1-9-3- ژئوپلیتیک مقاومت.. 9

1-9-4-مفهوم امنیت.. 10

1-9-5-قدرت ملی. 11

1-10- روش تحقیق ومراحل پژوهش.. 11

1-11- محدودیت ها وتنگناهای تحقیق. 12

1-12-سوابق و ادبیات تحقیق. 12

1-13- روش  و ابزارگردآوری داده‌ ها 13

1-14-سازمان دهی تحقیق. 14

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

2-1-تعریف ژئوپلیتیک.. 16

2-1-1-ظهور ژئوپلیتیک.. 18

۲-۱-2- دوره افول. 18

۲-۱-۳- دوره احیا 19

2-2-رویکردهای جدید ژئوپلیتیک.. 20

۲-2-۱-رویکرد نظم نوین جهانی. 20

2-2-2-رویکرد ژئواکونومی. 21

2-2-3- رویکرد ژئوکالچر. 22

۲-2-4- رویکرد ژئوپلیتیک زیست محیطی. 23

2-2-5-رویکرد ژئوپلیتیک انتقادی. 23

2-3-اندیشه ملی گرایی. 25

2-4-میهن خواهی. 26

2-5- مفهوم ملت.. 27

2-6-مفهوم هویت.. 28

2-7-عوامل و زمینه‎های پیدایش هویت.. 29

2-7-1- تعلّق خاطر به فرهنگ، تمدّن و ملیت.. 29

2-7-2- ثبات فرهنگ.. 29

2-7-3- جغرافیا 30

2-7-4-دین و باورهای دینی. 30

2-8-مفهوم قدرت.. 31

2-9-قدرت ملی. 31

2-10-منشأ و مبادی قدرت ملی. 33

2-11-اقتدار ملی. 35

2-12-منافع ملی. 36

2-13-رابطه منافع ملی با قدرت.. 37

2-14- امنیت.. 37

2- 15- امنیت ملی. 38

2-15-1- ویژگی های امنیت ملی. 40

2-15-2- ابعاد امنیت ملی. 40

2-15-2-1- امنیت اقتصادی: 42

2-15-2-2- امنیت سیاسی: 42

2-15-2-3- امنیت فرهنگی: 44

2-15-2-4-امنیت اجتماعی. 45

2-15-2-5-امنیت نظامی: 46

2-16- همگرایی. 47

2-17- عوامل و زمینه‎های همگرایی. 48

2-18- ویژگی‎های همگرایی. 49

2-19- مفهوم واگرایی. 50

2-20-عوامل مؤثر در ایجاد واگرایی. 50

2-20-1- اختلافات ارضی و مرزی. 51

2-20-2- ناسیونالیسم 51

فصل سوم: قلمرو جغرافیایی تحقیق

3-1- موقعیت جغرافیایی ایران. 54

3-2-جایگاه منطقه ای ایران وموقعیت آن در منطقه 56

3-3- ویژگی جغرافیای طبیعی استان گیلان. 58

3-3-1- موقعیت  جغرافیایی استان گیلان. 58

3-3-2- ناهمواری های استان گیلان. 60

3-3-3- قله‌ها و رشته كوهها 61

3-3-4- خاك‌های گیلان. 62

3-3-5- رودها و رودخانه ‌ها 63

3-3-6- آب و هوا 64

3-3-7- دما 66

3-3-8- منابع آب.. 68

3-4-ویژگی جغرافیای انسانی استان گیلان. 69

3-4-1- سیر تحول جمعیت  استان گیلان و روند رشد جمعت آن. 69

3-4-2- ساختمان سنی جمعیت استان گیلان. 70

3-4-3- تركیب جنسی  جمعیت استان گیلان. 72

3-4-4- وضعیت سواد جمعیت استان گیلان. 73

3-3-5- تراكم  جمعیت استان گیلان. 73

3-4-5-1- جمعیت شهری و روستایی استان گیلان. 73

3-4-5-2- اشتغال و بیكاری جمعیت  استان گیلان. 74

3-4-5-3 – توزیع شاغلان جمعیت استان گیلان. 74

3-5- تاریخ استان گیلان. 76

3-5-1- قیام و جنبش ها درگیلان بعد از اسلام 77

3-5-2- گیلان در دوره صفویه 79

3-5-3- گیلان در قرن هیجدهم 79

3-5-4- گیلان در قرن نوزدهم 81

3-5-5- گیلان در قرن بیستم 82

 

