2-2-3 اهداف و وظایف کتابخانه‌های تخصصی 11

2-2-4 جامعه‌ی استفاده‌کننده از کتابخانه‌های تخصصی 13

2-2-4-1 انواع استفاده‌کنندگان 14

2-2-4-2 اطلاعات و استفاده‌کنندگان 15

2-2-5 خدمات کتابخانه‌های تخصصی و ارزیابی آن 19

2-2-5-1 فراهم‌آوری و انتخاب مواد 21

2-2-5-2 سازماندهی اطلاعات 22

2-2-5-3 اشاعه‌ی اطلاعات 24

2-2-6 استانداردهای کتابخانه‌های تخصصی در ایران 25

2-3 بررسی استفاده‌کنندگان 27

2-3-1 تعاریف، اهداف و اهمیت بررسی استفاده‌کنندگان 27

2-3-2 تاریخچه بررسی استفاده‌کنندگان در جهان و ایران 30

2-3-2-1 مرکز تحقیقات بررسی استفاده‌کنندگان 33

2-3-3 روش‌های بررسی استفاده‌ از کتابخانه 35

2-3-4 انواع بررسی استفاده‌کنندگان 36

2-3-5 کتابخانه‌های تخصصی و بررسی استفاده‌کنندگان 36

2-4 تحقیق و توسعه 37

2-4-1 تعریف تحقیق و توسعه 40

2-4-2 نقش اطلاعات در تحقیق و توسعه 41

2-4-3 کتابخانه‌های مراکز تحقیق و توسعه 43

2-4-4 اطلاعات صنعتی 44

2-5 صنعت خودرو 46

2-5-1 تاریخچه صنعت خودرو در جهان و ایران 47

2-5-2 نقش تحقیق و توسعه در صنعت خودرو 49

2-5-2-1 مرکز طراحی و توسعه محصولات جدید ایران خودرو 50

2-5-2-2 شرکت تحقیق، طراحی و تولید موتور ایران خودرو (ایپکو) 51

2-5-2-3 تحقیقات و نوآوری سایپا 52

2-6 پیشینه‌ی پژوهش 53

2-6-1 پیشینه‌ی پژوهش در ایران 53

2-6-2 پیشینه‌ی پژوهش در خارج از ایران 60

2-6-3 استنتاج از پیشینه پژوهش 63

فصل سوم: روش‌شناسی پژوهش

3-1 مقدمه 65

3-2 روش پژوهش 65

3-3 جامعه 65

3-4 حجم نمونه 66

3-5 ابزار گردآوری داده‌ها 66

3-6 اعتبار پرسشنامه 67

3-7 روش تجزیه و تحلیل داده‌ها 67

فصل چهارم: یافته‌های پژوهش

4-1 مقدمه 69

4-1-1 اطلاعات جمعیت شناختی 69

4-1-1-1 جنسیت 69

4-1-1-2 سن 70

4-1-1-3 مقطع تحصیلی 70

4-1-1-4 رشته تحصیلی 71

4-1-1-5 سابقه کار 72

4-1-2 انگیزه، منابع و روش‌های کسب اطلاعات 72

4-1-2-1 میزان استفاده از کتابخانه 72

4-1-2-2 میزان امانت 74

4-1-2-3 هدف متخصصان از استفاده از کتابخانه 75

4-1-2-4 روش‌های تامین اطلاعات 77

4-1-2-5 جدید و روزآمد بودن منابع کتابخانه 78

4-1-2-6 شکل منابع اطلاعاتی 79

4-1-2-7 روش‌های جستجوی منابع چاپی 80

4-1-2-8 روش‌های جستجوی منابع الکترونیکی 81

4-1-2-9 میزان استفاده از انواع منابع اطلاعاتی 84

4-1-2-10 میزان برآورده شدن نیازهای اطلاعاتی متخصصان 86

4-1-3 خدمات کتابخانه 88

 

