخته و ضمن تجزیه و تحلیل جهت پاسخ گویی به سوال ذیل برآمده است: ایثاروشهادت چه تاثیری بر ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران دارد؟به منظور پاسخ به سوال فوق، دو فرضیه زیر مورد ارزیابی قرار گرفته اند:

-فرهنگ ایثار و شهادت می تواند موجب توسعه ژئوکالچر شیعه گردد.

-فرهنگ ایثار و شهادت در پیشبرد اهداف و تحقق استراتژیک جمهوری اسلامی میتواند موثر باشد.

اهداف این تحقیق عبارتند از:

تحلیل پیامدهای معنوی ایثار و شهادت در توسعه جامعه اسلامی

تحلیل تاثیرفرهنگ ایثار شهادت در ژئوکالچرشیعه

ارائه استراتژی مناسب جهت تقویت ماندگاری ایثار شهادت

واژگان کلیدی:ژئوکالچر،ایثار،شهادت،ایران،شیعه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-9-3- ژئوپلیتیک مقاومت.. 9

1-9-4-مفهوم امنیت.. 10

1-9-5-قدرت ملی. 11

1-10- روش تحقیق ومراحل پژوهش.. 11

1-11- محدودیت ها وتنگناهای تحقیق. 12

1-12-سوابق و ادبیات تحقیق. 12

1-13- روش  و ابزارگردآوری داده‌ ها 13

1-14-سازمان دهی تحقیق. 14

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

2-1-تعریف ژئوپلیتیک.. 16

2-1-1-ظهور ژئوپلیتیک.. 18

۲-۱-2- دوره افول. 18

۲-۱-۳- دوره احیا 19

2-2-رویکردهای جدید ژئوپلیتیک.. 20

۲-2-۱-رویکرد نظم نوین جهانی. 20

2-2-2-رویکرد ژئواکونومی. 21

2-2-3- رویکرد ژئوکالچر. 22

۲-2-4- رویکرد ژئوپلیتیک زیست محیطی. 23

2-2-5-رویکرد ژئوپلیتیک انتقادی. 23

2-3-اندیشه ملی گرایی. 25

2-4-میهن خواهی. 26

2-5- مفهوم ملت.. 27

2-6-مفهوم هویت.. 28

2-7-عوامل و زمینه‎های پیدایش هویت.. 29

2-7-1- تعلّق خاطر به فرهنگ، تمدّن و ملیت.. 29

2-7-2- ثبات فرهنگ.. 29

2-7-3- جغرافیا 30

2-7-4-دین و باورهای دینی. 30

2-8-مفهوم قدرت.. 31

2-9-قدرت ملی. 31

2-10-منشأ و مبادی قدرت ملی. 33

2-11-اقتدار ملی. 35

2-12-منافع ملی. 36

2-13-رابطه منافع ملی با قدرت.. 37

2-14- امنیت.. 37

2- 15- امنیت ملی. 38

2-15-1- ویژگی های امنیت ملی. 40

2-15-2- ابعاد امنیت ملی. 40

2-15-2-1- امنیت اقتصادی: 42

2-15-2-2- امنیت سیاسی: 42

2-15-2-3- امنیت فرهنگی: 44

2-15-2-4-امنیت اجتماعی. 45

2-15-2-5-امنیت نظامی: 46

2-16- همگرایی. 47

2-17- عوامل و زمینه‎های همگرایی. 48

2-18- ویژگی‎های همگرایی. 49

2-19- مفهوم واگرایی. 50

2-20-عوامل مؤثر در ایجاد واگرایی. 50

2-20-1- اختلافات ارضی و مرزی. 51

2-20-2- ناسیونالیسم 51

فصل سوم: قلمرو جغرافیایی تحقیق

3-1- موقعیت جغرافیایی ایران. 54

3-2-جایگاه منطقه ای ایران وموقعیت آن در منطقه 56

3-3- ویژگی جغرافیای طبیعی استان گیلان. 58

3-3-1- موقعیت  جغرافیایی استان گیلان. 58

3-3-2- ناهمواری های استان گیلان. 60

3-3-3- قله‌ها و رشته كوهها 61

3-3-4- خاك‌های گیلان. 62

3-3-5- رودها و رودخانه ‌ها 63

3-3-6- آب و هوا 64

3-3-7- دما 66

3-3-8- منابع آب.. 68