فصل چهارم: یافته‎های تحقیق

4-1- تحلیل ژئوپلیتیک اوضاع ایران مقارن بافعالیت نهضت جنگل. 86

4-2-میرزاکوچک رهبر نهضت مقاومت جنگل. 87

4-3- تأثیر پذیری نهضت مقاومت جنگل از انقلاب مشروطه 89

4-4- تأثیرپذیری نهضت جنگل از جنگ جهانی اول. 92

4-5- تحلیل روابط روسیه  با نهضت جنگل قبل از وقوع انقلاب اکتبر. 94

4-6-تأثیرپذیری نهضت جنگل از انقلاب اکتبر روسیه 96

4-7- تشکیل حكومت جمهوری در گیلان. 99

4-8-بررسی نهضت جنگل از بعد ژئوپلیتیک مذهب.. 101

4-9- تحلیل ساختار ناسیونالیستی و ضد استبدادی نهضت جنگل. 103

4-10- تحلیل ژئوپلیتیکی سقوط نهضت جنگل. 107

فصل پنجم: ارزیابی فرضیه ها و نتیجه گیری

5-1- مقدمه 111

5-2- ارزیابی فرضیه ها 111

5-2-1- ارزیابی فرضیه اول. 111

5-2-2-ارزیابی فرضیه دوم 112

5-3- نتیجه گیری. 113

5-4- ارائه پیشنهاد 114

منابع و مأخذ 117

فهرست جداول

عنوان                                                                                                      صفحه

جدول 2-1: مفهوم ژئوپلیتیک.. 17

جدول 2-2: منابع قدرت ملی از نگاه مارتین گلاسنر. 34

جدول(3-1): میانگین بارندگی سالانه در ایستگاه های سینوپتیك  استان گیلان(1388-1378) 65

جدول (3-2) : متوسط دما ماهانه و سالانه در ایستگاه‌های سینوپتیك  استان گیلان(1388-1378) 67

جدول (3 ـ 3): مقایسه تعداد و نرخ رشد جمعیت استان گیلان در سرشماری های 1335 تا 1385. 69

جدول ( 3ـ 4): توزیع جمعیتی  استان گیلان  در گروه‌های عمده سنی در سرشماری های 1355 تا 1385. 71

جدول (3 ـ 5): تركیب جنسی جمعیت  استان گیلان  در سرشماری های 1335 تا 1385. 72

جدول (3-6): تغییرات نرخ باسوادی جمعیتی استان گیلان در سرشماری های 1335 تا 1385. 73

جدول (3-7): مقایسه تراكم جمعیتی استان گیلان در سرشماری های 1335 تا 1385. 73

جدول (3-8): مقایسه درصد جمعیت شهری و روستایی  استان گیلان در سرشماری های 1335 تا 1385. 73

جدول (3-9): مقایسه درصد جمعیت فعال اقتصادی استان گیلان در سرشماری های 1365 تا 1385. 74

جدول (3-10): مقایسه درصد توزیع جمعیت استان گیلان در بخش های عمده فعالیت اقتصادی در سرشماری‌های 1335 تا 1385. 75

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                      صفحه

نمودار(3-1): میانگین بارندگی سالانه در ایستگاه های سینوپتیك  استان گیلان(1388-1378) 65

نمودار(3-2) : متوسط دما سالانه در ایستگاه‌های سینوپتیك  استان گیلان(1388-1378) 67

نمودار(3-3): روند تغییرات نرخ رشد جمعیت استان گیلان در بین سال‌های 1335 تا 1385. 70

نمودار(3- 4): درصد توزیع جمعیت استان گیلان برحسب گروههای كلان سنی  1355و 1385. 71