4-1-3-1 کافی بودن خدمات کتابخانه برای رفع نیازهای اطلاعاتی 88

4-1-3-2 سرعت خدمات اطلاع‌رسانی 93

4-1-3-3 تامین نیازهای اطلاعاتی با کمک کتابدار 94

4-1-3-4 میزان استفاده از سایت داخلی کتابخانه 95

4-1-3-5 میزان آسان‌سازی کار با سایت به دلیل نحوه طراحی آن 96

4-1-3-6 میزان تطابق سایت با نیازهای اطلاعاتی متخصصان 97

4-1-3-7 دلایل استفاده از سایت داخلی کتابخانه 98

4-1-3-8 میزان تاثیر خدمات اطلاع‌رسانی در فرایند کاری متخصصان 99

4-1-3-9 میزان رضایت از اجزای خدمات کتابخانه 100

4-1-3-10 میزان رضایت متخصصان از کتابخانه 101

4-1-3-11 مشکلات استفاده از کتابخانه 101

4-2 پرسش‌های اساسی 104

4-3 آزمون فرضیه‌ها 120

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادها

5-1 مقدمه 128

5-2 نتیجه‌گیری 128

5-3 تحلیل نتایج 131

5-4 پیشنهادهای اجرایی 134

5-5 پیشنهادها برای پژوهش‌های آینده 135

منابع و مآخذ 137

پیوست الف پرسشنامه 144

پیوست ب معرفی کتابخانه ایران خودرو 149

پیوست پ معرفی کتابخانه ایپکو 151

پیوست ت معرفی کتابخانه سایپا 153

پیوست ث جداول و نمودارهای اولویت متخصصان در استفاده از منابع 154

مقدمه و بیان مساله

هرگاه نظام‌های اطلاعاتی، اطلاعات را با سرعت بیشتر و با هزینه‌ای کمتر در دسترس استفاده‌کننده قرار دهند، کاهش زمان بازیابی اطلاعات، هزینه‌های پژوهش و کارشناسی را کاهش می‌دهد و اطلاعات حاصل، بر غنای کار می‌افزاید. در غیر این‌صورت، کارشناسان، پژوهشگران و تصمیم‌گیران برای دستیابی به کوچک‌ترین اطلاع دچار ابهام و سردرگمی می‌شوند و هزینه‌ها نیز افزایش پیدا می‌کند (میرزائی، 1368). به عبارت دیگر رساندن اطلاعات صحیح و مناسب به شخص مناسب و در شکلی قابل استفاده می‌تواند از اتلاف منابع، وقت و دوباره‌ کاری‌های پژوهش بکاهد (سلیمی، 1380). اطلاعات از سه بعد اساسی قابل بررسی است: تولید اطلاعات، مدیریت اطلاعات، و کاربرد اطلاعات. مدیریت اطلاعات عبارت است از فرایند شناسایی، انتخاب، گردآوری، رده‌بندی، ذخیره‌سازی و اشاعه‌ی اطلاعات تولید شده در داخل و در خارج از کشور. این کار به وسیله مراکز اسناد و مدارک، کتابخانه‌ها یا مراکز اطلاعات علمی و فنی انجام می‌شود. حلقه‌ای که تولید و کاربرد اطلاعات را به هم پیوند می‌دهد، عموماً کتابخانه‌ها، مراکز اسناد و مدارک، پایگاه‌های اطلاعاتی و سازمان‌هایی با نام‌های مشابه هستند. همه این‌ها، یک وظیفه‌ اصلی را دنبال می‌کنند: گردآوری، سازماندهی، ذخیره‌سازی و اشاعه اطلاعات (میرزائی، 1368).