3-4-ویژگی جغرافیای انسانی استان گیلان. 69

3-4-1- سیر تحول جمعیت  استان گیلان و روند رشد جمعت آن. 69

3-4-2- ساختمان سنی جمعیت استان گیلان. 70

3-4-3- تركیب جنسی  جمعیت استان گیلان. 72

3-4-4- وضعیت سواد جمعیت استان گیلان. 73

3-3-5- تراكم  جمعیت استان گیلان. 73

3-4-5-1- جمعیت شهری و روستایی استان گیلان. 73

3-4-5-2- اشتغال و بیكاری جمعیت  استان گیلان. 74

3-4-5-3 – توزیع شاغلان جمعیت استان گیلان. 74

3-5- تاریخ استان گیلان. 76

3-5-1- قیام و جنبش ها درگیلان بعد از اسلام 77

3-5-2- گیلان در دوره صفویه 79

3-5-3- گیلان در قرن هیجدهم 79

3-5-4- گیلان در قرن نوزدهم 81

3-5-5- گیلان در قرن بیستم 82

 

فصل چهارم: یافته‎های تحقیق

4-1- تحلیل ژئوپلیتیک اوضاع ایران مقارن بافعالیت نهضت جنگل. 86

4-2-میرزاکوچک رهبر نهضت مقاومت جنگل. 87

4-3- تأثیر پذیری نهضت مقاومت جنگل از انقلاب مشروطه 89

4-4- تأثیرپذیری نهضت جنگل از جنگ جهانی اول. 92

4-5- تحلیل روابط روسیه  با نهضت جنگل قبل از وقوع انقلاب اکتبر. 94

4-6-تأثیرپذیری نهضت جنگل از انقلاب اکتبر روسیه 96

4-7- تشکیل حكومت جمهوری در گیلان. 99

4-8-بررسی نهضت جنگل از بعد ژئوپلیتیک مذهب.. 101

4-9- تحلیل ساختار ناسیونالیستی و ضد استبدادی نهضت جنگل. 103

4-10- تحلیل ژئوپلیتیکی سقوط نهضت جنگل. 107

فصل پنجم: ارزیابی فرضیه ها و نتیجه گیری

5-1- مقدمه 111

5-2- ارزیابی فرضیه ها 111

5-2-1- ارزیابی فرضیه اول. 111

5-2-2-ارزیابی فرضیه دوم 112

5-3- نتیجه گیری. 113

5-4- ارائه پیشنهاد 114

منابع و مأخذ 117

فهرست جداول

عنوان                                                                                                      صفحه

جدول 2-1: مفهوم ژئوپلیتیک.. 17

جدول 2-2: منابع قدرت ملی از نگاه مارتین گلاسنر. 34

جدول(3-1): میانگین بارندگی سالانه در ایستگاه های سینوپتیك  استان گیلان(1388-1378) 65

جدول (3-2) : متوسط دما ماهانه و سالانه در ایستگاه‌های سینوپتیك  استان گیلان(1388-1378) 67

جدول (3 ـ 3): مقایسه تعداد و نرخ رشد جمعیت استان گیلان در سرشماری های 1335 تا 1385. 69

جدول ( 3ـ 4): توزیع جمعیتی  استان گیلان  در گروه‌های عمده سنی در سرشماری های 1355 تا 1385. 71

جدول (3 ـ 5): تركیب جنسی جمعیت  استان گیلان  در سرشماری های 1335 تا 1385. 72

جدول (3-6): تغییرات نرخ باسوادی جمعیتی استان گیلان در سرشماری های 1335 تا 1385. 73

جدول (3-7): مقایسه تراكم جمعیتی استان گیلان در سرشماری های 1335 تا 1385. 73

جدول (3-8): مقایسه درصد جمعیت شهری و روستایی  استان گیلان در سرشماری های 1335 تا 1385. 73

جدول (3-9): مقایسه درصد جمعیت فعال اقتصادی استان گیلان در سرشماری های 1365 تا 1385. 74

جدول (3-10): مقایسه درصد توزیع جمعیت استان گیلان در بخش های عمده فعالیت اقتصادی در سرشماری‌های 1335 تا 1385. 75

