1-1-1اسلام…………………………………………………………………………………………………………….. 5

1-1-1-1معنای لغوی………………………………………………………………………………………………….5

1-1-1-2 معنای اصطلاحی…………………………………………………………………………………………..6

1-1-2مسلمان………………………………………………………………………………………………………… 8

1-1-2-1 رابطه اسلام و ایمان……………………………………………………………………………………..9

1-1-3 ایمان……………………………………………………………………………………………………………12

1-1-3-1 معنای لغوی……………………………………………………………………………………………….12

1-1-3-2 معنای اصطلاحی………………………………………………………………………………………..13

1-1-4 مومن……………………………………………………………………………………………………………14

1-1-5 کفر……………………………………………………………………………………………………………. 16

1-1-5-1 معنای لغوی……………………………………………………………………………………………….16

1-1-5-2 معنای اصطلاحی………………………………………………………………………………………. 17

1-1-5-3 اقسام کفر……………………………………………………………………………………………….. 18

1-1-6 کافر…………………………………………………………………………………………………………….20

1-1-6-1معنای لغوی………………………………………………………………………………………………..20

1-1-6-2 معنای اصطلاحی………………………………………………………………………………………..21

1-1-7 اصل ……………………………………………………………………………………………………………22

1-1-7-1معنای لغوی………………………………………………………………………………………………..22

1-1-7-2 معنای اصطلاحی………………………………………………………………………………………..22

1-1-8 جهاد……………………………………………………………………………………………………………23

1-1-8-1 معنای لغوی……………………………………………………………………………………………….23

1-1-8-2 معنای اصطلاحی………………………………………………………………………………………..23

1-1-9جنگ(قتال، حرب)………………………………………………………………………………………….26

1-1-9-1معنای لغوی………………………………………………………………………………………………. 26

1-1-10هُدنه……………………………………………………………………………………………………………26

1-1-10-1معنای لغوی………………………………………………………………………………………………26

1-1-10-2 معنای اصطلاحی………………………………………………………………………………………27

1-1-11 صلح………………………………………………………………………………………………………… 29

1-1-11-1 معنای لغوی……………………………………………………………………………………………..29

1-1-11-2 معنای اصطلاحی………………………………………………………………………………………30

1-1-12 سیره…………………………………………………………………………………………………………. 31

1-1-12-1 معنای لغوی…………………………………………. …………………………………………………31

1-1-12-2 معنای اصطلاحی……………………………… ……………………………………………………..31

1-1-13 روابط خارجی……………………………………………………………………………………………. 32

1-1-14 دارالإسلام: سرزمین مسلمانان………………………………………………………………………….33

1-1-15دارالکفر: سرزمین کافران………………………………………………………………………………..34

1-1-16 جزیه………………………………………………………………………………………………………… 35

1-16-1 معنای لغوی…………………………………………………………………………………………………35

1-1-16-2 معناى اصطلاحى………………………………………………………………………………………36

1-1-16-3 تفاوت میان جزیه و خراج…………………………………………………………………………..36

1-1-16-4 فلسفه تشریع جزیه…………………………………………………………………………………….38

1-1-16-5 توضیحى در بارۀ آیۀ جزیه………………………………………………………………………….39

1-1-16-6 نظام جزیه و اقلیتهاى دینى………………………………………………………………………….41

1-1-16-7  نظام جزیه و روابط بین المللی…………………………………………………………………….43

1-2 مفهوم کفر واقسام کافر……………………………………………………………………………………… 45

1-2-1معناى کفر……………………………………………………………………………………………………..45

1-2-2 اقسام کافر…………………………………………………………………………………………………….45

1-2-3 تقسیمی دیگر از کافران…………………………………………………………………………………..51

1- 3 فواید تأسیس اصل بر اساس مبانی فقهی…………………………………………………………………57

فصل سوم

2.اصول حاکم بر روابط مسلمانان با غیر مسلمانان…………………………………………………………….59

2-1 اصل نفی سلطه…………………………………………………………………………………………………..60

2-1-1 اصل نفی سبیل در یک نگاه گذرا……………………………………………………………………..60

2-1-2اصل نفی سبیل از زوایای گوناگون…………………………………………………………………….61

2-1-2-1 مفهوم «سلطه»…………………………………………………………………………………………….61

2-1-2-2 نفی سلطه در آیات قرآن کریم……………………………………………………………………..61

2-1-3 بررسی قاعده «نفی سبیل»…………………………………………………………………………………63

2-1-3-1 دلایل اثبات قاعده نفی سبیل…………………………………………………………………………64

2-1-3-2 جایگاه قاعده نفی سبیل در میان قواعد……………………………………………………………68

2-1-3-3 موارد اجرای قاعده…………………………………………………………. …………………………70

2-1-3-4 ملاک نفی سبیل……………………………………………………………… ………………………..73

2-2 اصل دعوت یا جهاد………………………………………………………………………………………….. 74

2-2-1 جایگاه اصل دعوت………………………………………………………………………………………..75

2-2-1-1 اصول دعوت……………………………………………………………………………………………..78

2-2-2 جایگاه اصل جهاد…………………………………………………………………………………………..79

2-2-2-1 جهاد ابتدایی در اسلام و مستندات آن…………………………………………………………….79

2-2-2-2 دلایل اصالت جنگ و جهاد………………………………………………………………………… 81

2-2-2-2-1 آیات قرآن و بررسی استدلال ها………………………………………………………………. 81

2-2-2-2-2 نتیجه گیری از بررسی آیات جهاد……………………………………………………………. 90

برای دیدن جزییات بیشتر و دانلود پایان نامه اینجا کلیک کنید

 

2-2-2-3 فلسفه جهاد………………………………………………………………………………………………..91

2-3 اصل صلح و زندگی مسالمت آمیز با غیر مسلمانان……………………………………………………93

2-3-1 دلایل و مستندات………………………………………………………………………………………….. 94

2-3-1-1 کتاب……………………………………………………………………………………………………….94

2-3-1-2 روایات……………………………………………………………………………………………………..97

2-3-1-3 سیره معصومین(علیهم السلام) …………………………………………………………………….98

2-3-1-3-1 سیره عملی پیامبر اکرم(ص) …………………………………………………………………. 98

2-3-1-3-2 سیره عملی امامان معصوم……………………………………………………………………… 105

2-4 اصل التزام به پیمان ها………………………………………………………………………………………..108

2-5 اصل تفاهم…………………………………………………………………………………………………….. 110

2-6 اصل حکمیت………………………………………………………………………………………………….110

2-7 اصل مصلحت………………………………………………………………………………………………….111

2-7-1 مصلحت در لغت و اصطلاح…………………………………………………………………………. 111

2-7-2 مصلحت اسلام یا مسلمانان یا هر دو؟………………………………………………………………..113

2-7-3 دلایل اصل مصلحت……………………………………………………………………………………..116

2-7-4 مصلحت بر مدار اصول ثابت و غیر قابل تغییر……………………………………………………. 117

 

 

فصل چهارم

3.گستره روابط مسلمانان با غیر مسلمانان……………………………………………………………………..120

3-1 روابط داخلی…………………………………………………………………………………………………..120

3-1-1عرصه اجتماعی……………………………………………………………………………………………..120

3-1-2 عرصه خانوادگی………………………………………………………………………………………….132

3-1-3 عرصه فردی یاشخصی…………………………………………………………………………………..133

3-2روابط خارجی………………………………………………………………………………………………….136

• مبانی در روابط خارجی و سیره پیامبراعظم (ص) ………………………………………………136

3-2-2  ابزار در روابط خارجی و سیره پیامبراعظم (ص) ……………………………………………..137

3-2-2-1مذاکره با سفیران ونمایند گان (ابزار سیاسی)…………………………………………………..137

3-2-2-2 اعزام مبلغان وارسال پیام (ابزار فرهنگی-تبلیغاتی)……………………………………………139

3-2-2-3 انعقاد قراردادها و پیمان ها(ابزار حقوقی)……………………………………………………….139

3-2-2-4 تأ لیف قلوب (ابزار اقتصادی) …………………………………………………………………… 140

3-2-2-5 عتق وفک رقبه(ابزار بشر دوستانه) ………………………………………………………………141

3-2-2-6جنگ(ابزار نظامی) ………………………………………………………………………………….. 143

فصل پنجم

الف: جمع بندی و نتیجه گیری…………………………………………………………………………………..144

ب:نظرات و پیشنهادات…………………………………………………………………………………………. 147

منابع …………………………………………………………………………………………………………………..149

مقدمه

پیامبراکرم(ص) به عنوان یک انسان کامل هیچ گاه برطبق هوای نفس کاری را انجام نمی دادند و در تمام رفتار وگفتارشان از اصول و قواعد ویژه ای، پیروی می نمودند که بر گرفته ازمتن قرآن و منطبق با وحی الهی بود؛ به همین دلیل خداوند در قرآن مجید می فرماید: « لکم فی رسول الله اُسوه حسنه »[1] به همین دلیل رفتار،گفتار وکردار شان در هرعرصه ای الگوی زندگی برای همه انسان ها درهمه زمانها و مکانها می باشد. یکی از آن عرصه ها، سیره ی پیامبر در روابط داخلی و خارجی وحقوقی و اخلاقی و… علی الخصوص با کفار و راز و رمز موفقیت آن حضرت در عرصه روابط با غیر مسلمانان است؛ به ویژه آن که با وجود مشکلات طاقت فرسا آن حضرت موفق گردید در مدت کوتاهی اسلام را به جهانیان معرفی کند واندام سترگ تمدن های بزرگ را به لرزه در آورد. از این رو لازم وضروری می نماید که دراین رابطه هرچه بیشتر بحث وپژوهش صورت گیرد، تا الگو و مبنای روابط مسلمانان در عرصه روابط گوناگون با غیر مسلمانان قرار گیرد.