کتابخانه‌های تخصصی همگام با انقلاب صنعتی به وجود آمدند. در بین انواع کتابخانه‌های مختلف، کتابخانه‌های مراکز تحقیق و توسعه، که از نوع کتابخانه‌های تخصصی هستند، به پژوهش اهمیت زیادی می‌دهند و یکی از وظایف اصلی این کتابخانه‌ها، گردآوری، سازماندهی و اشاعه‌ی منابع اطلاعاتی برای پژوهشگران می‌باشد تا بتوانند برای انجام پژوهش‌های خویش از این منابع بهره گیرند. به عبارت دیگر در مراکز تحقیق و توسعه کتابخانه به عنوان قلب آن مراکز عمل می‌کند (مرادی مقدم، 1386) در نتیجه کتابخانه‌های مراکز تحقیق و توسعه نقش بسیار مهمی در توسعه اقتصادی و صنعتی یک کشور می‌توانند ایفا کنند. در صورتی که این کتابخانه‌ها نتوانند از عهده‌ی وظایف خود به خوبی برآیند فرایند تحقیق و توسعه که رسالت اصلی این مراکز است دچار مشکل خواهد شد.

از آنجا که رسالت هر نظام اطلاع‌رسانی تسریع بهره‌گیری از اطلاعات برای استفاده‌کنندگان است، شناخت استفاده‌کننده، نیازهای وی و روش‌هایی که جهت کسب اطلاع به کار می‌گیرد، ضروری است. پویایی هر کتابخانه بستگی به میزان استفاده از منابع اطلاعاتی موجود در آن دارد و میزان استفاده از منابع اطلاعاتی هر کتابخانه نمایانگر میزان ارزشمندی و مفید بودن مجموعه منابع آن کتابخانه می‌باشد (جباری، 1374، ص 4). آگاهی از میزان ‌استفاده‌ی کاربران از منابع اطلاعاتی موجود در کتابخانه گامی مثبت در جهت ارتقا کیفیت خدمات و منابع موجود در آن می‌باشد (محمدی، 1382). یکی از گروه‌های مهم استفاده‌کننده‌ی اطلاعات علمی، فنی و تخصصی را متخصصان تشکیل می‌دهند. اهمیت دسترسی موثر این گروه به اطلاعات و نقشی که آنان در توسعه صنعتی و فنی هر کشور دارند، موجب مطالعات بسیار بر روی منابع و روش‌های کسب اطلاع این گروه در کشورهای مختلف جهان شده است. عدم شناخت صحیح جامعه‌ی استفاده‌کننده و نیازهای آن، اغلب موجب گمراهی مسئولین کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی می‌شود و احتمال دست نیافتن به اهداف نظام اطلاع‌رسانی را بسیار زیاد می‌کند. هدف هر سازمان و مرکز اطلاع‌رسانی رفع نیازهای استفاده‌کنندگان است و در صورتی که این مراکز شناخت کامل از مراجعان، روش‌ها و منابع مورد نیاز آنان داشته باشند می‌توانند با تصمیم‌گیری‌های درست از صرف بودجه‌های غیرضروری و

یک مطلب دیگر :

مفهوم و مصداق، نهج البلاغه، گروه همسالان، فرهنگ و تمدن

 خرید‌های نادرست منابع کاسته و با مطالعه روش‌ها و عادات استفاده‌کنندگان، از مشکلات آنان در راه دسترسی به اطلاعات آگاه شده و در نوع خدمات و نحوه ارائه آنها تغییرات لازم را اعمال نمایند (سلیمی، 1380).