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                      صفحه

نمودار(3-1): میانگین بارندگی سالانه در ایستگاه های سینوپتیك  استان گیلان(1388-1378) 65

نمودار(3-2) : متوسط دما سالانه در ایستگاه‌های سینوپتیك  استان گیلان(1388-1378) 67

نمودار(3-3): روند تغییرات نرخ رشد جمعیت استان گیلان در بین سال‌های 1335 تا 1385. 70

نمودار(3- 4): درصد توزیع جمعیت استان گیلان برحسب گروههای كلان سنی  1355و 1385. 71

نمودار (3-5): هرم سنی استان گیلان 1385. 72

یک مطلب دیگر :

 

یک مطلب دیگر :

نمودار(3-6): توزیع درصد جمعیت شهری و روستایی  استان گیلان در سرشماری های 1335 تا 1385. 74

نمودار (3-7): توزیع جمعیت شاغل استان گیلان بر حسب بخش عمده فعالیت.. 75

 

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                      صفحه

شکل 2-1: الگوی سلسله مراتبی منافع ملی. 36

 

 

فهرست نقشه ها

عنوان                                                                                                      صفحه

نقشه (3-1): تقسیمات استان گیلان و نقشه (3-2): موقعیت استان گیلان در ایران. 60

نقشه (3-2) : نقشه ناهمواری های استان گیلان. 61

نقشه (3-3) : نقشه خطوط همبارش در استان گیلان. 66

نقشه (3-4) : نقشه خطوط هم دما استان گیلان. 68

 

 

 

 

چکیده

امروزه مبحث ژئوپلیتیک مقاومت از جمله مباحث مهم در پژوهش‌ها و نوشته‌های مربوط به ژئوپلیتیک انتقادی است. این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که همان مقاومت است بیشتر توجه می‌کند. مقاومت‎های مردمی‎و نهضت ها در برابر رفتارهای ژئوپلیتیک گرایانه؛ یکی از مولفه‎هایی است که در ارزیابی میزان قدرت مورد توجه ژئوپلیتیسین­ها واقع شده وکارکردآندرتنازعاتموردتوجهقرارمیگیرد. جنبش‎های آزادیخواهانه ایرانیان بعد از جنگ جهانی اول و پیشنهاد قرارداد 1919 که به نحوی نافی استقلال ایران بود، در سراسر کشور گسترش یافت. نهضت جنگل به عنوان یکی از مهم ترین جنبش‎های آزادیخواهانه در عصر قاجار تلقی می‎شود که در فاصله بین سالهای 1293 تا 1300 ه.ش به طول انجامید. این جنبش با هدف مبارزه با استبداد داخلی صورت گرفته و دارای ماهیت ضد استعماری و بیگانه ستیزی بوده است. پایان نامه ی حاضر با طرح این سوال که: تأثیر نهضت جنگل در حفظ هویت ملی ایران چگونه بوده است؟در صدد است تا به تشریح  ابعاد شکل گیری نهضتو اهداف پیش روی آن را مورد بررسی قرار دهد. با توجه به سوال فوق فرضیه‎هایی مطرح گردیدند. نخست،به نظر می‎رسد، نهضت ها و بحران‎های داخلی و خارجی در شکل­گیری نهضت جنگل تأثیرگذار بوده است دوم، به نظر می‎رسد، نهضت جنگل در راه تحقق استقلال کشور و تقویت هویت ملی ایران تلاش می‎کرد.

به این منظور پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی،تحلیلی و با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای سعی نموده تا ضمن شناسایی عوامل و جنبش‎های تاثیر گذار بر شکل گیری نهضت جنگل، جایگاه این نهضت را در تقویت هویت ملی ایران موردبررسی قرار دهد. تجزیه و تحلیل اطلاعات پیرامون موضوع فوق نشانگر این نکته است که، نهضت جنگل به دنبال اوضاع آشفته ایران بعد از جنگ جهانی اول و در آستانه انعقاد قرارداد 1919 به وجود آمد. ماهیت اسلامی‎و ضد استبدادی و بیگانه ستیزی این جنبش، سبب شکل گیری جریان مقاومت در برابر نفوذ و دخالت بیگانگان در گیلان شد و این جنبش به عنوان یک نقطع عطف مبارزات استقلال طلبی و ضد استعماری در تاریخ ایران محسوب می­گردد.