همچنین با نگاهى گذرا به سیره عملی پیامبر(ص) و قرآن کریم مى توان دریافت که این دو مهم، تنها براى هدایت افراد، نیستند، بلکه درباره قوانین مربوط به زندگى مردم و روابط اجتماعى آنها، نیز، دستورالعملهاى عملى را عرضه کرده و در اختیار مردم گذاشته اند.

یک مطلب دیگر :

روابط مسلمانان با کفار در زوایاى گوناگون اجتماعى، سیاسى، اقتصادى، حقوقى، اخلاقی، فرهنگى و… که در قرآن کریم، به صورت زنده و با معیارهاى مشخص و ضوابط معیّن، مطرح است، درمیان آن مجموعه بیکران، جایگاه ویژه اى دارد؛ زیرا قرآن به عنوان آخرین کتاب وحى  الهى، رسالت جهانى داشته وبراى هدایت بشر در همه عصرها و نسلها فرستاده شده است، چنانکه خود مى فرماید: « هذا بصائرللنّاس… »[2]  این قرآن، وسیله بینایى همه مردم است.

 

بیان مساله

روشن است که مکتب اسلام درنگرش عمیق و همه جانبه خود، دین را تنها یک برنامه شخصى و فردى انسانها، نمى داند و تنها در مسجد و محراب ونماز و نیایش و رکوع و روزه و تهجّد و دیگر دستورالعملهاى عبادى و اخلاقى، خلاصه نمى کند، بلکه گذشته از اینها حضور فعال وهمه جانبه دین را در همه میدانهاى معامله و تجارت، کارخانه و صنعت، مدرسه و هنر، جنگ و صلح، اقتصاد و برنامه ریزى، دستگاههاى حکومتى و سیاستهاى حاکم بر روابط داخلى وخارجى، روابط دولت وملّت با یکدیگر، روابط مسلمانان با دیگر ملّتهاى جهان و… ضرورى و لازم مى داند.

رابطه بین امت اسلامی ودیگر جوامع بشرى، ضرورى و فطرى است و تداوم زندگى بشر، نیازمند این گونه روابط است و از سوى دیگر، اگر قرآن به عنوان آخرین پیام خدا به خلق و کامل ترین برنامه الهى بر جوامع انسانى، مبنا و شالوده هرنوع روابط را تشکیل ندهد، اعتلاى اسلام و عزت مسلمانان آسیب دیده و زیر سؤال خواهد رفت. در نتیجه در آموزه های دینی وفقهی مبانی وضوابط خاصی در تنظیم روابط امت اسلامی با غیر مسلمانان وجود دارد که پرسش ما این است آن ضوابط کدامند وحدود آنها چیست؟

به همین منظور ما مطالبی را دراین تحقیق گرد آوری می کنیم، امید است که با توفیق خداوند متعال به این امر خطیر نایل شویم.

در این تحقیق با بررسی سیره ی پیامبر اعظم(ص) در روابط خارجی و اقدامات دیپلماتیک و رفتار پیامبر با مسیحیان و یهودیان وغیر مسلمانان در زمان ها و مکان های مختلف می توان رفتارهای گوناگونی را مشاهده کرد که هر کدام بر طبق اصول مشخصی شکل گرفته و در جای معینی نیز به کار گرفته می شود. امید است این تحقیق که به روش قرآنی ،تاریخی، حدیثی و فقهی انجام می شود، زمینه ای مناسب برای تحقیقات وسیع بعدی باشد.

هدفهای تحقیق

ارائه یک پژوهش مجزا ،کامل و مفید در باره مبانی فقهی روابط مسلمانان باغیر مسلمانان از منظر قرآن وسیره نبوی(ص) هدف اصلی این تحقیق است. پژوهشی که مورد استفاده طلاب و دانشجویان حقوق اسلامی و نیز دوستداران آن قرار بگیرد.

ضرورت انجام تحقیق

همانطور که بیان کردیم مجموعه حقوق اسلامی در عصر کنونی  انتقادها وتهمت های بسیاری بر آن وارد شده وحقوق دانان اسلامی باید پاسخ های قانع کننده ومنطقی برای آن ارائه دهند.لازمه این کار آن است که هر بخش از مباحث آن به طور مفصل و عمیق مورد دقت نظر قرار بگیرد.

از آنجا که در مورد مبانی فقهی روابط مسلمانان باغیر مسلمانان از منظر قرآن و سیره نبوی(ص) چنین پژوهشی مجزا و کامل به چشم نخورد، لازم است تا هرچه زودتر این تحقیق انجام شود  تا برگ زرین دیگری از حقیقت فقه و حقوق اسلامی به سمع ونظر جهانیان برسد.

سوالها یا فرضیه های تحقیق

آنچه که دراین تحقیق باید بررسی شود بر این قرار است:

• آیا در آموزه های دینی و فقهی ضوابط خاصی در تنظیم روابط امت اسلامی با غیر مسلمانان حکومت می کند؟
• در صورت مثبت بودن پاسخ پرسش اول چه ضوابطی بر این روابط حاکم است؟

فرضیات ما در این تحقیق عبارتند از:

• بر روابط مسلمانان با غیر مسلمانان به عنوان یک امت اسلامی ضوابط وقواعد ویژه ای مبتنی بر آموزه های دینی جاریست وحاکمیت دارد.
• ضوابطی عام وفراگیر مانند قائده نفی سبیل،اصل دعوت یا جهاد ، اصل صلح و همزیستی مسالمت آمیز واصل مصلحت و… ونیز ضوابط ویژه ای در موارد خاص برقرار و حاکم می باشد.

روش اجرای تحقیق

الف)نوع تحقیق بر اساس طرح تحقیق و اهداف تحقیق:

این تحقیق به روش توصیفی،کتابخانه ای و نظری می باشد.

ب)انواع متغییر ها ازلحاظ نوع آنها در تعیین وچگونگی کنترل متغییرهای تحقیق:

در پژوهش حاضر موردی وجود ندارد.

ج)داده های مورد نیاز متناسب با سوالها و فرضیه های تحقیق:

جمع آوری اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعه ابواب فقهی مربوط به کفار وهمچنین از منابع

تاریخی وتفسیری که از صدر اسلام وجود دارد،استفاده خواهد شد.

د)شیوه های جمع آوری داده ها:

اطلاعات به روش کتابخانه ای  و سند کاوی و استفاده از مقالات، نشریات وسایت های اینترنتی

مربوط، به صورت فیش برداری گرد آوری می شود. و سپس به دسته بندی آنها پرداخته می شود.

فصل دوم

کلیات ومفاهیم

1-کلیات

مقدمه:

این فصل در گفتار اول به بررسی کلیات و مفاهیمی مانند کفر، اسلام و ایمان، اصل، جهاد، صلح ، دار الاسلام ، دار الحرب ومانند آن که لازم است  تبیین شود، می پردازد. ودر گفتار دوم به طور مفصل اقسام غیر مسلمانان را مورد بررسی قرار خواهد داد. و همچنین درگفتار سوم این فصل فواید تاسیس اصل و قائده بر اساس مبانی فقهی در روابط دولت و امت اسلامی با دولت ها و ملت های دیگر را به طور کامل مطرح می کند.

1-1معنا شناسی واژه ها

انسانها بر حسب باورهای توحیدی و اسلامی خود همواره به دو قطب مخالف و متضاد یعنی قطب مؤمن و معتقد به خداوند و حق و قطب ملحدان و کافران تقسیم می شوند. بنابراین یکی از مشهورترین و با سابقه ترین واژه ها، واژه ی « ایمان » و« کفر » است.

عنوان « مسلمان » یا « کافر » داشتن از مقولاتی است که در حقوق اسلامی جایگاهی مهم دارد. زیرا در جامعه و نیز در وضعیت فرد تاثیرات بسیار زیادی داشته و به تبع آن موجب بروز احکام و نظرات مختلفی می گردد. از این روی در ابتدا واژه های اسلام و مسلمان، ایمان و مومن، کفر و کافر را بیان می کنیم، وبعد ازآن به واژه های دیگر می پردازیم.

1-1-1اسلام

1-1-1-1معنای لغوی

اسلام در لغت انقیاد و تسلیم شدن، در اقرب گوید: «اسلم الرجل: انقاد» «وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضِ …»^[3] حال آنکه هر که در آسمانها و زمین است (خواه ناخواه) با او منقاد و مطیع‌اند(فرمانبردار اوست). همچنین اسلام در لغت به معنای گردن نهادن، اسلام آوردن، مسلمان شدن، فرو گذاشتن و یاری نادادن کسی را، چیزی به کسی سپردن، کار به کسی سپردن – أسلَمَ أمرَه إلی الله – ،[4] پیش فرستادن، بیع سلم کردن، به صلح در آمدن، در سلامتی درآمدن،[5] دین پذیرفتن، به دین پیغمبری از پیغمبران در آمدن، اطاعت از امر و نهی خدا، سلامت داشتن نفس و مال را به گفتن لااله الا الله، محمداً رسول الله و …. آمده است.[6] همچنین اسلام در لغت، اطاعت و سر و گوش بر فرمان نهادن نیز آمده است.[7] و در شرع، اطلاق شود بر انقیاد به اعمال ظاهره.[8]

1-1-1-2 معنای اصطلاحی

اسلام در اصطلاح: ابتدائاً به معنای دین رسمی مسلمانان آمده است که در عربستان نشأت یافته و کتاب آسمانی مسلمانان قرآن است.

