1-3-فرضیه های پژوهش… 4

1-4-اهداف پژوهش… 4

1-4-1-كاربردهای متصور از تحقیق.. 5

1-4-2-اهداف کاربردی پژوهش… 5

1-5-تعاریف و مفاهیم مربوط به پژوهش… 5

فصل دوم:دیدگاه های نظری پژوهش… 27

2-1-مقدمه. 28

2-2-هویت.. 29

2-2-1-هدف انسان از زندگی و ساختن.. 30

2-2-2-اصول انسان ساز و انسان اصول پرداز. 31

2-3-هویت بخشی به بافت های محله ها از دیدگاه نظریات مطرح شده 33

3-4-شکل گیری تفکر احیا و باززنده سازی.. 39

3-4-باززنده سازی محلات با پیشینه ی تاریخی.. 42

3-4-1-شناخت موقعیت ها 43

2-4-2-مراحل باز زنده سازی معماری.. 44

2-5-پیشینه تحقیق.. 50

فصل سوم: روش شناسی پژوهش و شناخت محدوده مورد بررسی.. 57

3-1- مقدمه. 58

3-2- روش تحقیق.. 58

3-2-1- ابزار اندازه گیری و چگونگی سنجش متغیرها در پرسش نامه. 60

3-2-2- پایایی و روایی ابزار اندازه گیری.. 60

3-2-3- جامعه آماری.. 61

3-2-4- تعیین حجم نمونه و روش نمونه گیری.. 61

3-2-5- محیط پژوهش… 62

3-2-6-روش تجزیه و تحلیل داده ها 62

3-2-7- تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها 63

3-3- معرفی شاخص ها موثر در هویت بخشی کالبدی شهر بافت تاریخی شهر اردبیل. 63

3-4- بررسی و شناسایی محدوده مورد مطالعه. 65

3-4-1- تقسیمات سیاسی شهرستان اردبیل. 66

3-4-2- علل و عوامل پیدایش شهر اردبیل. 68

3-4-3- مطالعات کالبدی- فضایی.. 69

3-4-5- تعاملات بین بافت تاریخی و جدید شهر اردبیل. 70

3-4-5-1- تعاملات اجتماعی.. 70

3-4-5-2- تعاملات کالبدی و ساختاری.. 71

3-4-5-3- تعاملات فرهنگی.. 71

3-4-5-4- تعاملات اقتصادی.. 72

3-4-5-5- تعیین محدوده بافت با ارزش تاریخی.. 73

3-4-6- شناخت و معرفی ساختار قدیمی شهر تاریخی.. 75

3-4-7- بررسی جایگاه بافت تاریخی در سازمان فضایی و ساختار کالبدی شهر امروز. 76

3-4-8- شناخت و تحلیل دگرگونی ها و تحولات ناشی از ساختار کالبدی شهر. 77

3-4-9-  کیفیت محیط شامل سیما و منظر و شهری بافت تاریخی.. 77

3-4-10-  سیما ومنظر شهر. 78

3-4-10-1- راه یا مسیر. 78

3-4-10-2-  لبه. 85

3-4-10-3-  گره یا تقاطع. 85

3-4-10-4- نشانه ها 86

3-4-10-5- محله ها 86

3-4-10-6- مبلمان شهری.. 94

3-4-10-7-  فضاهای عمومی و کیفیت آن ها در شهر اردبیل. 94

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل نمونه مورد مطالعه. 112

4-1- مقدمه. 113

4-3-2-توزیع فراوانی ها براساس سن پاسخگویان.. 115

4-3-3-توزیع فراوانی ها براساس تحصیلات.. 116

4-3-4-توزیع فراوانی ها برحسب سابقه کار. 117

4-4-آمار استنباطی.. 118

4-4-1- بررسی گویه های سازنده متغیرها 119

4-4-2- آزمون فرضیه ها 126

4-4-2-1- نرمال بودن دادهها 128

4-5- جمع بندی و نتیجه گیری نهایی.. 138

فصل پنجم: جمع بندی، نتایج و دستاوردهای پژوهش… 140

5-1- مقدمه. 141

5-2- مختصری از فرآیند انجام پژوهش… 142

5-3- پیشنهادهای اساسی طرح بهسازی بافت کهن شهر اردبیل. 143

5-4- بحث و نتیجه گیری.. 148

5-5- دستاوردهای پایان نامه. 151

5-6- پیشنهادات پژوهشی و کاربردی.. 151

منابع. 153

 