 

واژ گان کلیدی: ژئوپلیتیک مقاومت، نهضت جنگل، هویت، ایران، گیلان.

 

 

مقدمه

امروزه مبحث ژئوپلیتیک مقاومت از جمله مباحث مهم در پژوهش‌ها و نوشته‌های مربوط به ژئوپلیتیک انتقادی است. این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که همان مقاومت است بیشتر توجه می‌کند. مقاومت‎های مردمی‎و نهضت ها در برابر رفتارهای ژئوپلیتیک گرایانه؛ یکی از مولفه­هایی است که در ارزیابی میزان قدرت مورد توجه ژئوپلیتیسین­ها واقع شده وکارکردآن درتنازعات موردتوجه قرارمی­گیرد.

استان گیلان از جمله سرزمین­هایی است که عوامل تاثیر گذار جغرافیایی و ژئوپلیتیکی نقش تعیین کننده و بسزایی در تحولات آن داشته است. از منظر جغرافیایی این استان از چهار سو با موانع بزرگ طبیعی روبرو بوده است، در شمال با دریاچه بزرگ و بسته خزر و در غرب، جنوب و شرق با دیواره‎های بلند کوهستانی و جنگل‎های انبوه خزری احاطه شده است. در گذشته در داخل منطقه نیز زمین‎های باتلاقی، بیشه زارهای انبوه، رودخانه‎های متعدد و پر آب و اقلیمی‎بسیار مرطوب و ناسازگار آن، برای هر مهاجمی‎به منزله ی یک خطر استراتژیک تلقی می‎شد. مجموعه این عوامل به نوعی زمینه را برای استقلال نسبی این منطقه را فراهم ساخته و مانع نفوذ و سلطه بیگانگان بر این خطه می­گردید.

نهضت جنگل به عنوان یکی از جنبش‎های آزادی­خواهی مردم ایران محسوب شده که در دوران قاجار اتفاق افتاد. این نهضت که با هدف مبارزه با ظلم حاکمان قاجار و مخالفت با نفوذ بیگانگان آغاز شده بود، ازسال 1293 تا 1300 ه.ش به طول انجامید.میرزا کوچک خان به عنوان رهبر این نهضت دغدغه سامان بخشی به امور ایران را داشته و سوابق مبارزاتی زیادی داشته است. هرچند که این نهضت به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خاص گیلان، در این منطقه آغاز شد، اما رهبران این نهضت در فکر تسری دادن آن در سطح تمام کشور بودند.

میرزا کوچک نسبت به حفظ هویت اسلامی-ایرانی پافشاری داشت و سعی می‎کرد که ایرانی بودن و اسلامی‎بودن را مانند دو روی سکه مورد توجه قرار دهد. وی هیچ یک را نافی دیگری نمی‎دانست به طوری که سخنان او پس از جنگ گسکره بیانگر این واقعیت است.” ایران که یک روز مهد تمدن و محل دلیران بود، در اثر سیاست دژخیمان حریص، مرکز اشخاصی بدون اراده و پایبند به خرافات شده است.پیشوایان ملت تابع اراده اجانب هستند. از نظر ساختار نیز این نهضت از یک ساختار ملی برخوردار بوده و هرچند اکثریت اعضای نهضت جنگل را اهالی گیلان تشکیل می‎دادند ولی از دیگر اقوام ایرانی نیز به این نهضت پیوسته بودند.به طوری که بعضی از مورخان ساختار نهضت جنگل را متشکل از جنگل نشینان گیلانی، کردها و ترک‎های قفقازی که از قتل و عام سال 1918 در باکو گریخته بودند، می­دانند.