رسول اکرم (ص) نیز درباره اسلام چنین می فرماید:«اسلام، گفتن شهادتین، برپا داشتن نماز، دادن زکات، روزه گرفتن و حجّ خانه ی خدا است».[9]

گاهى از اسلام تسلیم ظاهرى مراد است نه تسلیم و انقیادی که از علم و یقین ناشى می شود بلکه یکى از طرفین خود را زبون و فاقد قدرت دیده بظاهر منقاد می شود و آن از نظر قرآن ارزشى ندارد نظیر «قٰالَتِ الْأَعْرٰابُ آمَنّٰا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لٰکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنٰا وَ لَمّٰا یَدْخُلِ الْإِیمٰانُ فِی قُلُوبِکُمْ …».^[10] اعراب بادیه ‌نشین می گفتند: ایمان آوردیم آنچه میگوئیم در دل داریم و دلمان بآن مطمئن و آرام است. در جواب آمده: بگو ایمان نیاورده‌اید بلکه بگوئید تسلیم شده‌ایم یعنى اسلام را قوى دیده و با آن در حال جنگ نیستیم و تسلیم هستیم.

همچنین است «بَلْ هُمُ الْیَوْمَ مُسْتَسْلِمُونَ».[11] گردنکشان، در قیامت تسلیم خواهند شد. مستسلمون از باب استفعال یا برای مبالغه در تسلیم و به معنای تسلیم کامل است، یا به این معناست که مشرکان به جای حمایت، یکدیگر را تسلیم قهر الهی می کنند.[12]

 

«اسلام» در آیات دیگر نیز آمده است نظیر «إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللّٰهِ الْإِسْلٰامُ وَ مَا‌ اخْتَلَفَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتٰابَ إِلّٰا مِنْ بَعْدِ مٰا جٰاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ …»^[13]. در حقیقت، دین نزد خدا همان اسلام است، واهل کتاب در آن اختلاف نکردند مگر پس از آنکه به حقانیت آن پی بردند،آنهم به خاطر حسد و رقابت میان خویش.

1-2 مفاهیم و اصطلاحات.. 10

1-2-1  تأدیب..

1-2-1-1  ادب و سیر آن در فرهنگ عربی و  فارسی.. 10

1-2-1-2  تنبیه.. 19

1-2-2  مفهوم کودک و همسر.. 22

1-2-2-1  کودک.. 22

1-2-2-2- مسئولیت شرعی طفل.. 23

1-2-2-3- همسر.. 25

فصل دوم: تأدیب کودکان در فقه

2- تأدیب کودکان در فقه.. 34

2-1- تنبیه در نظام تربیتی اسلام.. 34

2-1-1- اهمیت و ضرورت تنبیه از نظر اسلام.. 34

2-1-2- تنبیه به عنوان یک روش تربیتی.. 35

2-1-3- تنبیه در روایات.. 36

2-2- تأدیب(تنبیه) کودک‏ از نظر تربیتی و فقهی.. 41

2-2-1- تنبیه بدنى‏.. 41

2-2-2- هدف اصلاحى تنبیه‏.. 44

2-2-3- تنبیه کودک در فقه.. 46

2-2-4- ثبوت دیه ناشی از  تنبیه کودک از نظر فقها.. 61

2-3- جمع بندی نظر فقها.. 62

2-3-1- تنبیه از لحاظ کمی و مقدار ضرب.. 63

2-3-2- کیفیت تنبیه.. 63

2-3-3- دیگر مسائل.. 64

2-4-1- عدم مسئولیت کیفری کودک در اسلام.. 68

2-4-2- عدم مسئولیت کیفری کودک در روایات.. 69

2-5- جرم شناسی فقهی و حقوقی کودک آزاری.. 70

2-5-1- کودک آزاری از نگاه فقه.. 70

فصل سوم: تأدیب و تنبیه همسر در فقه

3-1- شخصیت و مقام زن در اسلام:.. 75

3-1-1- توجه به شرایط زمان و مکان.. 76

3-1-2- تأدیب و تنبیه همسر از منظر روایات.. 80

3-1-4- معنای صحیح ضرب و تنبیه.. 97

3-2- جمع بندی.. 99

فصل چهارم: تأدیب کودکان در حقوق

4- تأدیب کودکان در حقوق.. 102

4-1- تأدیب و مصادیق آن در علوم تربیتی.. 102

4-1-1- تنبیه از نظر روان شناسی.. 102

4-1-2- تنبیه بدنی کودک از دیدگاه متفکران و دانشمندان.. 104

4-2- شرایط تأدیب در قانون جدید مجازات اسلامی.. 107

4-2-1- دارندگان حق تنبیه.. 108

4-2-2- محجور.. 108

4-2-3- تغییرات قانون جدید.. 109

فصل پنجم: تأدیب همسر در حقوق ایران

5- تأدیب همسر در حقوق ایران.. 112

5-1- مواد قانونی پیرامون حقوق زن در قانون اساسی.. 112

5-1-1- اصل سوم قانون اساسی.. 112

5-1-2- اصل دهم قانون اساسی.. 114

5-1-3- اصل بیستم قانون اساسی.. 114

5-1-4- اصل بیست و یکم قانون اساسی.. 118

5-1-5- اصل یکصدوپانزدهم.. 120

5-2- وظایف زن در قانون مدنی.. 120

5-2-1- وظایف مشترک بین زن و مرد در قانون مدنی.. 120

5-2-2- وظایف خاص زوجه.. 123

5-3- تأدیب زن ناشزه  در قانون مجازات اسلامی.. 125

فصل ششم: امر به معروف و نهی ازمنکر؛ نیروی انتظامی  شرایط و شیوه اقرار؛ حدود و قصاص

6- امر به معروف و نهی ازمنکر؛ نیروی انتظامی  شرایط و شیوه اقرار؛ حدود و قصاص   127

6-1- امر به معروف و نهی از منکر.. 127

6-1-1- مفهوم­شناسی.. 127

6-1-2- مبانی امر به معروف و نهی از منکر.. 129

6-1-3- حدود و ثغور (شرایط ) امر به معروف ونهی از منکر.. 130

برای دیدن جزییات بیشتر و دانلود پایان نامه اینجا کلیک کنید

 

6-1-4- امر به معروف و نهی از منکر‌، آموزه‌ای عام و همگانی‌ 136

6-2- نیروی انتظامی،  شرایط وشیوه اقرارگیری.. 137

6-2-1- اوصاف اقراردرامورکیفری.. 137

6-2-2- حقوق متهم در قانون ایران.. 140

6-2-3- حقوق متهم در مرحله کشف جرم.. 141

6-2-4- حقوق متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی.. 143

6-2-5- حقوق متهم در مرحله تعقیب جرم.. 147

6-3- حد و قصاص متهم و شرایط آن.. 148

6-3-1- شرایط عمومی اجرای حدود.. 148

6-3-2- قصاص و شرایط آن.. 154

7- نتیجه گیری

7-1- مساله تأدیب فرزند.. 162

7-2- مساله تأدیب همسر.. 166

7-3- امر به معروف و نهی از منکر به عنوان معیارتأدیب عمومی.. 167

7-4- جایگاه ضرب و شتم متهم به منظور اقرار گیری در حقوق ایران.. 168

7-5- حدود و قصاص به عنوان معیار تأدیب در فقه و حقوق.. 169

پیشنهادات.. 170

منابع.. 171

 چکیده

تأدیب از منظر فقه امامیه و حقوق ایران

هدف از انجام این پژوهش، بررسی کیفیت تأدیب در فقه و حقوق  ایران است. بدین منظور در این تحقیق تلاش شده ، ابتدا به بررسی کلیات و مفاهیم اساسی تأدیب در فقه و حقوق ایران توجه و سپس، کاربردونحوه انجام آن در مورد کودکان، همسر، جامعه ومتهمان مورد مطالعه قرار گیرد. ماحصل سخن این که در فقه و حقوق( به ویژه در فقه)، به مساله تأدیب توجه  بسیار جدی شده در این راستا، مطالعه حاضر نشان می دهد که از نظر فقهی تأدیب لازم  و حتی در برخی موارد واجب شمرده  می شود. با این حال دراین  خصوص در حقوق کمتر  اظهار نظر شده  لکن می توان چنین استنباط نمود که سکوت حقوق دانان ایرانی دلیلی بر تایید نظر فقها در  کیفیت تأدیب است.  لذا می توان گفت کیفیت تأدیب در فقه و حقوق ایران نسبی بوده و نمی توان حد و حدودی برای آن در نظر گرفت. پس به این نتیجه می رسیم که میزان وچگونگی  تنبه بستگی به عرف دارد. وآنچه از عرف قابل استنباط  می باشد این است که تنبیه باید به  نحوی صورت بگیردکه موجب  هیچ گونه آسیب دیدگی ودر نتیجه  وجوب پرداخت دیه  توسط مؤ دب نگشته ومصلحت وشرایط هم بادقت وجدیت مورد توجه  قرار بگیرد

از سوی دیگر، فقها، برای تنبیه و تأدیب، و کسانی که مسئولیت این  امر را بر عهده دارند محدودیت هایی قائل شده  و این مسئولیت  رابرای اطفال بر عهده پدر یا جد پدری  ومعلم دارای اذن از پدر ، حاکم و یا  سرپرست طفل و در ارتباط با همسر، تنها به عهده شوهر قرار داده و فرد دیگری حق انجام این عمل را ندارد. اما در ارتباط با  بحث شیوه اقرار گیری از متهم  درصورت گرفتن اقراراز طریق ضرب و شتم وهر نوع شکنجه وی، قانون گزار برای  مرتکبین این امرخلاف  مجازات هایی را در نظر گرفته است. اما در باب مسئله امر به معروف و نهی از منکر و ارتباط آن با تأدیب در سطح کلان جامعه،  هدف از انجام این فریضه الهی،  ایجاد  شرایطی است که موجب ترک  و پیشگیری از جرم شود.یعنی یک عامل بازدارنده 0 و حاکمیت بر همه روابط اجتماعی ، پیش‌گیری، اصلاح‌گری و تاحدودی سرکوب‌گری ا . همچنین، در رابطه با مسائل حدود ،دیات و  قصاص، این مساله، در چارچوب، فقهی قابل پذیرش واقع شده است و از جمله عواملی که مانع اجرای حدود میشود عبارت است از، 1- بیماری و مستحاضه بودن محکوم‌علیها؛ 2- باردار بودن زن محکوم به حد، 3- شرایط بد هوا (گرمی وسردی)4 – پناه بردن به  مسجد الحرام 5-  توبه محکوم قبل از اقرار یا ارایه بینه و عفو وی در جریان اجرای حکم است. مقدار این  حدود مبتنی بر میزان وکیفیت جرم است.

