9-1 چند نکته مهم در مورد تعارض.. 10

1-9-1 اهمیت مسئله تعارض ادله.. 10

2-9-1 اولویت عنوان مسئله تعارض ادله.. 11

3-9-1  اشکال تعارض.. 11

10-1 تعارض در لغت و اصطلاح.. 12

1-10-1  تعریف لغوی تعارض.. 12

2-10-1  تعریف اصطلاحی تعارض.. 14

11-1  تعریف لغوی و اصطلاحی اخبار.. 16

1-11-1  تعریف لغوی اخبار.. 16

2-11-1  تعریف اصطلاحی اخبار.. 17

12-1 بررسی اصطلاحات مشابه تعارض اخبار.. 18

فصل دوم:.. 21

اقسام و شرایط و پیدایش تعارض (اخبار).. 21

1-2 اقسام تعارض.. 22

2-2  شرایط تحقق و تعارض.. 24

3-2 اسباب حصول اختلاف و تعارض در احادیث (عوامل پیدایش تعارض اخبار)   27

1-3-2 تقیه.. 28

2-3-2 نسخ: شیخ انصاری، شهید صدر، علامه مجلسی، کلینی.. 29

3-3-2 تدریج در بیان احکام شرعی.. 29

4-3-2 عدم درک صحیح نقل به معنا.. 30

5-3-2 نفاق.. 31

6-3-2 دسیسه و تزویر.. 31

7-3-2 فقدان قرینه.. 32

8-3-2  اختلاف مراتب راویان از نظر جهل و سهو.. 33

9-3-2 وضع و جعل.. 33

10-3-2تخییر.. 35

11-3-2 تفویض واگذاری احکام به اهل بیت (ع).. 36

12-3-2 دخالت زمان و مکان.. 36

13-3-2 در آمیختگی احکام تبلیغی حکومتی و قضایی معصومان (ع).. 36

14-3-2  از میان رفتن پاره‌ای از قراین حالی و مقالی.. 37

15-3-2  نسیان.. 37

16-3-2  اشتباه.. 38

17-3-2 رعایت حالت‌های مختلف افراد.. 38

18-3-2 القای اختلاف از سوی ائمه علیه السلام برای مصلحت شیعیان.. 38

19-3-2 تقطیع.. 39

4-2 انواع تعارض اخبار.. 40

1-4-2 تعارض سندی و دلالی.. 40

2-4-2 تعارض ظاهری و واقعی.. 40

5-2 اصول تعارض زدایی اخبار.. 41

1-5-2 داشتن رویکرد اسلامی در قبال روایات.. 41

2-5-2 داشتن رویکرد تعارض نسبت روایات.. 42

3-5-2 داشتن رویکرد گزینش روایات سازگار.. 42

4-5-2 معامله همه یا هیچ نکردن با روایات.. 43

برای دیدن جزییات بیشتر و دانلود پایان نامه اینجا کلیک کنید

 

6-2 شیوه های تعارض زدایی اخبار.. 43

فصل سوم:.. 45

اهمیت و راه‌حل‌های حل تعارض.. 45

1-3  اهمیت حل تعارض.. 46

2-3  اجتهاد.. 48

3-3 راه‌حل راه‌های حل تعارض (یا خارج از تعارض).. 50

1-3-3 تخصص.. 50

2-3-3  ورود.. 50

3-3-3- حکومت.. 51

4-3  راه‌حل تعارض اخبار یا قائده ثانویه.. 55

1-4-3 تخییر.. 55

2-4-3 توقف.. 56

3-4-3 ترجیح.. 57

4-3-3  امکان جمع.. 58

5-3-3  قید قرعه.. 60

6-3-3  نقش زمان در حل تعارض اخبار.. 61

7-3-3  نقش مکان در حل تعارض اخبار.. 62

8-3-3  (علاج اثباتی) و علاج ثبوتی.. 62

9-3-3 نقش تفکیک احکام حکومتی از احکام الهی در رفع تعارض.. 63

فصل چهارم:.. 65

تعارض ادله.. 65

1-4 مقتضای قاعده اولی و حکم عقل.. 66

1-1-4 وجه تاسیسی قاعده اولی.. 66

2-1-4  مقتضای قاعده اولی در باب تعارض.. 67

3-1-4  نفی حکم ثالث.. 67

4-1-4 تعارض بیش از دو دلیل و انقلاب نسبت.. 69

2-4  مقتضای قاعده ثانوی و اخبار علاجیه یا حکم شرعی تعارض.. 72

1-2-4 گروه اول اخبار دال بر تخییر.. 72

2-2-4 گروه دوم اخبار دال بر توقف.. 78

یک مطلب دیگر :