 

 

 

فهرست نمودار

نمودار(3-1) : عوامل و معیارهای موثر در هویت کالبدی بخش تاریخی شهر اردبیل. 65

نمودار شماره(4-1). جنسیت فراوانی ها 115

نمودار (4-2) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سن. 116

نمودار (4-3) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب تحصیلات.. 117

نمودار (4-4) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب تحصیلات.. 118

 

فهرست جداول

جدول شماره (4-1) توزیع فراوانی بر حسب جنسیت.. 114

جدول (4-2) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سن. 115

جدول (4-3) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان تحصیلات.. 116

جدول (4-4) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سابقة کار. 117

جدول(4-5) درصد فراوانی هر یک از گویه های سازنده متغیر هویت شهری.. 119

جدول(4-6) درصد فراوانی هر یک از گویه های سازنده متغیر محلات قدیمی. 121

جدول(4-7) درصد فراوانی هر یک از گویه های سازنده متغیر فضاهای باز. 123

جدول(4-8) درصد فراوانی هر یک از گویه های سازنده متغیر میادین. 125

جدول 4-9 برآورد شاخصهای مرکزی و پراکندگی متغیرها 126

جدول 4-10-نتایج تست نرمال بودن توزیع متغیرها 129

جدول 4-11: ضریب پیرسون. 129

جدول4-12: تست دوربین واتسون. 130

جدول4-13: آماره های باقی مانده رگرسیون. 131

جدول4-14: برآورد خلاصه مدل رگرسیونی. 131

جدول4-15: ضرایب وزنی رگرسیونی. 132

جدول 4-16: ضریب پیرسون. 133

جدول 4-17: تست دوربین واتسون. 133

جدول 4-18:  آماره های باقی مانده رگرسیون. 134

جدول 4-19: برآورد خلاصه مدل رگرسیونی. 134

جدول 4-20:ضرایب وزنی رگرسیونی. 135

جدول 4-21: ضریب پیرسون. 135

جدول 4-22: تست دوربین واتسون. 136

جدول 4-23:  آماره های باقی مانده رگرسیون. 136

جدول 4-24: برآورد خلاصه مدل رگرسیونی. 137

جدول 4-25: ضرایب وزنی رگرسیونی. 137

 

فهرست نقشه ها

نقشه شماره(3-1)  : تقسیمات موقعیت کشوری و استانی شهرستان اردبیل. 67

نقشه (3-2): ارتباط اصلی محلات، زیر محلات و بازار قبل از. 74

نقشه (3-3): (خیابان شماره 5 – مدنی) نقشه هوایی سال 1359 . 80

نقشه (3-4): خیابان پیرزرگر. 81

نقشه (3-5): معبر اوچ تکان. 82

نقشه (3-6): معبر تاوا 83

نقشه (3-7): محدوده محلات شهر اردبیل. 88

نقشه (3-8): محل قبرستان ها، بازار، نارین قلعه و باغ ملی. 89

نقشه (3-9): راسته ها و سراهای بازار. 91

نقشه(3-10) 92

 

نقشه (3-11): بازار بزاز ها و زرگر ها 93

نقشه (3-12): قبرستان و محوطه اطراف جمعه مسجد 98

نقشه (3-13): پلان و مقطع جمعه مسجد 99

نقشه (3-14): نقشه عمومی ساختمان نهایی بقعه شیخ صفی الدین. 102

نقشه (3-15): نماهایی از مجموعه شیخ صفی. 103

نقشه (3-16): مسجد میرزا علی اکبر. 104

نقشه (3-17): امامزاده صالح. 105

نقشه (3-18):حمام حاج. 106

نقشه (3-19): حمام اوچ دکان. 106

نقشه (3-20): منزل آقای مناف زاده 109

نقشه (3-21): منزل آقای ابراهیمی. 111

 