 کلمات کلیدی: تأدیب، تنبیه، فقه، حقوق، کودک، همسر، امر به معروف و نهی از منکر، حدود و قصاص.

1- کلیات  و مفاهیم تحقیق

1-1 کلیات

یکی از مباحث فقهی و حقوقی در ایران مبحث تأدیب است. با توجه به اینکه هدف از انجام این پژوهش بررسی تأدیب از منظر فقه امامیه و حقوق ایران است. در این فصل کلیاتی پیرامون بیان مسئله، سابقه پژوهش، اهداف، و فرضیات تحقیق را بیان خواهیم کرد.

1-1-1بیان مسئله

ابتدا لازم است که تقسیمات احکام اسلامی را از جهات مختلف نوشته و سپس به اصل مسئله بپردازیم .

احکام اسلامی از جهات مختلف مورد دسته بندی قرار گرفته :

الف : احکام عقلی و احکام شرعی

ب : احکام ارشادی و احکام مولوی

ج : احکام تأسیسی و احکام امضایی

د : احکام تکلیفی و احکام وضعی

یک مطلب دیگر :

بر حسب ضرورت و نیاز بحث، به تعریف مورد آخر می پردازیم :

احکام تکلیفی : دستورات و فرمان های صادر شده از سوی پروردگار را در خصوص افعال و کردار بندگان اعم از امر ، نهی ، اجازه و رخصت «احکام تکلیفی» می نامند ، که بر پنج نوعند : وجوب،حرمت،ااستحباب،کراهت، و اباحه .این دسته از احکام مستقیماً و بی واسطه به افعال بندگان مرتبطند و به موجب آن ها ، یا مکلفان مأمور ، ممنوع یا مجاز می گردند و یا بر فعل و ترک فعل آنان ، مدح یا مذمت مترتب می شود .

احکام وضعی : آن دسته از احکام شرعی که مقتضای آن ها الزام ، منع و یا رخصت نیست و به طور مستقیم  از سوی شارع نسبت به افعال مکلفین انشا نمی گردد،«احکام وضعی» نامیده می شوند . از قبیل مالکیت ، زوجیت، اهلیت،سببیت،مانعیت،شرطیت،صحت و بطلان  .(محقق داماد، مصطفی، 1391، ص5)

تأدیب : شخصیت انسان از همان دوره کودکی و خردسالی تکوین می یابد.ابزارها و روش های گوناگونی درجهت تربیت کودک،از نظر شخصیت پدر ومادر،اطرافیان،شیرمادر،لقمه و… در علوم تربیتی و بخصوص روایات ومتون فقه اسلامی وجود دارد.از آنجا که موضوع علم فقه،رفتارهای اختیاری و ارادی افراد مکلف می باشد،راهکارهای تربیتی،رفتاری وکنترل رفتار افراد جز مباحث فقی به حساب می آید؛و به عبارت دیگر:

موضوع فقه،هدایت ، مهار رفتار  واعمال متکلفان در چارچوب دین می باشد و از این قلمرو دین،هدایت،تربیت و تنظیم رفتار انسان را در بر می گیرد؛زیرا که تمام احکام فقهی مبتنی بر مصالح و مفاسد هست و هر یک از دستورات دینی وتکالیف شرعی همانند واجبات و محرمات دارای آثار تربیتی است و اگر از نظر فقه بر جواز تأدیب کودک اشاره ودر یک محدوده خاص تجویز شده،بدون تردید آثار اخلاقی وتربیتی  آن لحاظ گردیده وفرمایش مولای  متقیان علی (ع) که فرمود(لامیراثَ کَا لاَدَبِ هیچ میراثی مانند ادب نیست)مؤید همین امر است(سید رضی، 1385، ص 616) «تأدیب در لغت به معنای آموختن به کسی،ادب کردن،ادب دادن،آموختن طریقه نیک و یا تربیت نمودن آمده است »

در فرهنگ معین،تأدیب به معنای متفاوتی آمده است :«به معنی ادب آموختن،فرهیختن، بازخواست کردن کسی برای کار بد»(معین،محمد،1364،ج1،ص178) پس تأدیب در اصطلاح فقها مجازات سبکی است که فقه اسلامی برای اعمال ناشایست کسانی که به حد  تکلیف شرعی نرسیده اند در نظر گرفته است. بیشتر علمای اسلامی،تأدیب را به ویژه  در مورد کودکان جایز بلکه از جهت نقش تربیتی آن ضروری می دانندو برای آن شرایط و محدودیت هایی نیز قائل شده اند؛و این مطلب نه تنها در حوزه فقه مطرح است،بلکه در محافل علمی و آموزشی نیزاز آن بحث و جایگاه آن مورد ارزیابی قرار گرفته است.

امام خمینی (ره)در این باره فرموده است:«در ادب کردن کودک،زدن بیش از ده شلاق کراهت دارد؛ولی ظاهر این است که ادب  باید با توجه به نظر ادب کننده و ولی کودک باشد.گاهی مصلحت کودک اقتضای بیشتر از ده شلاق می کند ولی در هر حال نباید از تعزیر فرد بالغ بیشتر شود بلکه احتیاط این است که به پنج و شش  شلاق اکتفا شود.(خمینی،روح الله،ج 2،ص435)

طبیعی است که که فقه اسلامی در سیستم تربیتی خود،اصل تنبیه را به عنوان آخرین روش تربیتی پذیرفته است.به این معنا که وقتی والدین یا مربی یاهر آمر و ناهی ،تمامی روش های تربیتی را نسبت به تربیت شونده اعمال کرده ولی در تقویت یا تضعیف ویا تعدیل رفتار موفق نشدند،اصل تنبیه،ضرورت می یابد.آنچه از مجموع فتواها به خوبی استفاده می شود،این  است که تأدیب و تنبیه بدنی  کودک اگر به جهت اصلاح و تربیت باشد،جایزاست و نباید در این مورد از حد تجاوز کرد(شهید ثانی، 1390، ج 13،ص151).  وکسی که می تواند تنبیه کند آنهم به قصد ادب کردن و اصلاح او باشد پدر است و حتی او نمی تواند از  حد اعتدال خارج شود.چنان که این موضوع از متون آیات و  روایات به روشنی به دست می آید ، برای اثبات این مدعا  به برخی از آیات و روایات در این زمینه می پردازیم.

از آن جا که قرآن کریم و روایات به عنوان منابع اصلی فقه به حساب می آیند و معیارها و چارچوب های فقهی وتکالیف دینی در آن مشخص گردیده و دستورالعمل ها در قرآن و روایات نهفته است،پرداختن به آن دسته از آیات و روایات که به تبیین آن پرداخته است، این نوشتار را متقین تر و پربارتر می سازد. خداوند در قرآن می فرماید :«به همین سبب خداوند تازیانه عذاب را بر آنان فرو ریخت»(سوره فجر آیه :13). و باز هم درجایی دیگر می فرماید:«و برای شما در قصاص،حیات وزندگی است،ای صاحبان خرد! شاید تقوا پیشه کنید »(بقره:119). قال علی(ع)«فِی القُرآنِ نَبَاُ ما قَبلَکُم و خَبَرُ ما بَعدَکُم و حُکُمَ ما بینَکُم».( علی (ع) فرمود:در قرآن خبرهای قبل ازتولدشما وخبرهای بعداز مرگ شماامده است  وبین شما حکم می کند(سید رضی،1385، ص 688)

دربرخی از روایات،به تنبیه بدنی کودک اشاره شده است ولی کمّیت وکیفّیت آن را از نظر دور نداشته و تصریح کرده است که چه کسانی این حق را دارند و چه مقداری می توانند تنبیه کنند؟وبرای چه چیزی وچه مقدار می توان کودک را تنبیه کرد؟.این طور نیست که درهرکاری شخص؛اجازه دارد کودکی را تنبیه نماید. ذیلاً به برخی از مواردی که می توان تنبیه کرد،اشاره می شود: رسول خد(ص)می فرماید:«نماز را در هفت سالگی به کودک یاد دهید و در ده سالگی او را بر ترک نماز تنبیه کنید».(هندی، علاالدین، بی تا ، ج16). اسحاق بن عمٌار می گوید:از حضرت موسی بن جعفر(ع) سوال کردم مقدار تنبیه کودک چقدر است؟حضرت در پاسخ فرمود:«ده تازیانه و اندی،بین ده تا بیست تازیانه».(حر عاملی، محمد، بی تا، ج 18،ص583) همچنین امام صادق(ع)فرموده اند:«حدود شرعی دربارهُ کودکان جاری نمی شود ولکن تأدیب شدید می شوند».(فرقانی،منصور، بی تا، ص64).

