2-1-3.  سیر تحول کتاب الکترونیکی—————– 13

2-1-4. تاریخچه کتاب­های الکترونیکی—————- 17

2-1-5. انواع کتاب­های الکترونیکی—————— 19

2-1-6. معیارهای ارزیابی کتاب­های الکترونیکی——- 23

2-1-6-1. قابلیت رسانه الکترونیکی—————— 23

2-1-6-1-1. قابلیت جستجو————————— 23

2-1-6-1-2. فراپیوندها—————————– 24

2-1-6-1-3. خواندن شفاهی متن و قابلیت­های صوتی و تصویری    25

2-1-6-1-4. عناصر تعاملی————————— 25

2-1-6-1-5. شخصی­سازی محتوای متن کتاب————— 26

2-1-6-1-6. شخصی سازی ظاهری متن کتاب————— 27

2-1-6-2. توزیع———————————— 28

2-1-6-2-1. هزینه———————————- 28

2-1-6-2-2. دسترس پذیری—————————- 29

2-1-6-2-3. ارائه خدمات بر اساس تقاضا————– 29

2-1-6-3. خصوصیات ظاهری کتاب چاپی—————– 30

2-1-6-3-1. دارا بودن نوع صفحات مشابه با صفحات کتاب کاغذی 31

2-1-6-3-2. صفحه­بندی——————————- 32

2-1-6-3-3. آسانی مرور و پویش محتوای کتاب———- 32

2-1-6-3-4. راهنمای تشخیص موقعیت——————– 33

2-1-6-3-5. قابلیت خوانایی متن———————- 33

2-1-7. تمایز بین کتاب­های الکترونیکی و چاپی——- 34

2-1-8. کتاب الکترونیکی و ویژگی­های آن از دیدگاه کاربران   36

2-1-9. مزایا و ویژگی­های کتاب­های الکترونیکی——- 37

2-1-10. مزایای کتاب­های الکترونیکی برای نویسندگان– 43

2-1-11. آینده کتاب­های الکترونیک——————- 43

2-1-12. استانداردها——————————- 45

2-1-13. کتاب­های الکترونیکی بر روی وب————– 45

2-1-13-1.کوئستیا———————————- 46

2-1-13-2. نت­لایبریری——————————- 46

2-1-13-3. ابراری———————————- 47

2-1-14. کیندل چیست؟——————————- 47

2-1-15. ویژگی­های کتاب­های الکترونیکی————— 48

2-1-15-1. کاربرپسندی—————————— 48

2-1-15-2. کاهش هزینه—————————— 48

2-1-15-3. توزیع­پذیری—————————— 49

2-1-15-4. قابلیت خاص برای کتابداران————— 49

2-1-16. کاستی­های کتاب­های الکترونیکی————— 50

عنوان                                                ادامه فهرست مطالب                                      صفحه

2-1-16-1. فن­آوری اطلاعات————————— 50

2-1-16-2. قانون حقوق پدیدآورنده——————- 51

2-1-16-3. هزینه———————————– 51

2-1-16-4. فراهم آوری و سازماندهی—————— 51

2-1-17. مشکلات کتاب الکترونیکی——————— 51

2-1-17-1. تاثیر بر محیط————————— 51

2-1-17-2. حفظ کتاب­های الکترونیکی—————— 52

2-1-17-3. امنیت———————————– 52

2-1-18. چالش­های کتاب­های الکترونیکی—————- 23

2-1-19. ارزش­های افزوده نشر کتاب در محیط وب——– 54

2-1-20. مهم­ترین مزایای نشر کتاب در محیط وب از نظر ناشران 55

 

2-1-21. مدیریت ارائه کتاب الکترونیکی در کتابخانه– 57

2-1-22. توسعه کتاب الکترونیکی در جهان————- 58

2-1-22. عوامل موثر در پیشبرد و توسعه­ی کتاب­های الکترونیکی 58

2-1-23. ای بوک­ریدر——————————- 59

2-1-23-1. سخت افزار——————————- 59

2-1-23-2. نرم افزار——————————- 59

2-1-24. کتاب­های الکترونیکی در کتابخانه­های دانشگاهی 61

2-1-25. نشر و توزیع کتاب الکترونیکی—————- 63

2-1-26. انتخاب کتاب الکترونیکی در کتابخانه­ها—— 65

2-1-27. فهرستنویسی کتاب­های الکترونیکی————- 66

2-2. پیشینه­های پژوهش—————————— 71

2-2-1. پیشینه پژوهش در ایران———————- 71

2-2-2. پیشینه پژوهش در خارج از ایران————– 72

2-2-3. تحلیل پیشینه­های پژوهش———————- 82

فصل سوم: روش­های گردآوری پژوهش

3-1. روش پژوهش ———————————– 85

عنوان                                           ادامه فهرست مطالب                                    صفحه