فهرست شکل ها

شکل شماره(3-1) : نماهایی از شهر و بافت تاریخی شهر اردبیل………………………………………………… 75

شکل(3-2): معابر قدیمی در محلات تاریخی شهر اردبیل……………………………………………….  78

شکل(3-3): موقعیت مکانی ابنیه بار ارزش در بافت تاریخی…………………………………………….   96

شکل(3-4) : جمعه مسجد…………………………………………………………………………………… 97

شکل (3-5): مقبره شیخ صفی الدین………………………………………………………………………..  100

شکل (3-6): مقبره شیخ امین الدین جبراییل………………………………………………………………..  107

شکل (3-7):منزل آقای مناف زاده : حیاط شمالی وتزئینات آجری دیواره ای حیاط……………………..  110

شکل (3-8): نمای جنوبی ساختمان اصلی………………………………………………………………….   110

 

مقدمه

«هویت» در فضاهای شهری، یکی از مباحث مهم در برنامه ریزی شهری و شهرسازی می باشد. هویت شهرها فضایی برای رشد و توسعه (كمال) انسان بوده و به عنوان یكی از ضروریات اکثر شهرهای بی هویت امروزی می باشد.

آسیبی دیگری که شهرهای امروزی متحمل می شوند، روند رو به رشد شهرنشینی به همراه رشد فیزیكی سریع و ناهنجار سكونتگاه های شهری و همچنین گسترش ساخت و سازهای نامتناسب شهری می باشد که موجب آسیب بیشتر به بافت های فرسوده تاریخی، بی هویتی شهر و تأثیر منفی بر ساكنین شهر شده است. بنابراین؛ بهسازی و نوسازی (حفظ) بافت های تاریخی كه میراث ارزشمند تاریخی، فرهنگی، كالبدی و..؛ گذشتگان ما می باشد، به عنوان هویتی ضروری برای ادامه ی حیات شهرها مطرح می شود.

بافت های تاریخی که دارای ارزش کالبدی و فرهنگی می باشند می توانند بهترین نشانه ی هویت شهری باشند، که برای هویت دادن به شهر، بافت تاریخی نقش مؤثر و بارزی را ایفا می نماید و در عین حال حیات و رشد این بافت مانع از بی هویتی و فرسودگی شهر از درون شده و توسعه بی رویه آن را محدود می كند. اهمیت و ضرورت حفظ آثار كهن نه به عنوان پدیده های نمادین، بلكه به دلیل شناخت سیر تحول و تكامل تاریخ شهرسازی و تمدن شهرنشینی، حفظ هویت و اصالت شهری و تبیین حیات ، شهری بر اساس شواهد و مدارك علمی همواره مورد توجه بوده است (شعاعی و پوراحمد، 1384: 25).

الدورسی (1997-1931) معمار ایتالیایی از پیروان مکتب خردگرایی، معماری بناهای تاریخی را در بر گیرنده خاطرات، افکار و آثار نسل متعدد در گذشته می داند و نقش آن ها را در خلق هویت اساسی می داند.

شورای عالی معماری و شهرسازی ایران در تعریف بافت تاریخی شهری، بیان می کند که: «بافت تاریخی شهری به عرصه هایی از محدوده قانونی شهرها اطلاق می شود که به دلیل فرسودگی کالبدی و فیزیکی، عدم برخورداری مناسب از دسترسی سواره، تاسیسات، خدمات و زیر ساخت های شهری آسیب پذیر بوده و از ارزش مكانی، محیطی و اقتصادی نازلی برخوردارند» (شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، 1383: 2). هدف از بهسازی و نوسازی بافت های تاریخی شهری، حفاظت بافت تاریخی و بناهای فرهنگی و همچنین پاسخ به نیازهای شهری می باشد و موجب می گردد خرابی های گذشته و آسیب های وارد بر بنا ترمیم شده و عملكرد جدید متناسب با نیازهای زندگی روز شکل گیرد.