آنچه از روایات پیشوایان دینی به خوبی استفاده می شود این است که فقه اسلامی تأدیب و تنبیه کودک را به عنوان آخرین گام در روش تربیتی مطرح ساخته است و میزان تأدیب  هر فردبه حسب جرم و قدرت جسمی و روحی او فرق می کند وتشخیص آن به نظر حکم شرع ،قاضی یا مرّبی کودک است . در حقوق ایران هم بر شیوه تأدیب از جمله اطفال تاکید شده که توسط کانون اصلاح تربیت به میزان و مصلحت و به حکم دادگاه صورت گیرد و همچنین جرم باید آگاهانه باشد و لذا فرد در حالت جنون مسئولیتی ندارد .(منصور، جهانگیر، 1390،ص37، ماده 49 و51).

از آنجا که تربیت به معنای فعالیت مربی  و فرد تحت تربیت در مقام تربیت و اصلاح است و بنابراین رفتارها و فعالیتهای جهت دار، آگاهانه، منطقی و براساس تشخیص و مفید درمیان جامعه است، مبتنی براهداف ویژه خود است و اگر مربی ومسئول برای رسیدن به اهداف موردنظر از برخی ابزارها و شیوه های متناسب و مشروع استفاده کند،عمل وی مطلوب خواهد بود زیرا درآن، آثار تربیت است.در این میان تربیت کودکان از وظایف خطیر کسانی است که در پی حفظ ارزشهای اخلاقی و اجتماعی هستند.این تربیت وارائه راه درست و معقول پیش روی آن به مثابه صیانت از کل جامعه است زیرا که کودکان؛ بزرگان وشخصیت های آینده اند و اگر به درستی تربیت شوند،درواقع افراد جامعه اصلاح و هدایت شده اند و بنابراین برای انجام این امر خطیر استفاده از برخی روش ها برای زمینه سازی تربیت کودکان را نمی توان از نظر دور داشت و از آن جمله تنبیه کودکان است که از شیو ههای مشروع در روایات ازآن نام برده شده است.وقتی با نگاه دینی وارد قلمرو احکام و تکالیف دینی می شویم،در کنترل آسیب های اجتماعی  عرصه جدیدی بر روی ما گشوده می شود.در نظام تربیتی و فقه اسلامی به وظا یف افراد درقبال خود ودیگران اشاره شده است.برای مثال از وظائف اولیا و مربیان و چارچوب و اولویت بندی نسبت به امور همانند تربیت کودک مشخص شده است و قلمرو اختیار آنها درمورد تربیت،تأدیب و راهکارهای رفتاری معلوم گردیده است.درتربیت وشیوه های تربیتی اسلام؛به نتایج و بار مثبت آن تکیه واز آن بهره گرفته شده است:در حوزه فقه سفارش شده است که نباید فراتر از اختیار اشخاص ذی حق درامر تنبیه کودک اقدام شود و وقت تنبیه بدنی از آسیب های جسمی ،جنبی و فیزیکی روی کودکان نیز نباید غافل بود که در غیر این صورت پیشوایان دینی آن را مورد نکوهش قرار داده اند.

تنبیه وتأدیب شرایط و معیارهایی داردکه باید براساس آن و رعایت ولحاظ آن انجام گیرد، بنابراین تناسب شخصیت خانوادگی،محیطی و سنی در تنبیه وی بسیار موثر و مورد توجه فقه اسلامی و پیشوایان معصوم(ع)بوده است.در این خصوص که تأدیب و تنبیه کودک در مواردی باید صورت بگیرد،یتیم و غیر یتیم وجود ندارد ولی قدرت تمیز و درک حق از ناحق و قبیح از غیر آن مطرح می باشد و اگر کودکی از عقل برخوردار باشد و خلاء روحی نداشته و اجباری درکار نباشد،باید تنبیه شود. در روایتی: امام علی(ع) فرمودند: «درمواردی که فرزند خود را تأدیب می کنی،یتیم را نیز تأدیب کن»(الطبرسی،میرزا حسین، 1407ه.ق، ج15،ص167)

روایتی از امام صادق(ع)منقول است که آن حضرت در خصوص کودکی که دزدی کرده بود،فرمودند:

«از او بپرسید آیا میدانی دزدی عقوبت دارد؟اگر می دانست،بپرسید عقوبت آن چقدر است،اگر نمی دانست رهایش کنید».(حر عاملی،محمد،وسائل شیعه،ج18،ص125) بنابراین در فقه اسلامی تنبیه ، مجازات و پرداخت دیه در اصل برای جنایتی است که به طور خطای محض و شبه خطا یعنی جنایت عمدی که شبه خطا است و فرد عاقل و بالغ باشد ؛صورت می گیرد . (دادمرزی،سید مهدی، 1387، ص 652) قوانین حقوق ایران هم مؤید همین مطلب می باشد که به طور مسبوط آنرا در ماده 259 و 308 شرح داده است . (منصور، جهانگیر، 1390). و همچنین بیان شده است که ، اگر فردی در هنگام تأدیب و مجازات مجرم، طبق وظیفه و دستور ، عمل نماید ضامن نیست و مسئولیتی نخواهد داشت و این امر در فقه اسلامی تایید گردیده به شرطی که قصوری  صورت نگرفته باشد . (شهید اول، 1406 ه.ق ، ص285) . در حقوق ایران هم این قانون صراحت دارد .

چنانکه طبق ماده 332 قانون مجازات اسلامی ، مأمور انتظامی یا نظامی در اجرای دستور در صورت عدم تخلف  از مقررات اگر مرتکب قتل یا صدمه ای شوند، ضامن نخواهند بود . ولی طبق نظر فقه ها اگر به قصد تأدیب بزند  و منجر به قتل شود ضامن خواهد بود . اگر چه ضارب زوج باشد یا ولی طفل  یا وصی فرد یا معلم کودک باشد؛ لذا دیه از مال او  پرداخت  می شود .(امام خمینی،روح اله،تحریر الوسیله،1390،نجف اشرف).  البته فاضل هندی با استناد به آیه91 سوره توبه که می فر ماید(ماعلی  المحسنین من سبیل) ولی را که به قصد تأدیب طفل را برای مصلحت و بر حسب ضرورت  تنبه نماید وبا عث صدمه یاتلفی  گردد از ضامن بودن استثناء نموده چون آنرا احسان محض می داند (الفاضل الهندی، بی تا، ج7 ، ص 519)

1-1-21-1-3سوالات تحقیق

الف : وضعیت تأدیب از نظر فقهی و حقوقی چگونه ارزیابی می شود؟ .

ب : تأدیب در چه صورت موجب ضمان است؟.

ج : بین فقه و حقوق پیرامون مسئله تأدیب چه رابطه ای وجود دارد؟

1-1-4فرضیه های پایان نامه

الف : تأدیب از نظر فقهی و حقوقی در صورت لزوم جایز و گاهی واجب است .

ب : تأدیب در صورت وارد ساختن ضرر موجب ضمان می شود .

ج : حقوق ایران در مسئله تأدیب از نظر مشهور فقه ها تبعیت نموده  است .

1-1-5اهداف پژوهش

گفتار دوم: مفهوم شناسی و اقسام حق 3

الف) واژگان 3

حقوق 3

کلمه حق 3

حق در لغت: 3

حق در اصطلاح 5

حق در قرآن: 5

کلمه حکم 6

حکم در لغت 6

حکم در اصطلاح 7

حکم در قرآن 7

فرق بین حق و حکم 8

کلمه مِلک 9

کلمه ملک در لغت 9

فرق بین حق و ملک 9

کلمه تبعیض و تساوی 10

از نظر لغت: 10

مفهوم تکلیف 11

تکلیف در لغت 11

حق و تکلیف 11

ب) اقسام حق 12

1- حق تکوینی و تشریعی: 12

2- حق به اعتبار مستحِق: 12

3- حق طبیعی (فطری) و وضعی: 13

4- تقسیم حق به من له الحق و من علیه الحق: 13

5- حق الله و حق النّاس: 13

6- حق مالی و غیر مالی 14

جمع‌بندی 14

فصل دوم: بررسی مقام انسانی و معنوی زن. 17

مقدمه 17

1- اشتراک زن و مرد در گوهر انسانی 17

الف: مِن نفس واحدهٍ 19

ب) و خلق منها زوجها 20

ج) آیات دیگری که زن را در مقام انسان شریک مرد می‌داند 23

آیه در یک نگاه 23

2- آثار و لوازم اشتراک زن و مرد در حقیقت انسانی 25

الف) تساوی در ارزش 25

1- ایمان و عمل صالح: 25

2- تقوی 26

3- تحصیل علم 27

ب) اشتراک در تکالیف 28

ج) تساوی در پاداش اخروی و برخی از مجازات‌های دنیوی 30

د) تساوی زن و مرد در بعضی از کیفرها 32

ه‍( تساوی در کسب کمالات و فضائل انسانی 32

نفی تأثیر جنسیت در کسب کمال‌های حقیقی 33

تساوی در بسیاری از حقوق 34

الف) حقوق سیاسی 35

1) حق بیعت (حقّ رأی و انتخاب) 35

2) جنگ و دفاع 36

3) حق ذمه و استجاره 36

4) هجرت 36

ب) حقوق اقتصادی 36

1) حق مالکیت 37

2) ارث 38

3) حق وصیت برای زنان 39

نتیجه‌گیری.. 41

فصل سوم: تحلیل تفاوت زن و مرد در ارث.. 43

مقدمه 43

مفهوم ارث 44

ارث در لغت 44

ارث در اصطلاح 44

تاریخچه ارث در میان اقوام و تمدّن‌های مختلف 45

الف: ارث زن در روم 45

ب: میراث زن در یونان 45

ج: ارث زن در آیین یهود 45

د: ارث زن در دوره جاهلیت 45

ارث زن در آیین اسلام 46

4. تفاوت زن و مرد در ارث 49

الف: تحلیل فلسفه تفاوت سهم زن و مرد از ارث در روایات 50

ب: تحلیل تفاوت سهم زن و مرد از ارث از نگاه علماء و اندیشمندان 51

شبهات در باب ارث 55

پاسخ: 55

شبهه دوم: 56

پاسخ: 56

خلاصه فصل سوم 58

فصل چهارم: تحلیل تفاوت زن و مرد در نکاح و طلاق.. 61

مقدمه 61

اهمیت ازدواج: 62

هدف ازدواج 63

1- نکاح 64

نکاح در اصطلاح 65

آیه تعدد زوجات 66

شأن نزول آیه: 66

نکته‌ها در آیه: 67

2. (الف) تحلیل تفاوت زن و مرد در تعدّد زوجات از منظر روایات 68

ب: تحلیل تفاوت زن و مرد در تعدّد زوجات از نگاه علماء و اندیشمندان 70

ممنوعیت چند شوهری 74

1. مخالف با طبیعت و فطرت زن: 74
2. زیان‌های بهداشتی 75
3. اختلاط نسب 75
4. زیان‌های اجتماعی 76