نهضت جنگل در توضیح مفهوم استقلال معتقد بودند که، استقلال باید به معنی تمام کلمه، یعنی بدون اندک دخالتی از جانب هیج دولت اجنبی باشد. هرچند که سرانجام با حمایت‎های روسیه و انگلستان از حکومت مرکزی و برخی توطئه‎های داخلی سبب شکست قیام جنگل شد، اما جنبش جنگل به عنوان یک قیام استقلال طلبی و مبارزه با سلطه بیگانه در تاریخ ایران دارای ارزش و اعتبار زیادی بوده و به عنوان یکی از افتخارات ایرانیان در تلاش برای حفظ هویت ملی در برابرنفوذ و سلطه بیگانگان قلمداد می­گردد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-12. شرح واژهها و اصطلاحات پژوهش… 10

فصل دوم: مبانی نظری.. 12

2-1. اصطلاحات و واژهها 13

2-2. تاریخچه گردشگری در جهان و ایران.. 14

2-3.تاریخچه گردشگری در ایران.. 15

2-4.کلانشهر و گردشگری.. 16

2-5.مدیریت گردشگری.. 22

2-6.نقش نهادهای محلی(شهرداری و شورای شهر) در توسعه گردشگری.. 24

2-7.  انواع گردشگری.. 25

2-9. موانع و چالش های توسعه صنعت گردشگری.. 32

2-10. عناصر تشکیل دهنده جاذبههای گردشگری.. 33

2-11. زیر ساختهای صنعت توریسم. 34

2-12. عوامل مؤثر بر صنعت گردشگری.. 38

2-13. گردشگری پایدار شهری.. 38

2-14. اهداف گردشگری پایدار.. 41

2-15. گردشگری و ملاحظات اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی- فرهنگی.. 42

2-16. تعامل گردشگری شهری و بازآفرینی فرهنگی.. 43

2-17. فضاهای شهری.. 43

2-18. روش تحقیق.. 44

2-19. روش و ابزار تجزیه و تحلیل داده ها 45

2-20. مفهوم شکل گیری تکنیک SWOT. 45

مفاهیم پایه. 45

فصل سوم: معرفی محدوده شهر كرمانشاه 48

3-1. شناخت تاریخچه. 49

3-1. دولت و کانونهای حکومتی و ارتباطشان با کرمانشاه. 51

3-2. بررسی های محیطی.. 52

3-2-1. بررسی ویژگی های جغرافیایی.. 52

3-2-2. موقعیت جغرافیایی شهر و اطراف آن.. 53

‌‌3-2-3.  کلیات و خصوصیات زمین شناسی منطقه (شهرستان کرمانشاه ):. 53

3-2-3-1. پهنه بندی خطر در سطح ناحیه. 55

3-2-4. بررسی وضعیت اقلیمی منطقه. 57

3-2-5. توپوگرافی جغرافیایی شهر کرمانشاه. 62

ب) دشت ها 64

د) پوشش گیاهی.. 66

از نظر پوشش گیاهی (جنگل و مراتع) نیز این ناحیه به دو بخش قابل تقسیم است:. 66

الف ـ ناحیه شرق و شمال شرقی : شامل شهرستانهای کرمانشاه، كنگاور، صحنه و قسمتهایی از هرسین می‌باشد. پوشش جنگل در این ناحیه جز در برخی بخش ها وجود ندارد و تحت تأثیر آب و هوای سرد استپی قرار دارد.. 66

3-2-6. خصوصیات جمعیتی و اجتماعی شهر.. 67

3-2-6-1. خصوصیات جمعیتی و ترکیب آن.. 67

3-2-6-2. تعداد جمعیت و روند تحول آن.. 67

3-2-6-3. نسبت جنسی جمعیت در شهر کرمانشاه. 73

3-2-7. مطالعات اقتصادی.. 73

3-2-7-1. ویژگیهای اقتصادی شهر کرمانشاه. 73

3-2-8. مونوگرافی آثار مذهبی، فرهنگی، تاریخی و طبیعی در شهر کرمانشاه. 74

3-2-8-1.   مساجد:. 75

3-2-8-2.  حسینیه و تکایا 76

3-2-8-3. مقبرهها 79

3-2-8-4. بافت و خانه های تاریخی :. 80

3-2-8-5. حمامها 82

3-2-8-6. سنگ نگارهها 83

3-2-8-7. بازار کرمانشاه و مرکز شهر.. 84

3-2-8-8. مناظر طبیعی.. 84

3-2-8-9. موزه ها و مراكز فرهنگی دیگر.. 85

4-1. تحلیل SWOT  در مقوله گردشگری.. 88

4-1-1. عوامل مؤثر درونی بر گردشگری در شهر کرمانشاه. 89

4-1-2. عوامل مؤثر بیرونی در گردشگری شهر کرمانشاه. 93

4-1-3. رتبه بندی عوامل داخلی و خارجی بر حسب امتیاز وزنی.. 96

4-1-4. تجزیه و تحلیل عوامل استراتژیک…. 102

4-1-5. ترسیم ماتریس عوامل داخلی و خارجی(IE) گردشگری کرمانشاه. 104

4-1-6. راهبردها و راهكارهای توسعه گردشگری در شهر كرمانشاه:. 105

4-1-6-1. راهبردهای تنوع(ST):. 106

 