در ایران، صنعت خودرو از جمله اولین و مهمترین صنایع غیر نفتی بوده است که وارد کشور شد و برنامه‌ریزی‌ها و سرمایه‌گذاری‌های کلانی در مورد آن انجام گرفته است. به همین دلیل این صنعت همواره با اهمیت و مورد توجه مدیران ارشد و سیاستگذاران بوده است. همچنین این صنعت به لحاظ ویژگی‌هایی همچون سطح بالای اشتغال‌زایی، میزان نقدینگی و سرمایه در گردش حجیم، وجود صنایع جنبی گسترده، وجود بازار گسترده و نهایتاً فناوری سطح بالای آن اهمیت ویژه‌ای جهت توسعه فناورانه‌ی صنعت کشور دارد (ملائی، 1373، ص2). در حال حاضر صنایع خودروی ایران برای بهبود کمی و کیفی محصولات و خدماتشان مراکز تحقیق و توسعه ایجاد کرده‌اند. متخصصان، پژوهشگران، و نخبگان صنعت خودروی ایران در این مراکز مشغول فعالیت هستند که طبیعتاً نیازهای اطلاعاتی متعدد و متنوعی دارند. در این مراکز کتابخانه‌هایی ایجاد شده است که باید پاسخگوی نیازهای اطلاعاتی متخصصان این مراکز باشند. هیچ مرکز تحقیقاتی و اجرایی بدون برخورداری از یک کتابخانه مجهز با منابع کافی و روزآمد، و کتابداران توانا قادر به ادامه‌ی پژوهش یا انجام درست امور خود نمی‌باشد. اما، متاسفانه به نظر می‌رسد در این مراکز توجه کافی به کتابخانه‌ها صورت نگرفته است و این کتابخانه‌ها آن طور که انتظار می‌رود پاسخگوی نیازهای اطلاعاتی متخصصان نیستند. به نظر می‌رسد متخصصان به دلیل عدم تامین اطلاعات مورد نیازشان از طریق کتابخانه، از کتابخانه فاصله گرفته‌اند و نیازهای اطلاعاتی خود را به روش‌های دیگری، از جمله اینترنت، برطرف می‌کنند. در این پژوهش میزان استفاده‌ی متخصصان از کتابخانه‌های این مراکز مورد بررسی قرار خواهد گرفت تا مشخص شود عملکرد این کتابخانه‌ها در پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی کاربرانشان چگونه بوده است. همچنین روش‌های کسب اطلاعات توسط متخصصان و میزان رضایت آنها از کتابخانه بررسی خواهد شد.

کتابخانه‌ها، بدون شناخت کافی از کاربران خود نمی‌توانند خدمات مناسبی ارائه کنند و اغلب در امر اطلاع‌رسانی دچار مشکلات و کاستی‌هایی می‌گردند. به همین دلیل نتیجه‌ی این پژوهش می‌تواند راه حل‌هایی را به مدیران کتابخانه‌های این مراکز جهت اصلاح روش‌ها و خدمات اطلاع‌رسانی ارائه کرده و به شناخت روش‌های درست و سریع جستجوی اطلاعات و اهداف و انگیزه‌های مراجعان و الگوهای رفتاری آنان در امر اطلاع‌یابی کمک نماید.

1-2 اهداف

هدف اصلی از انجام این پژوهش بررسی میزان استفاده‌ی متخصصان مراکز تحقیق و توسعه‌ی صنعت خودروی ایران از کتابخانه‌های تخصصی این مراکز است. اهداف فرعی این پژوهش عبارتند از:

1. بررسی چگونگی برآورده شدن نیازهای اطلاعاتی متخصصان مراکز تحقیق و توسعه صنعت خودروی ایران
2. تعیین میزان رضایت متخصصان صنعت خودروی ایران از کتابخانه‌های وابسته

1-3 تعاریف عملیاتی

مراکز تحقیق و توسعه صنعت خودرو: در این پژوهش منظور از مراکز تحقیق و توسعه، شرکت‌‌های وابسته به صنایع خودروسازی هستند که وظیفه انجام تحقیق و توسعه در زمینه‌ی صنعت مربوطه را به عهده دارند. در حال حاضر در ایران سه مرکز تحقیق و توسعه فعال وجود دارد که وابسته به دو شرکت خودروسازی ایران‌خودرو و سایپا هستند.

متخصصان: افرادی هستند که در مراکز تحقیق و توسعه صنعت خودروی ایران مشغول به کار هستند و در فرایند تحقیق و توسعه نقش دارند.

ایپکو: شرکت تحقیق، طراحی و تولید موتور ایران‌خودرو که به عنوان مرکز تحقیق و توسعه در زمینه تخصصی موتور خودرو فعالیت می‌کند. این شرکت زیرمجموعه شرکت خودروسازی ایران‌خودرو می‌باشد و به اختصار ایپکو نامیده می‌شود.