نمودار (3-5): هرم سنی استان گیلان 1385. 72

یک مطلب دیگر :

 

یک مطلب دیگر :

نمودار(3-6): توزیع درصد جمعیت شهری و روستایی  استان گیلان در سرشماری های 1335 تا 1385. 74

نمودار (3-7): توزیع جمعیت شاغل استان گیلان بر حسب بخش عمده فعالیت.. 75

 

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                      صفحه

شکل 2-1: الگوی سلسله مراتبی منافع ملی. 36

 

 

فهرست نقشه ها

عنوان                                                                                                      صفحه

نقشه (3-1): تقسیمات استان گیلان و نقشه (3-2): موقعیت استان گیلان در ایران. 60

نقشه (3-2) : نقشه ناهمواری های استان گیلان. 61

نقشه (3-3) : نقشه خطوط همبارش در استان گیلان. 66

نقشه (3-4) : نقشه خطوط هم دما استان گیلان. 68

 

 

 

 

چکیده

امروزه مبحث ژئوپلیتیک مقاومت از جمله مباحث مهم در پژوهش‌ها و نوشته‌های مربوط به ژئوپلیتیک انتقادی است. این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که همان مقاومت است بیشتر توجه می‌کند. مقاومت‎های مردمی‎و نهضت ها در برابر رفتارهای ژئوپلیتیک گرایانه؛ یکی از مولفه‎هایی است که در ارزیابی میزان قدرت مورد توجه ژئوپلیتیسین­ها واقع شده وکارکردآندرتنازعاتموردتوجهقرارمیگیرد. جنبش‎های آزادیخواهانه ایرانیان بعد از جنگ جهانی اول و پیشنهاد قرارداد 1919 که به نحوی نافی استقلال ایران بود، در سراسر کشور گسترش یافت. نهضت جنگل به عنوان یکی از مهم ترین جنبش‎های آزادیخواهانه در عصر قاجار تلقی می‎شود که در فاصله بین سالهای 1293 تا 1300 ه.ش به طول انجامید. این جنبش با هدف مبارزه با استبداد داخلی صورت گرفته و دارای ماهیت ضد استعماری و بیگانه ستیزی بوده است. پایان نامه ی حاضر با طرح این سوال که: تأثیر نهضت جنگل در حفظ هویت ملی ایران چگونه بوده است؟در صدد است تا به تشریح  ابعاد شکل گیری نهضتو اهداف پیش روی آن را مورد بررسی قرار دهد. با توجه به سوال فوق فرضیه‎هایی مطرح گردیدند. نخست،به نظر می‎رسد، نهضت ها و بحران‎های داخلی و خارجی در شکل­گیری نهضت جنگل تأثیرگذار بوده است دوم، به نظر می‎رسد، نهضت جنگل در راه تحقق استقلال کشور و تقویت هویت ملی ایران تلاش می‎کرد.

به این منظور پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی،تحلیلی و با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای سعی نموده تا ضمن شناسایی عوامل و جنبش‎های تاثیر گذار بر شکل گیری نهضت جنگل، جایگاه این نهضت را در تقویت هویت ملی ایران موردبررسی قرار دهد. تجزیه و تحلیل اطلاعات پیرامون موضوع فوق نشانگر این نکته است که، نهضت جنگل به دنبال اوضاع آشفته ایران بعد از جنگ جهانی اول و در آستانه انعقاد قرارداد 1919 به وجود آمد. ماهیت اسلامی‎و ضد استبدادی و بیگانه ستیزی این جنبش، سبب شکل گیری جریان مقاومت در برابر نفوذ و دخالت بیگانگان در گیلان شد و این جنبش به عنوان یک نقطع عطف مبارزات استقلال طلبی و ضد استعماری در تاریخ ایران محسوب می­گردد.

 

واژ گان کلیدی: ژئوپلیتیک مقاومت، نهضت جنگل، هویت، ایران، گیلان.