4-1-6-2. راهبردهای بازنگری(WO):. 106

4-1-6-3. راهبردهای تدافعی(WT):. 107

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهاد 110

5-1. فرضیه ها:. 111

5-2. نتیجه گیری.. 112

5-3. پیشنهادها:. 114

منابع. 116

فهرست جداول

جدول شماره(2-1) : راهبردهای چهارگانه بر اساس تحلیلSWOT.. 46

جدول شماره(3-1): میانگین ماهیانه و سالانه دمای هوا در دوره  1385- 1355. 57

جدول شماره(3-2): میانگین دمای  حداکثر هوا در دوره 1385- 1355. 58

جدول شماره(3-3): میانگین دمای حداقل هوا در دوره 1385- 1355. 58

جدول شماره(3-4) : میزان بارش ماهیانه و سالیانه در سال 1385. 59

جدول شماره (3-5): میزان رطوبت نسبی هوا در سال 1385. 60

جدول شماره(3-6): میزان تعداد روزهای یخبندان در سال 1385. 61

جدول شماره(3-7):  سرعت بادهای غالب در ایستگاه شهر کرمانشاه در سال 1385. 61

جدول شماره (3-8 ) : تیپ خاك و اراضی ناحیه. 62

جدول شماره(3-9): مشخصات کوههای مهم استان کرمانشاه 64

جدول شماره(3-10):  مشخصات تعدادی از دشت های استان کرمانشاه 65

جدول شماره (3-11): وضعیت اراضی دشتهای کرمانشاه به تفکیک کیفیت.. 66

جدول شماره(3-12) : آبادی­های ادغام شده در شهر کرمانشاه 68

جدول شماره (3-13) : روند جمعیتی، نرخ رشد و بعد خانوار شهر کرمانشاه طی دوره 1390-1335. 69

جدول شماره(3-14):جمعیت شهر کرمانشاه در سال 1390. 71

جدول شماره(3-15) : جمعیت مناطق شش­گانه به تفکیک در سرشماریهای سالهای 1390-1375. 72

جدول شماره(3-16) : نسبت جنسی جمعیت شهر کرمانشاه در سال 1390. 73

جدول شماره(3-17) : توزیع جمعیت شاغل در بخشها و رشته فعالیتهای شغلی در شهر کرمانشاه سال 1385. 74

جدول شماره(4-1): نتایج تجزیه و تحلیل عوامل داخلی(قوتها). 89

جدول شماره(4-2): نتایج تجزیه و تحلیل عوامل داخلی(ضعفها). 91

جدول شماره(4-3): نتایج تجزیه و تحلیل عوامل خارجی(فرصتها). 93

جدول شماره(4-4): نتایج تجزیه و تحلیل عوامل خارجی(تهدیدها). 95

جدول شماره(4-5): رتبه­بندی عوامل درونی( نقاط قوت و ضعف). 97

جدول شماره(4-6): رتبه بندی عوامل بیرونی(فرصت ها و تهدیدها). 101

جدول شماره(4-7): ماتریس راهبردها و راهكارهای توسعه گردشگری در شهر كرمانشاه 108

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

یک مطلب دیگر :

 

یک مطلب دیگر :

