اهداف تحقیق.. 8

پیشینه تحقیق.. 9

روش انجام تحقیق.. 10

قالب بندی …………………………………………………………………………………………………………………………………11

فصل اول:مباحث نظری ………………………………………………………………………………………………………..12

1-1-مقدمه. 13

1-1-1- معنای لغوی حق.. 13

1-1-2- معنای اصطلاحی حق : 13

1-1-3 – رابطه حق و تکلیف…. 14

1-1-4 – معنا و مفهوم تربیت… 16

1-2- تعریف و خصوصیات کودک… 23

1-2-1-تعریف لغوی و اصطلاحی کودک… 23

1-2-2- خصوصیات دوره شیرخوارگی.. 24

1-2-3- خصوصیات دوره کودکستانی (پیش دبستانی ). 26

1-2-4- خصوصیات دوره دبستانی.. 29

1-3-عوامل موثر رشد قبل از تولد.. 33

1-3-1- وراثت… 33

1-3-2- محیط قبل از تولد.. 36

1-3-2-1-اسلام و وراثت… 37

1-3-2-2-وراثت های نامطلوب… 38

1-3-3 – اضطراب مادر. 42

1-3-4- سن مادر. 43

1-3-5- تغذیه. 44

1-3-6- داروها 48

1-3-7- بیماری ها و اختلالات مادر. 49

1-3-8- عامل ارهاش RH.. 49

فصل دوم:مراحل رشد وتربیت کودک در اسلام وعلوم تربیتی………………………………………… 50

2- 1- مراحل رشد قبل از تولد از نظر اسلام و علوم تربیتی.. 51

2-1-1-مراحل رشدکمی وکیفی کودک قبل ازتولد دراسلام وعلوم تربیتی.. 51

2- 1- 2-رشد از نظر دانشمندان علوم تربیتی.. 55

2-1-3-مراحل رشد قبل از تولد.. 56

2-1-3-1- مرحله زیگوت (از باروری تا سه هفته). 56

2-1-3-2-  مرحله رویانی از 2 تا 8 هفته. 57

2-1-3-3- مرحله جنینی ( از هفته هشتم تا تولد ). 59

2-2- مراحل رشد بعد از تولد و روش تربیت کودک در هر مرحله. 60

2-2-1-رشد از سه تا هفت سالگی.. 60

2-2-2-رشد دندان ها و اهمیت دندانهای شیری.. 61

2-2-3-آموزش  بهداشت دهان و دندان. 62

2-2-4-رشد گویایی.. 63

2-2-5-الگوی رشد زبان. 63

2-2-6- عوامل موثر در رشد گویایی.. 64

2-3-دوران کودکی.. 67

2-3-1- شکوفایی استعدادهای نهفته در کودک… 68

2-3-2- مهیا شدن کودک برای دوران اطاعت… 68

2-3-3- اعتماد کودک به پدر و مادر. 68

2-3-4- آرامش روحی و روانی کودک در دوران‌های بعدی.. 69

2-3-5- ایجاد روحیه اعتماد به نفس و پرورش شخصیتی مستقل.. 69

فصل سوم: عوامل موثر بر رشد وتربیت بعد از تولد………………………………………………………… 71

3-1- خانواده 72

3-1-1-ویژگی های یک پدر خوب و نقش آن. 73

3-2-مسئولیت های پدر ومادر. 74

3-2-1 – مسئولیت پدر بودن. 74

3-2-2-پدر از دیدگاه کودک… 75

3-2-3-خطرات سوء عملکرد پدر. 75

3-2-4-توجه به نقش مادر. 76

3-2-5-مسئولیت مادر در قبال فرزند.. 77

3-2-6 – مسئولیت های پدر و مادر. 79

3-2-7-فرزند از نظر روایات… 80

3-2-8 -تاثیر و نقش دوستان در تربیت کودک… 82

3-2-9-وظیفه مهم والدین نسبت به دوستی های فرزندان. 83

3-2-10 – نقش و تاثیر مدرسه در تربیت کودک… 85

فصل چهارم: حقوق کودک و مبانی فقهی آن …………………………………………………………………….87

4-1 – حقوق کودک پس از تولد تا روز هفتم.. 88

4-1-1-  استحباب اذان واقامه. 88

4-1-2 – کام برداشتن  (تحنیک). 89

4-1-3 – نامگذاری وکنیه. 90

4-1-4-ختنه وفوائد بهداشتی آن. 94

4-1-5 -عقیقه و فوائد آن. 96

4-1-6 – تراشیدن سر. 100

4-1-7 – دعا برای فرزند.. 101

4-1-8-تعلیم وتربیت کودک… 102

4-2- تغذیه کودک… 104

4-2-1- شیر مادر. 105

4-2-2-فوائد شیر مادر. 106

4-2-3 – شیر دادن عبادتی بزرگ… 109

 