3-2.  شیوه و ابزارهای گردآوری اطلاعات————– 85

3-3.  جامعه پژوهش و نمونه آماری——————- 86

3-4. روایی ابزار پژوهش—————————- 87

3-5. پایایی ابزار پژوهش————————— 87

3-6.  شیوه تجزیه و تحلیل داده­ها——————- 88

3-7. محدودیت­های پژوهش—————————– 88

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ها

4-1. مقدمه—————————————- 90

4-2. توصیف اطلاعات پرسشنامه دانشجویان————– 91

4-3. توصیف اطلاعات پرسشنامه کتابداران————- 123

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1. مقدمه ————————————– 145

5-2. تحلیل یافته­ها——————————- 145

5-2-1. پرسش­های اساسی—————————– 145

5-2-1-1. ارزیابی کتاب الکترونیکی کدامند؟——— 145

5-2-1-2. معیارهای ارزیابی کتاب­های الکترونیکی دانشگاهی… کدامند؟   146

5-2-1-3.الگوی مناسب پیشنهادی این پژوهش برای انتشار کتاب الکترونیکی چیست؟——————————————– 147

5-2-1-4.  نقاط ضعف و قوت استفاده از کتاب­های الکترونیکی… کدامند؟  148

5-2-2. فرضیه پژوهش——————————- 148

5-3. ارائه الگوی پیشنهادی———————— 150

5-4. نتیجه گیری———————————- 152

5-5. معیارهای افزوده­ی ذکر شده بر اساس نیاز کاربران—————————–153

5-6. معیارهای افزوده­ی ذکر شده بر اساس نیاز کتابداران—————————-154

5-7. پیشنهادهای پژوهش—————————- 154

5-7-1. پیشنهادهای اجرایی————————- 154

5-7-2. پیشنهادهایی برای آتی———————- 155

منابع و ماخذ

الف منابع فارسی———————————- 156

ب منابع انگلیسی———————————- 159

پیوست­ها

 

یک مطلب دیگر :

چکیده انگلیسی

صفحه عنوان به انگلیسی

چکیده

پژوهش حاضر با عنوان ارزیابی کتاب­های الکترونیکی دانشگاهی از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی  و کتابداران دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران و ارائه الگوی پیشنهادی است.  هدف اصلی این پژوهش شناسایی دیدگاه کتابداران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران نسبت به کتاب الکترونیکی و پیشنهاد الگوی مناسب کتاب الکترونیک از منظر کتابداران و دانشجویان این واحد دانشگاهی است. و همچنین معایب و مزایای کتاب­های الکترونیکی مورد بررسی قرار می­گیرد تا از این طریق بتوان نقاط قوت و ضعف کتاب­های الکترونیکی دانشگاهی را مشخص و راهکارهای لازم را در این زمینه ارائه داد. روش پژوهش در بخش ادبیات پژوهش، روش مطالعه کتابخانه­ای و در بخش تجزیه و تحلیل داده­ها پیمایش تحلیلی است. با توجه به بزرگ بودن حجم جامعه پژوهش از روش نمونه­گیری، و به­منظور تعیین تعداد نمونه از روش نمونه­گیری تصادفی طبقه­بندی استفاده شده است.