شبهات در تعدّد زوجات 77

برای دیدن جزییات بیشتر و دانلود پایان نامه اینجا کلیک کنید

 

شبهه اوّل 77

شبهه دوم 78

شبهه سوم 79

3. تفاوت‌ زن و مرد در نشوز 80

نشوز در لغت: 80

نشوز در اصطلاح: 81

محدوده نشوز: 81

حقوق زن بر شوهر عبارتند از: 82

زنان ناشزه و احکام آن: 83

1. موعظه: 84
2. هجرت در خوابگاه: 84
3. تنبیه بدنی: 84

نشوز مرد و احکام آن: 85

آیه در یک نگاه: 85

راه‌ها و طرق مقابله با نشوز 89

الف: امر به معروف و نهی از منکر 89

ب) رجوع به حاکم: 89

تحلیل تفاوت زن و مرد در نشوز 90

ب: تفاوت زن و مرد در طلاق 94

مقدمه 94

1 . طلاق در لغت 96

طلاق در اصطلاح 97

انواع طلاق 97

الف: طلاق سنّی 97

ب: طلاق بدعی 98

دیدگاه‌های مطرح در مورد طلاق 98

1. ممنوعیت طلاق 98
2. اباحه طلاق 99
3. محدودیت طلاق 99

تحلیل تفاوت زن و مرد در طلاق: 101

طلاق خلع: 108

3. تفاوت زن و مرد در عدّه: 108

عدّه در لغت 108

عده در اصطلاح 109

انواع عدّه 109

آیات عدّه 109

نگاهی به آیات 111

آیه عدّه وفات 112

آیه در یک نگاه 112

فلسفه تشریع عدّه 112

1. عدّه وسیله حفظ نسل 113
2. عده فرصتی برای بازگشت و تجدید نظر مرد 113
3. یک مطلب دیگر :
4. معرفی گیشه؛ اپلیکیشن ایرانسل برای خرید الکترونیکی بلیت برنامه های فرهنگی – مجله علمی خبری رهاجو
6. آرامش و حفظ حریم ازدواج 114

چرا برای مردان عدّه نیست؟ 114

تحلیل تفاوت زن و مرد در عدّه 115

خلاصه فصل چهارم 118

فصل پنجم: تحلیل تفاوت زن و مرد در شهادت.. 121

مقدمه : 121

شهادت در لغت: 122

شهادت در اصطلاح: 123

تعریف شهادت نزد حقوقدانان: 123

اقسام حقوق: 124

مواردی که فقط شهادت مردها پذیرفته است : 125

مواردی که شهادت مردها و زنها با هم پذیرفته میشود: 126

الف)  شهادت سه مرد و دو زن: 126

ب ) شهادت دو مرد و چهار زن: 126

ج ) شهادت یک مرد و دو زن: 126

اهمیت و مشروعیت شهادت: 127

تحمل و ادای شهادت نزد فقهای شیعه: 127

شهادت در قرآن: 128

١-وصیت: 128

۲-طلاق: 128

۳-زنا: 128

۴-دَین: 128

الف﴾ مصادیق متفاوت شهادت زنان: 129

١-شهادت زنان در دین و وامور مالی: 129

آیه در یک نگاه: 130

نکته ها: 130

١-شهادت دو زن به جای یک مرد: 130

۲-تفاوت زن و مرد در شهادت، ریشه در ساختار روانی و عاطفی زن دارد. 130

۳-ظاهر این آیه شریفه 131

دیدگاه مشهور علماء شیعه: 131

دیدگاه خلاف مشهور: 132

۲-شهادت زن در طلاق: 132

۳-شهادت زنان در سائر امور: 133

الف : شهادت زن در رویت هلال: 133

روایات بر عدم حجیت شهادت زنان در رویت هلال: 134

دیدگاه مشهور علماء در شهادت زن در هلال: 135

دیدگاه خلاف مشهور: 135

ب) شهادت زن در نکاح: 135

مساحقه(هم جنس بازی زنان) 135

حکمت عدم پذیرش شهادت زن در طلاق و رؤیت هلال: 137

ب)علل تفاوت زن ومرد در شهادت: 138

الف:ضعف عقلانی زن نسبت به مرد: 138

نقد و بررسی: 138

ب﴾تقوا وعدالت زن نصف مرد است: 138

ج) ضعف نسبی حافظه و ضبط جرایم: 139

د) دور بودن زن از مسائل مالی و اجتماعی: 140

تحلیل تفاوت زن و مرد در شهادت، نزد اندیشمندان اسلامی: 140

خلاصه فصل پنجم 148

فصل ششم: تحلیل تفاوت زن و مرد در سرپرستی و مدیریت زندگی. 151

مقدمه : 151

پیشینه مدیریت : 152

بررسی آیات 152

آیه در یک نگاه : 153

نکته ها: 153

شاٴن نزول آیه : 154

آیه در یک نگاه : 154

نکته ها: 155

١-قوّامیت مرد در خانواده : 155

۲-علل قوّامیت مرد در خانواده : 158

۳-حدود ریاست و سرپرستی: 160

۴-تحلیل تفاوت زن ومرد در قوامیت در نظر علماء و اندیشمندان اسلامی: 165

خلاصه فصل ششم 170

فهرست منابع و مآخذ 171

 

کلیات و مفاهیم

فصل اول: کلیات و مفاهیم

گفتار اول: کلیات

بیان مسأله و ضرورت تحقیق

از موضوعات بسیار مهمّ و چالشی در حوزه دین بحث از حقوق زنان است که سؤالات گوناگون و شبهات متعددی را به دنبال خود دارد. در این میان جایگاه زن در اسلام مورد توجّه ویژه‌ای می‌باشد. عدّه‌ای به جهت عدم آگاهی، اسلام را به تضییع حقوق زن متّهم می‌کند و از جمله دلایل آن‌ها آیاتی است که موهم نابرابری زن با مرد از بعد حقوقی و اقتصادی است،و آنها گفته اند این یک نوع ظلم بر زن است که قرآن قائل به تفاوت زن و مرد شده است با توجه به نکات مذکور می خواهیم یک تحقیق منسجم و جدا به عنوان تحلیل تفاوت های زن و مرد در قرآن انجام دهیم و به شبهات پاسخ دهیم و راز و رمز این تفاوت را تحلیل نمائیم و اثبات کنیم تفاوت های حقوقی زن و مرد ناشی از تکالیف متفاوت آنها و آن هم ناشی از تفاوت روحی و روانی هر یک از این صنف است و بدان جهت تحلیل این دسته آیات و جهت تبیین مسأله و دفاع از اسلام یک ضرورت اجتناب ناپذیر می‌باشد.

سؤال اصلی

تحلیل تفاوت‌های حقوقی زن و مرد در قرآن چیست؟

سؤال‌های فرعی

9-1 چند نکته مهم در مورد تعارض.. 10

1-9-1 اهمیت مسئله تعارض ادله.. 10

2-9-1 اولویت عنوان مسئله تعارض ادله.. 11

3-9-1  اشکال تعارض.. 11

10-1 تعارض در لغت و اصطلاح.. 12

1-10-1  تعریف لغوی تعارض.. 12

2-10-1  تعریف اصطلاحی تعارض.. 14

11-1  تعریف لغوی و اصطلاحی اخبار.. 16

1-11-1  تعریف لغوی اخبار.. 16

2-11-1  تعریف اصطلاحی اخبار.. 17

12-1 بررسی اصطلاحات مشابه تعارض اخبار.. 18

فصل دوم:.. 21

اقسام و شرایط و پیدایش تعارض (اخبار).. 21

1-2 اقسام تعارض.. 22

2-2  شرایط تحقق و تعارض.. 24

3-2 اسباب حصول اختلاف و تعارض در احادیث (عوامل پیدایش تعارض اخبار)   27

1-3-2 تقیه.. 28

2-3-2 نسخ: شیخ انصاری، شهید صدر، علامه مجلسی، کلینی.. 29

3-3-2 تدریج در بیان احکام شرعی.. 29

4-3-2 عدم درک صحیح نقل به معنا.. 30

5-3-2 نفاق.. 31

6-3-2 دسیسه و تزویر.. 31

7-3-2 فقدان قرینه.. 32

8-3-2  اختلاف مراتب راویان از نظر جهل و سهو.. 33

9-3-2 وضع و جعل.. 33

10-3-2تخییر.. 35

11-3-2 تفویض واگذاری احکام به اهل بیت (ع).. 36

12-3-2 دخالت زمان و مکان.. 36

13-3-2 در آمیختگی احکام تبلیغی حکومتی و قضایی معصومان (ع).. 36

14-3-2  از میان رفتن پاره‌ای از قراین حالی و مقالی.. 37

15-3-2  نسیان.. 37

16-3-2  اشتباه.. 38

17-3-2 رعایت حالت‌های مختلف افراد.. 38

18-3-2 القای اختلاف از سوی ائمه علیه السلام برای مصلحت شیعیان.. 38

19-3-2 تقطیع.. 39

4-2 انواع تعارض اخبار.. 40

1-4-2 تعارض سندی و دلالی.. 40

2-4-2 تعارض ظاهری و واقعی.. 40

5-2 اصول تعارض زدایی اخبار.. 41

1-5-2 داشتن رویکرد اسلامی در قبال روایات.. 41

2-5-2 داشتن رویکرد تعارض نسبت روایات.. 42

3-5-2 داشتن رویکرد گزینش روایات سازگار.. 42

4-5-2 معامله همه یا هیچ نکردن با روایات.. 43

برای دیدن جزییات بیشتر و دانلود پایان نامه اینجا کلیک کنید

 