4-2-4- شیر دادنی که علت محرم شدن است… 111

4-2-5- کسانی که به علت شیر دادن محرم می شوند.. 112

4-2-6- مدت زمان شیرخوارگی.. 112

4-3-حضانت… 113

4-3-1- معنای حضانت و روایات وارده در این خصوص….. 113

4-3-2- روایات در زمینه حضانت کودک… 114

4-3-3-حضانت کودک در قانون مدنی.. 115

4-3-4- چرا حضانت هم حق و هم تکلیف است؟. 116

4-3-5- حق ملاقات با کودک… 117

4-3-6-اثر حضانت… 118

4-3-7-پایان حضانت… 118

4-4- نفقه. 118

4-4-1- معنی لغوی نفقه. 119

4-4-2- معنی اصطلاحی نفقه. 119

4-4-3- حکم نفقه فرزند نامشروع. 121

4-4-4- سن بلوغ از دیدگاه فقها 122

4-4-5- سن بلوغ از دیدگاه قرآن. 123

4-4-6- سن بلوغ از دیدگاه احادیث… 125

فصل پنجم: تنبیه ،تعزیر و تادیب کودک از منظر فقه ………………………………………………………126

تنبیه ، تعزیر وتأدیب کودک از منظر فقه. 126

5-1- مفاهیم و تعاریف…. 127

5-2- حکم اولیه و ثانویه تنبیه کودک… 128

5-3- موارد حکم ثانویه تنبیه کودک… 130

5-4- موارد تعزیر و تأدیب کودک… 135

5-5- ولایت بر تعزیر و تأدیب کودک… 137

5-6- حکم تعزیر و تأدیب کودک… 139

5-7-  شرایط تعزیر کودک… 141

فصل ششم:مسئولیت کیفری اطفال از دیدگاه فقهی وحقوق ……………………………………………147

6-1- مقدمه. 148

یک مطلب دیگر :

6-2- بلوغ و علائم آن. 151

6-2-1- بلوغ از نظر فقهی.. 151

6-2-2- بلوغ از نظر روانشناسی.. 152

6-3- تغییرات اساسی درباره مجازات کودکان واطفال.. 154

6-4- تفاوت قانون مجازات قبلی با قانون فعلی.. 155

6-5- مسئولیت کیفری کودکان در قانون جدید مجازات اسلامی.. 156

6-6- حدود مسؤولیت کودکان بزهکار. 157

6-7- سن مسؤولیت کیفری در قرآن. 158

6-8- سن مسئولیت کیفری در سُنّت… 159

6-9- سن مسؤولیت کیفری در روایات رسیده از پیامبر اکرم (ص). 160

6-10- سن مسؤولیت کیفری در احادیث امامان معصوم علیهم‏السلام. 160

6-11- سن مسؤولیت کیفری از نظر فقها 164

نتیجه‌گیری.. 166

فهرست  منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………. 168

چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………………………172

 

 

چکیده

 