از مجموع 15000 دانشجوی تحصیلات تکمیلی 357 نفر و از تعداد 40 کتابدار تمامی کتابداران شاغل در این واحد دانشگاهی در این پژوهش شرکت کرده­اند. داده­های گردآوری شده با استفاده از پرسشنامه و با استفاده از نرم­افزار اکسل توصیف، سپس برآوردهای آماری نظیر درصد فراوانی و طراحی نمودارهای مورد نیاز با استفاده از نرم­افزار مذکور انجام گرفت، و در بخش آزمون فرضیه­ها، از طریق آزمون مقایسه   میانگین­ها (آزمون T گروه­های مستقل)، فرضیه­ها مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان می­دهد در هر دو گروه دانشجویان تحصیلات تکمیلی و کتابداران زنان نسبت به مردان تمایل بیشتری به استفاده از کتاب­های الکترونیکی دارند و به­طور میانگین میزان استفاده از کتاب­های الکترونیکی 30 دقیقه در روز می­باشد. در میان کتابداران 90 درصد کتابداران متخصص کتابداری، 75 درصد کتابداران را زنان تشکیل می­دهند.

کلمات کلیدی: ارزیابی، کتاب­های الکترونیکی، کتابدار

1-1. مقدمه

کتاب­های دانشگاهی، در آموزش دانشگاهی از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند و جوامع دانشگاهی که برگرفته از دانشجویان، اساتید و محققان می­باشد، منابع تخصصی مخصوص به خود را می­طلبند که باعث تولید و افزایش دانش در جامعه خود می­شوند. امروزه با توجه به رشد و توسعه فن­آوری­های مربوط به محیط الکترونیکی کتابخانه­های دانشگاهی برای ارائه خدمات اطلاعاتی به کاربران خود، ­باید در کنار منابع چاپی کتاب­های الکترونیکی را نیز تهیه نمایند. همچنین مدیران کتابخانه­های دانشگاهی باید نسبت به تهیه و خرید انواع کتاب­های الکترونیکی اقدام نموده و برای امکان دسترسی به آن­ها از سوی کاربران تلاش نمایند (فهیمی­فر، 1388، 3). با روند روبه گسترش فناوری اطلاعات، کتابخانه­ها بتدریج ازحالت یکنواخت و سنتی خود خارج می­شوند. بدین ترتیب کتابخانه­ها باید با جریان روبه پیشرفت فن­آوری اطلاعات همگام شوند. از سویی مکتوبات الکترونیکی، حوزه گسترده­ای را شامل می­شود. یکی از منابع الکترونیکی که بسیار مورد توجه قرارگرفته است، کتاب الکترونیکی است (اصنافی، 1383، 1). با افزایش انتشارات الکترونیک، ناشران نسبت به نشر مجلات الکترونیکی، کاربران برای مطالعه این نوع  منابع و کتابداران به تهیه و فراهم­آوری آن رغبت زیادی نشان داده­‌اند، مسئله­ای که در نشر کتاب الکترونیکی کمتر دیده شده است. با توجه به رغبت کاربران به استفاده از کتاب الکترونیک، پژوهش­های انجام گرفته حاکی از این است که یکی از دلایل توجه محدود کاربران به کتاب الکترونیک در ایران عدم شناسایی معیارهای مورد نظر آن­ها به­منظور انتخاب کتاب الکترونیکی مناسب است (فهیمی­فر، 1388، 3). کتاب الکترونیکی رامی­توان به­­طور ساده این­گونه تعریف کرد” ذخیره اطلاعات یک کتاب در قالب دیجیتال به صورتی که بتوان آن را بر روی صفحه رایانه مشاهده کرد.” (علیزاده، 1390، 2). کتاب­های الکترونیکی را می‌توان بر روی محمل­های دیجیتالی مثل دیسک فشرده، دیسک فشرده دیجیتالی، شبکه جهانی وب، و جز آن منتشر کرد. برای مثال بسیاری از منابع مرجع مثل دایره‌المعارف بریتانیکا، دایره‌المعارف آمریکانا، فرهنگ وبستر، فرهنگ آکسفور و از این قبیل، علاوه بر قالب چاپی، بر روی دیسک فشرده و نیز شبکه جهانی وب قابل دستیابی هستند. در سال­های اخیر، ناشران منابع مرجع سعی کرده‌اند تا علاوه بر لوح فشرده، انتشارات خود را از طریق شبکه جهانی وب در محیطی فراگیرتر، ارزان‌تر و با قابلیت­های چند­رسانه‌ای و فرامتنی در دسترس طیف وسیعی از خوانندگان قرار دهند (حیدری، 1388، 12). با وجود کاستی­ها و چالش­ها، در سال­های گذشته پیشرفت­های زیادی در انتشار کتاب­های الکترونیکی صورت گرفته است. با این وجود کتاب­های الکترونیکی هنوز در مراحل اولیه پیشرفت هستند (علیدوستی، شیخ شعاعی، 1385، 114).