3-2-4  اخبار دال بر ترجیح.. 80

3-4  اخبار دال بر نقش زمان.. 90

1-3-4 اخبار تحلیل بر خمس.. 90

4-4حل تعارض در ضمان عاریه.. 91

بحث و نتیجه گیری.. 95

پیشنهادها.. 99

منابع.. 100

چکیده:

تعارض اخبار و چگونگی حل آن از نظر اصولیون شیعه

بحث تعارض اخبار از آغاز زندگی مسلمانان براساس عواملی چون، نسخ، وضع، جعل، تقیه، اشتباه راوی، نفاق راوی، نقل به معنا، سوءفهم، دسیسه، تزویر، تقطیع، حالات های مختلف راوی، قراین حالی و مقالی، تعویض واگذاری، احکام تدریجی، تخییر، ظرفیت راوی، فراموشی راوی، برداشت نادرست راوی پدید آمد و اصولیون شیعه برای حل آن از روش هایی چون، تخییر، ترجیح، جمع عرفی، حکومت، ورود تخصیص، تخصص، توقف و استفاده از مقتضیات زمان و مکان به خاطر اهمیت صیانت ساحت حریم مقدس ائمه از تمام تناقض گویی، دفع شبهات مخالفان و حفظ عقاید دینی مردم و حقیقت مراد معصوم استفاده کردن و می توان چنین نتیجه گرفت که بین دانشمندان علم اصول برای حل تعارض اخبار اختلاف نظر وجود دارد .

کلید واژه: تعارض اخبار، تخییر، جمع عرفی، توقف ترجیح.

مقدمه

شناخت عمیق و دقیق همه جانبه عناصر اصلی و زیربنایی شریعت، ارج نهادن به آن در مقام استنباط، پرهیز از غیر آن ها حاصل می شود. اگرچه بررسی این روایات و به تعبیری سنت (قول، فعل و تقریر معصوم به عنوان دومین منبع اجتهاد)، مگر با چند بررسی به دست نمی آید: الف) بررسی اصل صدور که شناخت آن به علم دریاه و رجال نیاز دارد؛ کسانی می توانند این امر را تصدی کنند که کاملاً از علوم حدیث و رجال آگاهی داشته باشند. ب) شناخت دلالت برای کلیت علم اصول و تطبیق، اجتهاد فقهی مجتهد؛ کسانی می توانند به این بررسی کمر همت بندند که عالم به موازین علم اصول باشند. پ) بررسی شرایط زمان و مکان صدور، شرایط عرف و احوال مخاطبان و حاضران در مجلس. ت) بررسی خبر از جهت وجود یا عدم وجود معارض، که به شناخت اسباب اختلاف و وجوه جمع بین آن ها، نیاز دارد (جمع موضوعی، جمع دلالی و جمع حکمی) آگاهی از این شناخت نقش به سزایی در شناخت واقعی احکام الهی دارد، چرا که نشناختن این مرحله، اختلاف آرا را در پی خواهد داشت. بدون این بررسی و شناخت نمی توان بر کسی نام مجتهد گذارد. جمله معروف « من لم یعرف مواضع الاختلاف لم تبلغه درجه الاجتهاد»، کسی که موارد اختلاف را نشناسد، به مرتبه اجتهاد نرسیده است، گویای این مدعاست، چنان که گفته اند: «لا ینبغی لمن لا یعرف الاختلاف ان یفتی»، برای کسی که اختلاف را نمی شناسد، سزاوار نیست فتوا دهد.

فصل اول:

کلیات و مفاهیم

1-1 بیان مسئله

یکی از مسایل مهم و سابقه‌دار در علم اصول فقه، بحث تعارض اخبار یعنی همان اختلاف احادیث، همان مسئله تعادل و تراجیح است زیرا این مبحث از تاریخ و نگارش اهمیت بسزایی در مسئله اجتهاد داشته:

به همین دلیل فقها و اصولیون دانستن اسباب اختلاف و راه‌های علاج آن را در وحدت آرا و نزدیک شدن به صواب و حقیقت، بسی مؤثر و دانستن و تبحر، در آن را نشانه رسیدن به مرتبه اجتهاد و جواز نشتن بر مسند فتوا می‌دانستند.

همان‌گونه که شاطبی گفته است:

مَنْ لَم یَعرِف مَواضع الختلافِ لَم یُبلغ درجه الجتهادِ (آن که ریشه اختلاف را نداند به مرتبه اجتهاد نرسد) و در جای دیگر گفته‌اند:

لا ینبغی لمن لا یعرف الختلاف آن یفتی (سزاوار نیست آن که اختلاف را نمی‌داند فتوا دهد.