6-2 شیوه های تعارض زدایی اخبار.. 43

فصل سوم:.. 45

اهمیت و راه‌حل‌های حل تعارض.. 45

1-3  اهمیت حل تعارض.. 46

2-3  اجتهاد.. 48

3-3 راه‌حل راه‌های حل تعارض (یا خارج از تعارض).. 50

1-3-3 تخصص.. 50

2-3-3  ورود.. 50

3-3-3- حکومت.. 51

4-3  راه‌حل تعارض اخبار یا قائده ثانویه.. 55

1-4-3 تخییر.. 55

2-4-3 توقف.. 56

3-4-3 ترجیح.. 57

4-3-3  امکان جمع.. 58

5-3-3  قید قرعه.. 60

6-3-3  نقش زمان در حل تعارض اخبار.. 61

7-3-3  نقش مکان در حل تعارض اخبار.. 62

8-3-3  (علاج اثباتی) و علاج ثبوتی.. 62

9-3-3 نقش تفکیک احکام حکومتی از احکام الهی در رفع تعارض.. 63

فصل چهارم:.. 65

تعارض ادله.. 65

1-4 مقتضای قاعده اولی و حکم عقل.. 66

1-1-4 وجه تاسیسی قاعده اولی.. 66

2-1-4  مقتضای قاعده اولی در باب تعارض.. 67

3-1-4  نفی حکم ثالث.. 67

4-1-4 تعارض بیش از دو دلیل و انقلاب نسبت.. 69

2-4  مقتضای قاعده ثانوی و اخبار علاجیه یا حکم شرعی تعارض.. 72

1-2-4 گروه اول اخبار دال بر تخییر.. 72

2-2-4 گروه دوم اخبار دال بر توقف.. 78

یک مطلب دیگر :

3-2-4  اخبار دال بر ترجیح.. 80

3-4  اخبار دال بر نقش زمان.. 90

1-3-4 اخبار تحلیل بر خمس.. 90

4-4حل تعارض در ضمان عاریه.. 91

بحث و نتیجه گیری.. 95

پیشنهادها.. 99

منابع.. 100

چکیده:

تعارض اخبار و چگونگی حل آن از نظر اصولیون شیعه

بحث تعارض اخبار از آغاز زندگی مسلمانان براساس عواملی چون، نسخ، وضع، جعل، تقیه، اشتباه راوی، نفاق راوی، نقل به معنا، سوءفهم، دسیسه، تزویر، تقطیع، حالات های مختلف راوی، قراین حالی و مقالی، تعویض واگذاری، احکام تدریجی، تخییر، ظرفیت راوی، فراموشی راوی، برداشت نادرست راوی پدید آمد و اصولیون شیعه برای حل آن از روش هایی چون، تخییر، ترجیح، جمع عرفی، حکومت، ورود تخصیص، تخصص، توقف و استفاده از مقتضیات زمان و مکان به خاطر اهمیت صیانت ساحت حریم مقدس ائمه از تمام تناقض گویی، دفع شبهات مخالفان و حفظ عقاید دینی مردم و حقیقت مراد معصوم استفاده کردن و می توان چنین نتیجه گرفت که بین دانشمندان علم اصول برای حل تعارض اخبار اختلاف نظر وجود دارد .

کلید واژه: تعارض اخبار، تخییر، جمع عرفی، توقف ترجیح.

مقدمه

شناخت عمیق و دقیق همه جانبه عناصر اصلی و زیربنایی شریعت، ارج نهادن به آن در مقام استنباط، پرهیز از غیر آن ها حاصل می شود. اگرچه بررسی این روایات و به تعبیری سنت (قول، فعل و تقریر معصوم به عنوان دومین منبع اجتهاد)، مگر با چند بررسی به دست نمی آید: الف) بررسی اصل صدور که شناخت آن به علم دریاه و رجال نیاز دارد؛ کسانی می توانند این امر را تصدی کنند که کاملاً از علوم حدیث و رجال آگاهی داشته باشند. ب) شناخت دلالت برای کلیت علم اصول و تطبیق، اجتهاد فقهی مجتهد؛ کسانی می توانند به این بررسی کمر همت بندند که عالم به موازین علم اصول باشند. پ) بررسی شرایط زمان و مکان صدور، شرایط عرف و احوال مخاطبان و حاضران در مجلس. ت) بررسی خبر از جهت وجود یا عدم وجود معارض، که به شناخت اسباب اختلاف و وجوه جمع بین آن ها، نیاز دارد (جمع موضوعی، جمع دلالی و جمع حکمی) آگاهی از این شناخت نقش به سزایی در شناخت واقعی احکام الهی دارد، چرا که نشناختن این مرحله، اختلاف آرا را در پی خواهد داشت. بدون این بررسی و شناخت نمی توان بر کسی نام مجتهد گذارد. جمله معروف « من لم یعرف مواضع الاختلاف لم تبلغه درجه الاجتهاد»، کسی که موارد اختلاف را نشناسد، به مرتبه اجتهاد نرسیده است، گویای این مدعاست، چنان که گفته اند: «لا ینبغی لمن لا یعرف الاختلاف ان یفتی»، برای کسی که اختلاف را نمی شناسد، سزاوار نیست فتوا دهد.

فصل اول:

کلیات و مفاهیم

1-1 بیان مسئله

یکی از مسایل مهم و سابقه‌دار در علم اصول فقه، بحث تعارض اخبار یعنی همان اختلاف احادیث، همان مسئله تعادل و تراجیح است زیرا این مبحث از تاریخ و نگارش اهمیت بسزایی در مسئله اجتهاد داشته:

به همین دلیل فقها و اصولیون دانستن اسباب اختلاف و راه‌های علاج آن را در وحدت آرا و نزدیک شدن به صواب و حقیقت، بسی مؤثر و دانستن و تبحر، در آن را نشانه رسیدن به مرتبه اجتهاد و جواز نشتن بر مسند فتوا می‌دانستند.

همان‌گونه که شاطبی گفته است:

مَنْ لَم یَعرِف مَواضع الختلافِ لَم یُبلغ درجه الجتهادِ (آن که ریشه اختلاف را نداند به مرتبه اجتهاد نرسد) و در جای دیگر گفته‌اند:

لا ینبغی لمن لا یعرف الختلاف آن یفتی (سزاوار نیست آن که اختلاف را نمی‌داند فتوا دهد.

مهمترین بحث تعارض ادله، مسئله اختلاف احادیث می‌باشد و به همین دلیل برخی از فقهای شیعه از جمله آیت‌الله سیستانی بر این باورند که:

اگر فقیه بر این اسباب احاطه پیدا کند خواهد توانست میان اخبار مختلف جمع عرفی برقرار کند و نیازمند مراجعه به روایات علاجیه نخواهد بود (سیستانی، 1414ق، ج 1، ص 25) و از نظر فقهای دیگر در مسئله اختلاف اخبار دو پرسش مهم و وابسته، به یکدیگر فراروی محدثان و محققان بوده است: یکی کشف و شناسایی علل پیدایش تعارض و اختلاف در حدیث و دیگری چگونگی علاج و حل اختلاف. در مجموعه پژوهش‌های انجام یافته، هر دو پرسش منظور نظر بوده لیکن اصولیون به بحث‌های نظری و انتزاعی توجه داشته و بر آن پایه راه‌های اعلاج ارائه کرده‌اند و محدثان گرچه به بحث‌های تطبیقی و عینی اهتمام داشته‌اند اما آن را قاعده‌مند نساخته‌اند به گمان می‌رسد که باید در پژوهش‌های جدید این دو شیوه با یکدیگر تلفیق گردد یعنی باید در دانش اصول و نیز فقه‌الحدیث با نگاه قائده‌سازی و استخراج قانون به سراغ نمونه‌ها و موارد عینی رفت (حسینی، 1374: ص 86) . شاید بتوان با اطمینان گفت نخستین عالم اصولی که در ضمن مباحث انتزاعی تعادل و تراجیح از اسباب و زمینه‌های تعارض سخن رانده شهید سید محمدباقر صدر است وی در مقدمه بحث تعارض ادله، برای تعارض اخبار، هشت سبب بدین شرح ذکر می‌کند:

1- سوءفهم

2- نسخ

3- از میان رفتن قرائن

4- نقل به معنا

5- تشریحی تدریجی

6- تقیه

7- رعایت ظرفیت راوی

8- جعل و وضع

اما نامبرده از طرح این مقدمه فارغ می‌شود، و بسراغ همان بحث‌های انتزاعی رفته، و ارتباطی میان زمینه‌ها و راه‌حلها برقرار نمی‌سازد (مهریزی، 1377: ص 261 و 302) از این رو، هدف اصلی از نگارش این بحث، جلب نظر حدیث پژوهان و اندیشمندان حوزه معارف دینی به این نکته است که مهمترین علل و نارسایی در مسئله اختلاف اخبار، عبارت است از:

1- طرح انتزاعی مسئله تعارض اخبار در علم اصول،

2- عدم استقرا و شناسایی اسباب اختلاف،

3- مدون نبودن روایت مختلف در یک مجموعه بر اساس اسباب و علل،

4- ضابطه‌مند نبودن راه‌حل و کیفیت علاج.