ان.پی.دی: مرکز طراحی و توسعه محصولات جدید ایران‌خودرو که به عنوان مرکز تحقیق و توسعه شرکت خودروسازی ایران‌خودرو فعالیت می‌کند و به اختصار ان.پی.دی نامیده می‌شود.

سایپا: مرکز تحقیقات و نوآوری سایپا که به عنوان مرکز تحقیق و توسعه شرکت خودروسازی سایپا مشغول فعالیت است. در این پژوهش این مرکز به اختصار سایپا نامیده می‌شود.

1-4 پرسش‌های اساسی

1. متخصصان مراکز تحقیق و توسعه‌ی صنعت خودروی ایران چگونه و با استفاده از چه روش‌هایی به اطلاعات مورد نیاز خود دست می‌یابند؟
2. هدف متخصصان مراکز تحقیق و توسعه‌ی صنعت خودروی ایران از استفاده از کتابخانه‌های وابسته چیست؟
3. متخصصان مراکز تحقیق و توسعه‌ی صنعت خودروی ایران در دستیابی به اطلاعات مورد نیاز خود با چه مشکلاتی مواجه هستند؟
4. میزان استفاده‌ی متخصصان مراکز تحقیق و توسعه‌ی صنعت خودروی ایران از منابع چاپی و الکترونیکی موجود در کتابخانه‌های وابسته چقدر است؟
5. متخصصان مراکز تحقیق و توسعه‌ی صنعت خودروی ایران از کدام نوع از منابع بیشتر استفاده می‌کنند؟ کتاب‌ها، مقالات، استانداردها و …؟
6. منابع اطلاعاتی موجود در کتابخانه‌های مراکز تحقیق و توسعه‌ی صنعت خودروی ایران تا چه میزان نیازهای اطلاعاتی متخصصان را برآورده می‌کند؟
7. میزان رضایت متخصصان مراکز تحقیق و توسعه‌ی صنعت خودروی ایران از استفاده از کتابخانه‌های وابسته چقدر است؟
8. راهکارهای پیشنهادی متخصصان مراکز تحقیق و توسعه‌ی صنعت خودروی ایران در ارتباط با بهبود خدمات کتابخانه‌های وابسته چیست؟

1-5 فرضیه‌ها

1. بین میزان برآورده شدن نیازهای اطلاعاتی متخصصان و سطح تحصیلات آنها همبستگی وجود دارد.
2. بین میزان برآورده شدن نیازهای اطلاعاتی متخصصان و سابقه‌ی کاری آنها همبستگی وجود دارد.
3. بین میزان رضایت متخصصان مراکز تحقیق و توسعه‌ی صنعت خودروی ایران از کتابخانه‌های وابسته و میزان استفاده از کتابخانه همبستگی وجود دارد.
4. بین سطح تحصیلات متخصصان مراکز تحقیق و توسعه‌ی صنعت خودروی ایران و میزان استفاده‌ی آنها از کتابخانه‌های وابسته همبستگی وجود دارد.
5. بین سابقه کاری متخصصان مراکز تحقیق و توسعه‌ی صنعت خودروی ایران و میزان استفاده‌ی آنها از کتابخانه‌های وابسته همبستگی وجود دارد.
6. بین متخصصان مراکز تحقیق و توسعه‌ی صنعت خودروی ایران با رشته‌های تحصیلی متفاوت از لحاظ میزان استفاده‌ی آنها از کتابخانه‌های وابسته تفاوت معنی داری وجود ندارد.