مهمترین بحث تعارض ادله، مسئله اختلاف احادیث می‌باشد و به همین دلیل برخی از فقهای شیعه از جمله آیت‌الله سیستانی بر این باورند که:

اگر فقیه بر این اسباب احاطه پیدا کند خواهد توانست میان اخبار مختلف جمع عرفی برقرار کند و نیازمند مراجعه به روایات علاجیه نخواهد بود (سیستانی، 1414ق، ج 1، ص 25) و از نظر فقهای دیگر در مسئله اختلاف اخبار دو پرسش مهم و وابسته، به یکدیگر فراروی محدثان و محققان بوده است: یکی کشف و شناسایی علل پیدایش تعارض و اختلاف در حدیث و دیگری چگونگی علاج و حل اختلاف. در مجموعه پژوهش‌های انجام یافته، هر دو پرسش منظور نظر بوده لیکن اصولیون به بحث‌های نظری و انتزاعی توجه داشته و بر آن پایه راه‌های اعلاج ارائه کرده‌اند و محدثان گرچه به بحث‌های تطبیقی و عینی اهتمام داشته‌اند اما آن را قاعده‌مند نساخته‌اند به گمان می‌رسد که باید در پژوهش‌های جدید این دو شیوه با یکدیگر تلفیق گردد یعنی باید در دانش اصول و نیز فقه‌الحدیث با نگاه قائده‌سازی و استخراج قانون به سراغ نمونه‌ها و موارد عینی رفت (حسینی، 1374: ص 86) . شاید بتوان با اطمینان گفت نخستین عالم اصولی که در ضمن مباحث انتزاعی تعادل و تراجیح از اسباب و زمینه‌های تعارض سخن رانده شهید سید محمدباقر صدر است وی در مقدمه بحث تعارض ادله، برای تعارض اخبار، هشت سبب بدین شرح ذکر می‌کند:

1- سوءفهم

2- نسخ

3- از میان رفتن قرائن

4- نقل به معنا

5- تشریحی تدریجی

6- تقیه

7- رعایت ظرفیت راوی

8- جعل و وضع

اما نامبرده از طرح این مقدمه فارغ می‌شود، و بسراغ همان بحث‌های انتزاعی رفته، و ارتباطی میان زمینه‌ها و راه‌حلها برقرار نمی‌سازد (مهریزی، 1377: ص 261 و 302) از این رو، هدف اصلی از نگارش این بحث، جلب نظر حدیث پژوهان و اندیشمندان حوزه معارف دینی به این نکته است که مهمترین علل و نارسایی در مسئله اختلاف اخبار، عبارت است از:

1- طرح انتزاعی مسئله تعارض اخبار در علم اصول،

2- عدم استقرا و شناسایی اسباب اختلاف،

3- مدون نبودن روایت مختلف در یک مجموعه بر اساس اسباب و علل،

4- ضابطه‌مند نبودن راه‌حل و کیفیت علاج.

بر این پایه، پیشنهاد پژوهشی نو و گسترده با منظور کردن نکات زیر توصیه می‌شود:

الف: شناسایی و استقرایی اسباب و علل تعارض.

ب: گردآوری و دسته‌بندی احادیث مختلف بر اثر اسباب و علل تعارض.

ج: ظابطه‌مند بودن اسباب اختلاف، بدین معنا که چگونه می‌توان ادعا کرد که علت اختلاف این یا آن سبب بوده است باید پس از استقرا و شناسایی علل تعارض، تطبیق آن بر نمونه‌ها و موارد ظابطه‌دار و قانون‌مند شود در مثل: راه شناسایی تقیه در حدیث نشان داده شود؛ تفاوت‌های که از طریق استنساخ یا کتابت حاصل شده، بر اساس پژوهش در تاریخ کتابت عربی معلوم گردد.

د: قاعده‌مند ساختن راه‌حل‌ها و چگونگی علاج، بر پایه اسباب و علل و نمونه‌ها. بدین معنا که راه‌حل بر پایه اسباب و علل ادعا شده طراحی شود و بصورت قاعده در آید (دلبری، 1383: ص 90)

 

2-1 پرسش‌های اصلی تحقیق

پرسش‌های اصلی تحقیق در این پژوهش به شرح زیر می‌باشد:

1- تعارض اخبار چیست؟

2- تعارض اخبار بر اساس چه عواملی پدید می آید؟

3- حل تعارض اخبار چه اهمیت و ضرورتی دارد ؟

 

3-1 اهداف اصلی تحقیق

 

1- بررسی مسئله تعارض اخبار

2- بررسی چگونگی حل مسئله تعارض اخبار و وجه اشتراک و افتراق آن از منظر اصولیون شیعه