کتاب الکترونیکی معمولا بازنمونی از یک کتاب و نسخه چاپی آن می­باشد که گاهی نیز از همان آغاز      به­صورت رقومی تولید شده است و نسخه چاپی مشابهی ندارد. کتاب­های الکترونیکی به­طور کلی عناوین منفرد را شامل می­شود که غالبا داستان یا کتاب­های درسی می­باشند. کتاب­های الکترونیکی و ویژگی­های افزوده آنها از قبیل قابلیت چندرسانه­ای، ارجاع­های درون متنی و برون متنی، سهولت جستجو در میان صفحات گوناگون کتاب و غیره توانسته­اند گرایش کاربران را روز به روز نسبت به این­گونه کتاب­ها افزایش دهند. با توجه به افزایش علایق کاربران و نیازهای آن­ها، کتابخانه­های امروزی نیز در کنار منابع چاپی خود، در فراهم­آوری این­گونه کتاب­ها تلاش کرده­اند، به­گونه­ای که هم نیازهای کاربران خود را فراهم نمایند و هم از ویژگی­های این کتاب­ها نظیر ارائه آماری روزآمد از میزان استفاده، جلوگیری از سرقت، گم شدن و مزایای آن­ها در زمینه حمل و نقل و به­ویژه در مورد کتاب­های مرجع برای کتابخانه­های خود استفاده نمایند (فهیمی­فر، 1387، 54). پیشرفت و بهبود یک محصول جدید و قابلیت پذیرش آن در میان مخاطبان زمانی حاصل خواهد آمد، که آن محصول با نیازها و معیارهای مخاطبان خود تا بالاترین میزان ممکن مطابقت داشته باشد. بنابراین کتاب­های الکترونیکی به­عنوان رسانه­ای فرهنگی که به تازگی در بازار نشر، در میان کاربران و کتابخانه­ها ظهور نموده و مورد استفاده واقع می­شوند، باید تا حد ممکن به­منظور همه­گیری خود در جامعه، مطابق با نیازهای همه مخاطبان خود از جمله پژوهشگران و کتابداران تولید و عرضه شوند.

1-2. بیان مسئله

با استفاده روزافزون از رایانه در کتابخانه­ها، بتدریج شکل سنتی خدمات کتابخانه­ها، رنگ می­بازد، تغییرات روی داده، اجتناب ناپذیر به­نظر می­رسند، زیرا انقلابی که فن­آوری­های جدید اطلاعاتی به وجود آورده است، پیامدهای خویش را نیز به دنبال دارد. از مهمترین محصولات فن­آوری­های جدید اطلاعاتی که کتابخانه مجازی[1] بر مبنای آن استوار می­گردد، مدارک الکترونیکی، اعم از کتاب و مجله است. تعداد کتاب­ها و مجلات الکترونیکی با چنان سرعتی افزایش می­یابد که می­توان آن را انقلاب الکترونیکی نامید (یعقوبی، 1385، 132). کتاب الکترونیکی، پدیده­ای کاملا تازه در این بین است و در حال دگرگون سازی نظام آموزش و اطلاع­رسانی است. کتاب­های الکترونیکی صرفا نسخه­های الکترونیکی مطالب مکتوب نیستند، بلکه می­توانند علاوه بر متن، صوت، تصویر و … را نیز شامل شوند. کتاب­های الکترونیکی، از لحاظ ماهیت اطلاعاتی به­مانند کتاب­های چاپی هستند. کاربران به هنگام انتخاب کتاب­های الکترونیکی به قصد استفاده از آن، علاوه بر در نظر گرفتن بسیاری از ویژگی­های متمایز کننده یک کتاب چاپی با کتاب چاپی دیگر نظیر محتوا، ناشر و نظایر آن، معیارهای ویژه­ای را مدنظر قرار می­دهند (فهیمی­فر، 1388، 3). از جمله مزایا و ویژگی­های کتاب الکترونیکی: سهولت انتقال و یکپارچگی مطالب، انسجام مطالب و تنوع کاربرد، تبادل بینابین مطالب با یکدیگر، پشتیبانی از امکانات چندرسانه­ای و سهولت کار و اجرا است (سالاری، 1383، 206).

دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران با 28000 دانشجو و 19 دانشکده، به­عنوان یکی از بزرگترین و مهمترین واحدهای دانشگاهی جامع در کشور و با اعتباری جهانی است، که در راستای تولید، توسعه و انتقال علم و فن­آوری با ارائه خدمات آموزشی و پژوهشی در حل مسائل اساسی جامعه و توسعه پایدار آن گام برمی­دارد. با توجه به کثرت دانشجویان و رشته­های مختلف تحصیلات تکمیلی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران نقش مهمی داشته و از توان بالقوه بالایی برای افزایش تولیدات علمی  برخوردار است. از آنجایی که این واحد دانشگاهی از جمله واحدهای مطرح در بین دانشگاه­های آزاد  اسلامی سراسر کشور می­باشد، لازم است در زمینه­ی کتاب­های الکترونیکی خدمات لازم را در اختیار  کاربران خود قرار دهد و در بالا بردن آگاهی کاربران خود نقش موثری را ایفا نماید در زمینه­ی نحوه­ی دسترس­پذیری کاربران به کتاب­های الکترونیکی فراهم شده در کتابخانه مرکزی و کتابخانه­های دانشکده­ای اقدامی صورت نگرفته است تنها برخی از کتابخانه­ها این کتاب­ها را از طریق تکثیر بر روی دیسک فشرده یا دی وی دی در اختیار کاربران قرار می­دهند. هم­چنین از آنجا که تاکنون  بررسی کامل و جامعی در زمینه ارزیابی کتاب­های الکترونیکی دانشگاهی صورت نگرفته، لازم است بررسی جامعی در این زمینه صورت گیرد. در این پژوهش سعی شده است کتاب­های الکترونیکی دانشگاهی از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی و کتابداران دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران مورد ارزیابی قرار گیرد و هم­چنین معایب و مزایای کتاب­های الکترونیکی مورد بررسی قرار می­گیرد تا از این طریق به­توان نقاط قوت و ضعف کتاب­های الکترونیکی دانشگاهی را مشخص و راهکارهای لازم را در این زمینه ارائه داد. از جمله معیارهای ارزیابی کتاب الکترونیکی: قابلیت رسانه الکترونیکی، قابلیت جستجو، فراپیوندها، خواندن شفاهی متن و قابلیت صوتی و تصویری، عناصر تعاملی، شخصی سازی محتوای متن کتاب، شخصی سازی ظاهری متن کتاب، توزیع، هزینه، دسترس­پذیری، ارائه خدمات بر اساس تقاضا، خصوصیات ظاهری کتاب چاپی، صفحه­بندی، آسانی مرور و پویش محتوای کتاب، راهنمای تشخیص موقعیت، قابلیت خوانایی متن است (غائبی، 1389،  725) که در فصل دوم در مورد آنها توضیح داده خواهد شد.

بنابراین مسئله­ای که این پژوهش قصد مطالعه آن را دارد ارزیابی کتاب­های الکترونیکی دانشگاهی از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی و کتابداران دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران است       هم­چنین مشکلات و محدودیت­های موجود را نیز در این زمینه مورد بررسی قرار می­دهد تا از این طریق    به­توان نقاط قوت و ضعف کتاب­های الکترونیکی دانشگاهی را مشخص کرده و راه­کارهای لازم در این رابطه ارایه گردد. نتایج حاصل از این پژوهش می­تواند کتابداران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران را در انتخاب کتاب الکترونیکی مناسب یاری رساند، در انتها بر اساس یافته­های پژوهش الگوی پیشنهادی برای انتخاب کتاب­های الکترونیکی ارائه خواهد شد.

1-3. اهداف پژوهش

1-3-1. هدف کلی پژوهش

هدف اصلی این پژوهش شناسایی دیدگاه کتابداران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران نسبت به کتاب الکترونیکی و پیشنهاد الگوی مناسب کتاب الکترونیک از منظر کتابداران و دانشجویان این واحد دانشگاهی است.

1-3-2. اهداف جزئی پژوهش

1- تعیین معیارهای انتخاب کتاب­های الکترونیکی از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی و کتابداران

2- تعیین میزان بهره­مندی و رضایت دانشجویان تحصیلات تکمیلی و کتابداران در استفاده از کتاب­های الکترونیکی موجود