2-1 مقدمه

کتابخانه‌ها نظام‌های اطلاعاتی پویایی هستند که مهمترین کارکرد آنها پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی استفاده‌کنندگان است. امروزه تعداد و میزان توسعه‌ی کتابخانه‌ها یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی کشورها به حساب می‌آید، لذا پرداختن به این مقوله می‌تواند تاثیر بسزایی در رشد و توسعه‌ی کشور داشته باشد. از میان انواع کتابخانه‌ها، کتابخانه‌های تخصصی به دلیل نقش و جایگاه ویژه‌ای که دارند از اهمیت خاصی برخوردارند. بخش اول این فصل به کتابخانه‌های تخصصی اختصاص داده شده است و در آن ضمن بیان تعاریف، اهداف و وظایف کتابخانه‌های تخصصی، جامعه‌ی استفاده‌کننده از کتابخانه‌های تخصصی به طور کامل تشریح شده است. در ادامه خدماتی که کتابخانه‌های تخصصی به استفاده‌کنندگان ارائه می‌کنند به گونه‌ای مختصر بررسی شده و در انتها نیز استانداردهای کتابخانه‌های تخصصی در ایران بیان شده است.

هدف اصلی کتابخانه‌ها پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی استفاده‌کنندگان است. به همین دلیل یکی از روش‌های ارزیابی کتابخانه‌ها، بررسی استفاده‌کنندگان می‌باشد که انواع و روش‌های گوناگونی دارد. در بخش دوم بررسی استفاده‌کنندگان به عنوان روش پژوهش به طور کامل تشریح شده است.

سپس به بررسی تحقیق و توسعه و نقش اطلاعات در آن پرداخته و اطلاعات صنعتی به عنوان اصلی‌ترین نوع اطلاعات مورد نیاز در واحدهای تحقیق و توسعه صنعتی توضیح داده شده است.

صنعت خودرو در هر کشوری از صنایع مادر به حساب می‌آید. در کشور ما نیز صنعت خودرو از جمله اولین و مهمترین صنایع غیرنفتی بوده است. در بخش چهارم ضمن پرداختن به صنعت خودرو و نقش آن در توسعه‌ی اقتصادی، اهمیت تحقیق و توسعه در این صنعت تشریح شده است. سپس سه مرکز تحقیق و توسعه در صنعت خودروی ایران که جامعه‌ی این پژوهش هستند، معرفی شده‌اند.

در پایان نیز سعی شده است پیشینه‌های مرتبط با این پژوهش در ایران و جهان بررسی شود و جایگاه این پژوهش در ارتباط با پژوهش‌های گذشته مشخص شود.

2-2 تعاریف و مفاهیم کتابخانه‌های تخصصی

در متون گوناگون اصطلاحات مختلفی برای کتابخانه‌های تخصصی^[1] به کار رفته است: کتابخانه‌های اختصاصی، کتابخانه‌های پژوهشی، مرکز اطلاعات، کتابخانه تخصصی تحقیقاتی، و مرکز خدمات اطلاع‌رسانی (مدیرامانی، 1381-1385: 1457-1459).

همچنین تعاریف متعددی برای کتابخانه‌های تخصصی ارائه شده است. برخی از آنها عبارتند از:

«کتابخانه‌ی تخصصی واحدی است از یک سازمان که هدف آن فراهم ساختن اطلاعات خاص برای پیشرفت کار سازمان یا برای گروه محدودی است. کتابخانه‌های تخصصی بر حسب سیاست‌ها، روش‌ها و مجموعه‌های مختلفی که دارند به چند نوع تقسیم می‌شوند: کتابخانه‌های شرکت‌های صنعتی، کتابخانه‌های دولتی و سازمان‌های وابسته، کتابخانه‌های انجمن‌های حرفه‌ای مانند کانون وکلا، موسسات تحقیقاتی مستقل، کتابخانه‌های موسسات بازرگانی مانند بانک‌ها و جز آن» (سلطانی و راستین، 1379: 334-335).

همچنین کتابخانه‌ی تخصصی عبارت است از «کتابخانه‌های تحقیقاتی که با مجموعه‌‌های تخصصی خود خدمات اطلاعاتی ویژه‌ای را به گروهی از کاربران و پژوهشگران ارائه می‌دهند. این اصطلاح مراکز خدمات اطلاع‌رسانی را نیز دربرمی‌گیرد» (تعاونی، 1381: 1).