 

 

 

 

یک مطلب دیگر :

 

یک مطلب دیگر :

 

فصل اول: کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1-بیان مساله پژوهش

جلوه های بارز هویت شهرهای تاریخی ایران دارای هویت کالبدی، عملکردی، تاریخی، فرهنگی، محیطی، طبیعی، دینی، انسانی، ملی و اجتماعی است. هویت کالبدی این شهرها را می توان در سادگی، فشردگی، وحدت کالبدی و عملکردی، محله بندی، درون گرایی، هماهنگی، پیوستگی و تسلسل، مفهوم و معنا دید. هویت و ایجاد هویت در شهرها از طریق نمادهای طبیعی و انسانی یکی از مباحث مهم در برنامه ریزی شهری و شهرسازی بوده و به عنوان یکی از ضروریات توسعه پایدار مطرح می شود. رشد سریع و ناهنجار مراکز شهری، افزایش جمعیت شهرها و نیز گسترش ساخت و سازهای نامتناسب شهری، موجب زیان بیشتر به بافت های تاریخی و بی هویتی شهر و تاثیر منفی بر ساکنان شهر می شود. لذا حفظ بافت تاریخی به عنوان هویتی ضروری برای ادامه ی حیات شهرها مطرح می گردد. اهمیت و ضرورت حفظ آثار کهن نه به عنوان پدیده های نمادین، بلکه به دلیل شناخت سیر تحول و تکامل تاریخ شهرسازی و تمدن شهرنشینی، حفظ هویت و اصالت شهری و تبیین حیات شهری بر اساس شواهد و مدارک علمی همواره مورد توجه بوده است (نوری نژاد، 1391: 32).

هویت کالبدی به معنای صفات و خصوصیاتی است که جسم شهر را از غیر متمایز کرده و شباهتش را با خودی آشکار می کند. این صفات به صورتی باشند که جسم شهر، در عین حفظ تداوم زمانی، در حال تحول و تکامل نیز باشد و در نهایت به پیدایش یک کل منجر شود. هویت کالبدی از لحاظ مفهومی مترادف با اصطلاحات «شخصیت» و «حس مکان» است.

معیارهای ارزیابی هویت کالبدی به شرح زیر است:

– تمایز/تشابه، به معنای تمایز از غیر و تشابه با خودی

– تداوم/ تحول، به معنی پیوند با گذشته و عدم انقطاع (تداوم معنی و ارزش های خودی) در عین نوآوری و خلاقیت با توجه به شرایط زمانه (خود ماندن ولی همان نماندن)

– وحدت/ کثرت، به معنی پیوند بین اجزای متفاوت، ناهمگون و حتی متضاد، به گونه ای که در کنار هم یک کل را به وجود بیاورند. نظریه های زمینه گرایی و منطقه گرایی پایه نظری تفسیر و تشریح معیارهای فوق در حوزه های معماری و طراحی شهری هستند (میرمقتدایی، 1383: 2).

هویت مقوله ای هنجاری و ارزشی است که لازمه ی بحث در خصوص آن ارزش گذاری و موضع گیری هنجاری است. در بسیاری از متون تخصصی و پژوهش ها، مطالعه ی هویت در محیط مصنوع با توجه به نظریه های ادراک محیط و علوم رفتاری انجام شده است. در این پژوهش ها، هویت به معنی احساس تعلق و «این همانی» با محیط در نظر گرفته شده و معیارهایی مانند احساس امنیت، خاطره انگیزی، حس معلق و وابستگی به منظور ارزیابی هویت تدوین شده و به کار رفته اند (دانشپور، 1380).

در پژوهش حاضر قصد داریم عوامل تاثیرگذار بر هویت کالبدی بافت تاریخی شهر اردبیل را مورد بررسی قرار دهیم. با وجود اینکه بناهای تاریخی شهر اردبیل تا حدودی بررسی و معرفی شده، ولی ساختار کالبدی این شهر تاکنون کمتر شناخته شده است. این مسئله در خصوص اغلب شهرهای ما مصداق دارد، بطوریکه هنوز تاریخ شهرسازی جامعی در مورد شهرهای ایران وجود ندارد.