 

 

مقدمه

امروزه مبحث ژئوپلیتیک مقاومت از جمله مباحث مهم در پژوهش‌ها و نوشته‌های مربوط به ژئوپلیتیک انتقادی است. این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که همان مقاومت است بیشتر توجه می‌کند. مقاومت‎های مردمی‎و نهضت ها در برابر رفتارهای ژئوپلیتیک گرایانه؛ یکی از مولفه­هایی است که در ارزیابی میزان قدرت مورد توجه ژئوپلیتیسین­ها واقع شده وکارکردآن درتنازعات موردتوجه قرارمی­گیرد.

استان گیلان از جمله سرزمین­هایی است که عوامل تاثیر گذار جغرافیایی و ژئوپلیتیکی نقش تعیین کننده و بسزایی در تحولات آن داشته است. از منظر جغرافیایی این استان از چهار سو با موانع بزرگ طبیعی روبرو بوده است، در شمال با دریاچه بزرگ و بسته خزر و در غرب، جنوب و شرق با دیواره‎های بلند کوهستانی و جنگل‎های انبوه خزری احاطه شده است. در گذشته در داخل منطقه نیز زمین‎های باتلاقی، بیشه زارهای انبوه، رودخانه‎های متعدد و پر آب و اقلیمی‎بسیار مرطوب و ناسازگار آن، برای هر مهاجمی‎به منزله ی یک خطر استراتژیک تلقی می‎شد. مجموعه این عوامل به نوعی زمینه را برای استقلال نسبی این منطقه را فراهم ساخته و مانع نفوذ و سلطه بیگانگان بر این خطه می­گردید.

نهضت جنگل به عنوان یکی از جنبش‎های آزادی­خواهی مردم ایران محسوب شده که در دوران قاجار اتفاق افتاد. این نهضت که با هدف مبارزه با ظلم حاکمان قاجار و مخالفت با نفوذ بیگانگان آغاز شده بود، ازسال 1293 تا 1300 ه.ش به طول انجامید.میرزا کوچک خان به عنوان رهبر این نهضت دغدغه سامان بخشی به امور ایران را داشته و سوابق مبارزاتی زیادی داشته است. هرچند که این نهضت به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خاص گیلان، در این منطقه آغاز شد، اما رهبران این نهضت در فکر تسری دادن آن در سطح تمام کشور بودند.

میرزا کوچک نسبت به حفظ هویت اسلامی-ایرانی پافشاری داشت و سعی می‎کرد که ایرانی بودن و اسلامی‎بودن را مانند دو روی سکه مورد توجه قرار دهد. وی هیچ یک را نافی دیگری نمی‎دانست به طوری که سخنان او پس از جنگ گسکره بیانگر این واقعیت است.” ایران که یک روز مهد تمدن و محل دلیران بود، در اثر سیاست دژخیمان حریص، مرکز اشخاصی بدون اراده و پایبند به خرافات شده است.پیشوایان ملت تابع اراده اجانب هستند. از نظر ساختار نیز این نهضت از یک ساختار ملی برخوردار بوده و هرچند اکثریت اعضای نهضت جنگل را اهالی گیلان تشکیل می‎دادند ولی از دیگر اقوام ایرانی نیز به این نهضت پیوسته بودند.به طوری که بعضی از مورخان ساختار نهضت جنگل را متشکل از جنگل نشینان گیلانی، کردها و ترک‎های قفقازی که از قتل و عام سال 1918 در باکو گریخته بودند، می­دانند.

نهضت جنگل در توضیح مفهوم استقلال معتقد بودند که، استقلال باید به معنی تمام کلمه، یعنی بدون اندک دخالتی از جانب هیج دولت اجنبی باشد. هرچند که سرانجام با حمایت‎های روسیه و انگلستان از حکومت مرکزی و برخی توطئه‎های داخلی سبب شکست قیام جنگل شد، اما جنبش جنگل به عنوان یک قیام استقلال طلبی و مبارزه با سلطه بیگانه در تاریخ ایران دارای ارزش و اعتبار زیادی بوده و به عنوان یکی از افتخارات ایرانیان در تلاش برای حفظ هویت ملی در برابرنفوذ و سلطه بیگانگان قلمداد می­گردد.