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

نمودار شماره(1-1) :  تجزیه و تحلیل مدل swot 9

نمودار شماره (2-1) : گونه شناسی گردشگری شهری.. 17

نمودار شماره (2-3):  مؤلفه های زیر ساختی صنعت توریسم. 34

نمودار شماره(2-4) :  تدابیر سه گانۀ مدیریت و برنامه ریزی گردشگری.. 37

نمودار شماره(2-5) : انواع تور در گردشگری 37

نمودار شماره(2-6) : عوامل اصلی در توسعه گردشگری.. 40

نمودار شماره(2-7): فصل بندی تحقیق.. 44

نمودار شماره(3-1) : میزان بارندگی در استان کرمانشاه طی ماههای مختلف سال. 59

نمودار شماره(2-3) : روند جمعیتی شهر کرمانشاه طی دوره 1390-1335. 69

نمودار شماره(3-3) : بعد خانوار در شهر کرمانشاه طی سالهای 45-90. 70

نمودار شماره(3-4) : روند تحول جمعیت شهر، شهرستان و استان کرمانشاه 70

نمودار شماره(3-5) : جمعیت شهر کرمانشاه در سال 1390 بر اساس آمار شهرداری.. 71

نمودار شماره(3-6): جمعیت مناطق ششگانه به تفکیک در سرشماریهای سالهای 1390-1375. 72

نمودار شماره(3-7): نسبت جنسی جمعیت شهر کرمانشاه در سال1390. 73

نمودار شماره(4-1): ماتریس عوامل داخلی و خارجی(IE) گردشگری در شهر کرمانشاه 105

 

 

 

 

 

 

 

فهرست شكل ها

شکل شماره(3-1) : موقعیت شهر کرمانشاه در استان.. 53

شکل شماره(3-2): خصوصیات زمین شناسی.. 56

شکل شماره(3-3) : طبقه بندی آب و هوای استان بر اساس روش دمارتن.. 58

شکل شماره (3-4): بارش نرمال سالانه استان کرمانشاه بر اساس آخرین آمار تا سال 1388. 60

شکل شماره (3-5): توپوگرافی استان کرمانشاه 62

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چكیده:

امروزه یك اجماع جهانی در این باره وجود دارد كه چنانچه به همة قابلیتهای صنعت گردشگری و به ویژه، گردشگری شهری توجه شود، می تواند به عنوان یكی از راهبردهای توسعه اقتصادی و فرهنگی شهرها محسوب گردد. از جمله دلایلی که ضرورت انجام پژوهش حاضر را موجب گردید، وجود جاذبه های گردشگری بسیار با ارزش و متنوع تاریخی و مناظر و چشم اندازهای کم نظیر طبیعی در شهر و استان کرمانشاه است و با هدف شناخت پتانسیل­های گردشگری در شهر کرمانشاه، شناخت عوامل و زمینه های قدرت، ضعف، فرصت و تهدید تأثیرگذار بر صنعت گردشگری در این شهر و دست یافتن به راهبردهای ممکن جهت ارتقای این صنعت تدوین گشته است.

این پژوهش از نظر هدف كاربردی و روش مورد استفاده در آن توصیفی- تحلیلی است. در این پژوهش با استفاده از مدل SWOT ضمن تحلیل نقاط ضعف، قوت و فرصتها و تهدیدها به ارائه استرات‍ژی ها و راهبردهایی در زمینه گردشگری پرداخته شده است. یافته ها حاكی از آن است كه در شهر كرمانشاه 32 نقطه قوت در مقابل 29 نقطه ضعف و 25 فرصت در مقابل 20 تهدید وجود دارد. از جمله مهم ترین نقاط قوت می توان به وجود جاذبه های غنی تاریخی و فرهنگی، موقعیت استراتژیك با كشور عراق و … با امتیاز وزنی 0.08 به عنوان برجسته ترین نقاط قوت و ضعف مدیریت وعدم توجه كافی مسئولین به اقتصاد گردشگری، ضعف تبلیغات، نامناسب بودن امكانات و زیر ساختهای كالبدی و رفاهی و … با امتیاز وزنی 0.04 به عنوان مهم ترین نقاط ضعف، اشتغالزایی و حصول درآمد برای شهر، قابلیت تبدیل شدن به مركزیت پزشكی غرب كشور، ترجیح دادن كشورهای مسلمان به گردشگری در این كشورها و … با امتیاز وزنی0.12 به عنوان فرصت های مهم و تبلیغات منفی علیه كشور، تهدیدهای زیست محیطی برای آثار تاریخی، جذابیت های بهتر رقبای خارجی و … با امتیاز وزنی 0.06 مهم ترین تهدیدها برشمرده شده اند.

واژگان كلیدی: گردشگری پایدار، مدل SWOT، شهر كرمانشاه

 

 

 

 

 

فصل اول: كلیات تحقیق