اردبیل از شهرستان های شمال غربی کشور است و از سه بخش مرکزی (اردبیل)، هیر و سرعین و یازده دهستان تشکیل شده است. از بناهای تاریخی این شهرستان می توان به دهکده آتشگاه، مسجد جمعه اردبیل، مقبره شیخ امین الدین جبرئیل، بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی، پیکره سنگی بابا داوود عنبران و بازار تاریخی اردبیل اشاره کرد. در این پژوهش به منظور بررسی های کالبدی، ابتدا شناخت عناصر ساختار اصلی شهر اردبیل صورت می گیرد، منظور از ساختار اصلی، مجموعه پیوسته ای است مرکب از عناصر اصلی و فعالیت های اصلی شهر که فضاهای شهری آن یعنی میدان ها و خیابان ها را تشکیل می دهد. این عناصر در گروه عناصر طبیعی و عناصر مصنوع طبقه بندی می شوند. عناصر طبیعی عبارتند از ناهمواری ها، رودخانه، پوشش گیاهی و عناصر مصنوع عبارتند از ابنیه و مراکز فعالیتی، فضای سبز و باز شهری، شبکه راه ها. در ویژگی های عملکردی و فعالیت ها علاوه بر شناخت کارکردهای مختلف شهری عناصر، ابعاد اجتماعی- فرهنگی و ابعاد اقتصادی فعالیت ها نیز مورد بررسی قرار می گیرند. در بررسی ویژگی های بصری، نشانه های شهری و شبکه نمادین شهر نیز مطالعه خواهند شد.

 

1-2-سوالات پژوهش

سوالات مطرح در این پژوهش به قرار زیر است:

– وجود فضاهای باز در بافت تاریخی شهر اردبیل تا چه اندازه بر هویت کالبدی این شهر تاثیر گذار است؟

– آیا وجود محلات با قدمت زیاد در بافت تاریخی شهر اردبیل موجب هویت بخشی این شهر شده است؟

– آیا وجود میادین قدیمی در بافت تاریخی شهر اردبیل تاثیر زیادی بر هویت کالبدی شهر داشته است؟

– چگونه می توان محلات تاریخی شهر اردبیل را به فضای شهری با هویتی تبدیل کنیم؟

1-3-فرضیه های پژوهش

– وجود محلات با قدمت زیاد در بافت تاریخی شهر اردبیل موجب هویت بخشی به این شهر شده است.

– وجود فضاهای باز در بافت تاریخی شهر اردبیل تاثیر زیادی بر هویت کالبدی شهر داشته است.

– وجود میادین قدیمی در بافت تاریخی شهر اردبیل تاثیر مهمی بر هویت کالبدی شهر داشته است.

1-4-اهداف پژوهش

از نظر طبقه بندی بر مبنای هدف[1]، این پژوهش کاربردی[2] است که پیامد آن به دست آوردن نتایج کاربردی در زمینه ی عوامل موثر بر هویت کالبدی بافت تاریخی شهر اردبیل می باشد. اهداف تحقیق حاضر با توجه به بیان مسئله، به شرح زیر می باشد:

– شناسایی عوامل تاثیرگذار بر هویت کالبدی بافت تاریخی شهر اردبیل

– بررسی و شناخت ساختار کالبدی شهر اردبیل و سلسله مراتب کالبدی و فضایی و اجزای هویتی این شهر

–  ارائه ی راهبردهایی در جهت با هویت نمودن بافت های قدیمی و تاریخی شهر اردبیل

1-4-1-كاربردهای متصور از تحقیق

از جمله کاربردهای متصور از این تحقیق می توان به ارائه راهکارهایی به منظور بهره گیری از امکانات بالقوه شهری که در بافت های تاریخی شهر اردبیل رها شده اند و مداخله در بافت های تاریخی به منظور بهسازی، مقاوم سازی و استحکام بخشی این بناها اشاره کرد.

1-4-2-اهداف کاربردی پژوهش

این پژوهش می­تواند توسط برنامه­ریزان شهری، شهرداری و مهندسین شهرسازی و کلیه محققان و پژوهشگران و دنشجویانی که در زمینه مشغول تحقیق و پژوهش می باشند؛ مورد استفاده قرار گیرد.

1-5-تعاریف و مفاهیم مربوط به پژوهش