بر این پایه، پیشنهاد پژوهشی نو و گسترده با منظور کردن نکات زیر توصیه می‌شود:

الف: شناسایی و استقرایی اسباب و علل تعارض.

ب: گردآوری و دسته‌بندی احادیث مختلف بر اثر اسباب و علل تعارض.

ج: ظابطه‌مند بودن اسباب اختلاف، بدین معنا که چگونه می‌توان ادعا کرد که علت اختلاف این یا آن سبب بوده است باید پس از استقرا و شناسایی علل تعارض، تطبیق آن بر نمونه‌ها و موارد ظابطه‌دار و قانون‌مند شود در مثل: راه شناسایی تقیه در حدیث نشان داده شود؛ تفاوت‌های که از طریق استنساخ یا کتابت حاصل شده، بر اساس پژوهش در تاریخ کتابت عربی معلوم گردد.

د: قاعده‌مند ساختن راه‌حل‌ها و چگونگی علاج، بر پایه اسباب و علل و نمونه‌ها. بدین معنا که راه‌حل بر پایه اسباب و علل ادعا شده طراحی شود و بصورت قاعده در آید (دلبری، 1383: ص 90)

 

2-1 پرسش‌های اصلی تحقیق

پرسش‌های اصلی تحقیق در این پژوهش به شرح زیر می‌باشد:

1- تعارض اخبار چیست؟

2- تعارض اخبار بر اساس چه عواملی پدید می آید؟

3- حل تعارض اخبار چه اهمیت و ضرورتی دارد ؟

 

3-1 اهداف اصلی تحقیق

 

1- بررسی مسئله تعارض اخبار

2- بررسی چگونگی حل مسئله تعارض اخبار و وجه اشتراک و افتراق آن از منظر اصولیون شیعه

 

و) سوال اصلی تحقیق 5

ز) سوال‌های فرعی تحقیق 5

ح) فرضیه‌های تحقیق.. 6

ط) تعریف واژه های کلیدی.. 6

1- تقیّه. 6

2- فقه. 7

3- سیاست.. 7

4- فقه سیاسی. 7

 

فصل اول مفاهیم و کلیات

الف) مفاهیم تقیّه 9

1- تعریف لغوی تقیّه 9

2- بررسی مفهوم تقیّه. 10

3- جمع‌بندی.. 10

4- تعریف اصطلاحی تقیّه 11

4-1 تعریف اصطلاحی تقیّه« از دیدگاه امامیّه». 11

4-2 تعریف اصطلاحی تقیّه از منظر اهل سنّت.. 12

4-3 نقد و بررسی دیدگاه‌های شیعه و عامه در تعریف تقیّه. 13

4-4 جمع‌بندی تعاریف 14

ب) فلسفه تقیّه 15

فلسفه وجود تقیّه در دین. 15

ج) تمایز تقیّه با نفاق و دورغگویی 17

تعریف نفاق. 19

معنای تقیّه. 20

تفاوت تقیّه با دروغ. 21

حکم اوّلی و ثانوی.. 21

د) تمایز تقیّه با تساهل و تسامح 25

تاریخچه تقیّه 26

الف: تقیّه پیش از اسلام 26

1- تقیّه شیث.. 26

2- تقیّه حضرت ابراهیم 27

3- تقیّه یوسف.. 28

برای دیدن جزییات بیشتر و دانلود پایان نامه اینجا کلیک کنید

 

4- تقیّه اصحاب کهف.. 28

5- مؤمن آل فرعون. 29

ب) تقیّه بعد از اسلام 30

1- تقیّه سیاسی پیامبر اکرم ☺… 30

2- تقیّه ابوطالب.. 30

3- عمّار یاسر. 30

4- تقیّه سیاسی حضرت علی ☻… 31

مبانی مشروعیّت تقیّه 32

مشروعیّت تقیّه سیاسی در قرآن. 32

تقیّه سازنده 38

مبانی مشروعیّت تقیّه در روایات اهل‌بیت ♣.. 39

الف) روایاتی که مشروعیّت و رجحان تقیّه را بیان می‌کند 39

ب) روایاتی که دلالت بر وجوب تقیّه دارد 40

چند نکته در رابطه با روایات تقیّه. 41

مشروعیّت تقیّه از نظر عقل 42

1- دفع ضرر. 42

2- تقدیم اهم بر مهم 43

4- سیره متشرعه. 44

مشروعیّت تقیّه از نظر علمای امامیّه و اهل سنّت 44

الف) مشروعیّت تقیّه از نظر علمای امامیّه. 44

ب) تقیّه از دیدگاه علمای اهل سنّت.. 47

جمع‌بندی.. 48

 

فصل دوم: انواع تقیّه و کارکردهای آن در ابعاد سیاسی و اجتماعی

اقسام تقیّه 53

الف- تقیّه خوفی 54

در تقیّه، خوف شخصی ملاک است یا خوف نوعی. 55

تقیّه در سیره‌ی انبیاء. 57

حفظ دین. 57

یک مطلب دیگر :

حفظ جان خود و دیگران. 59

حفظ مال. 63

حفظ آبرو. 65

تعارض تقیّه با امر به معروف و نهی از منکر. 66

ب- تقیّه مداراتی 68

دیدگاه امام خمینی ◙ درباره تقیّه مداراتی. 70

فلسفه تقیّه مداراتی. 70

مبانی فقهی تقیّه مداراتی. 71

حفظ وحدت و یکپارچگی مسلمان. 73

ایجاد توسعه سیاسی برای شیعیان. 76

حفظ آبروی مذهب تشیّع. 80

ادای حقوق مسلمانان و هم‌زیستی مسالمت آمیز. 81

تأمین امنیّت.. 83

ج- تقیّه کتمانی 87

کتمان اسرار و حفظ مکتب تشیّع. 92

تقویت مبارزه پنهانی. 97

عدم آگاه شدن دشمن از امکانات و توانمندی‌های جبهه‌ی مخالف.. 100

آمادگی جهت یک مبارزه پایدار. 103

نفوذ در دشمن و پی بردن به اسرار آن. 105

زمینه‌سازی جهت حکومت مشروع. 108

 

فصل سوم: تقیّه حکومتی جایگاه و ابعاد آن در فقه سیاسی

جایگاه تقیّه در حکومت مشروع و نامشروع 112

مفهوم مشروعیّت.. 113

ملاک مشروعیّت حکومت.. 113

ملاک مشروعیّت حکومت از دیدگاه تشیّع. 114

مشروعیّت حکومت از دیدگاه اهل تسنّن. 115

نقش مردم در حکومت اسلامی. 115

تقیّه در انواع حکومت‌ها 116

تقیّه در حکومت نامشروع. 118

تقیّه در حکومت مشروع. 121

حقوق شهروندی در حکومت نامشروع. 122

حق تمرد و سرپیچی. 123

نظریه سیاسی اهل سنّت.. 123

دلیل اول : ادله نقلی حرمت تمرد 124

نقد و بررسی ادله نقلی حرمت تمرد 124

دلیل دوم : برهان عقلی حرمت تمرد 125

نقد و بررسی برهان عقلی حرمت تمرد 126

وجوب حفظ نظام از نظر امامیّه و اهل سنّت.. 127

حفظ نظام در کاربرد فقهی. 127

بررسی احتمال اول: وجوب حفظ حکومت.. 128

بررسی احتمال دوم: حفظ نظام اجتماعی و نظم عمومی. 128

بررسی احتمال سوم: حفظ نظام به معنای حفظ کیان اسلام 129

موارد تزاحم و حفظ نظام اجتماعی با نظام سیاسی. 130

حق تمرد در حکومت‌های مشروع و نامشروع از نظر امامیّه 131

الف) حق تمرد در حکومت نامشروع. 131

ب) حق تمرد در حکومت مشروع. 132

زندگی در حکومت جور 134

الف) موارد حرمت همکاری با حاکم جائر. 134

ب) موارد جواز همکاری با حاکم جائر. 138

جمع‌بندی.. 143

تقیّه و عدم سازش با حکومت جور 145

مسؤلیت‌پذیری در دستگاه حکومت جور 147

تقیّه در عرصه سیاست خارجی 150

الف) دفاع از موجودیت اسلام 151

ب) بسط و گسترش اندیشه اسلامی. 151

ج) حفظ اسرار کشوری.. 152

فصل چهارم: قلمرو و دامنه تقیّه در عرصه فقه سیاسی

دامنه تقیّه در قران 155

الف) دلالت آیاتی که لفظی و ظاهری است. (مطابقی) 155

ب)دلالت آیات به نحو تضمّنی. 156

ج) آیاتی که دلالت آن‌ها بر تقیّه تفسیر به باطن است. 156

جمع‌بندی.. 158

دامنه تقیّه در روایات 159

موارد عدم جواز تقیّه در روایات.. 160

بررسی و جمع‌بندی.. 163

بررسی روایات.. 165

دامنه تقیّه از نظر عقل 166