آنچه در این تحقیق گردآوری شده است بررسی مختصری درباره حقوق و تربیت کودک با استفاده از منابع اصلی فقهی و حقوق اسلامی و همچنین کتب علوم تربیتی که توسط روانشناسان و نویسندگان معروف به رشته تحریر درآمده است. به موضوعاتی پرداخته شده که آگاهی از آن حقوق، توسط والدین و مربیان نقش مهمی در پرورش روح ، جسم وجان فرزندان داشته باشد وباعمل به آن بسیاری از مشکلات تربیتی ، اخلاقی و مفاسد اجتماعی از بین خواهد رفت چون کودکان امروز سازندگان جامعه فردا و پدران و مادران نسلهای آینده هستند که باید در تربیت اسلامی این نسل کوشا باشیم همچنین عوامل موثررشد قبل از تولد که عبارتند از وراثت ،محیط قبل از تولد ، اضطراب مادر ، سن مادر ، تغذیه ،داروها وبیماریها واختلالاتی که ممکن است مادر به آن دچار شود.همچنین مراحل رشد و تربیت کودک در اسلام و علوم تربیتی کدامند .برای رشد کودک عواملی موثر میباشد که از جمله خانواده، پدر ومادر ،دوستان و مدرسه از ی این عوامل میباشند که نقش مهمی در رشد کودک ایفا می کنند.از جمله حقوق کودک پس از تولد تا روز هفتم از نظر فقهی اسحباب اذان واقامه ، کام برداشتن ، نامگذاری و کنیه ، ختنه ،عقیقه ،تراشیدن سراز موارد مهمی می باشد. حضانت و روایاتی که درباره پرورش وپرستاری کودک آمده،و همچنین به مواردی از قانون مدنی که در رابطه باحضانت می باشد .کودک بعد از تولد تا زمان رسیدن به سن بلوغ نفقه اش بر والدین و اجداد واجب میباشد قاعده عمومی در تنبیه کودک حرمت است وتنها در شرایطی خاص این قاعده عموما استثناءمی پذیرد. موارد استثناء تنبیه کودک تحت دو عنوان کلی تعزیر و تادیب می باشد و تربیت براساس موازین قرآن کریم بر پایه دو اصل کلی خوف ورجاءشکل می یابد در امر تربیت کودک ،تنبیه او از مهمترین مظاهر اصل خوف محسوب می شود .مسئولیت کیفری اطفال از دیدگاه فقهی و حقوقی موضوعی است که از چالش برانگیز ترین مسائل روزدنیا ست .کودکان سرمایه جامعه هستند. از جمله ارکان مسئولیت کیفری عقل و شعور،ادراک واراده ، اختیار ،تقصیر وقصد هستند که فقدان هریک موجب رفع مسئولیت خواهد بود و همچنین در قانون مجازات اسلامی جنون، خواب ومستی ،اجبار ، واکراه ، اشتباه و صغر سن از موارد رفع مسئولیت کیفری می باشند.

کلید واژه‌ها: کودک، فقه، حقوق، والدین، تربیت، نفقه.

 

مقدمه

 

در این دنیای پرغوغای کنونی که جامعه به عرصه پیکاری جهت دست یافتن هر چه بیشتر به امور مادی تبدیل شده است ، بسیاری از افراد آن ، تمام همت ، تلاش و فکر خود را در این میدان جنگ و گریز صرف پیروزی می کنند تا با غلبه بر دیگری ، مردار دنیا را تصاحب کنند .

اما در پس آن هیاهو و در میان جامعه اسلامی پدران و مادران موحد و خداجویی هستند که دل در گرو تربیت فرزند صالح سپرده اند .

1-1-5- اهداف تحقیق.. 11

1-1-6- روش تحقیق.. 11

1-1-7- نوآوری تحقیق.. 11

1-1-8- دشواری تحقیق.. 12

1-1-9- ساختار تحقیق.. 12

1-2- مفاهیم. 13

1-2-1- معنای لغوی حجاب.. 13

1-2-3- معنای اصطلاحی حجاب.. 14

1-2-3- جلباب.. 16

1-2-4- خمار 16

1-2-5- جیب.. 17

1-2-6- انواع حجاب از دیدگاه قرآن. 17

1-2-6-1- حجاب در پندار 18

1-2-6-2- حجاب در نگاه 18

1-2-6-3- حجاب در گفتار 19

1-2-6-4- حجاب در کردار 20

1-2-7- انواع حجاب با توجه به اوضاع و شرایط اجتماعی و انگیزه ها و نیات افراد. 21

1-2-7-1- حجاب تحمیلی.. 21

1-2-7-2- حجاب تقلیدی.. 21

1-2-7-3-  حجاب مصلحتی.. 22

1-2-7-4- حجاب تعقلی.. 22

1-2-7-5- حجاب تعبدی.. 22

1-2-8- عفاف.. 23

1-2-8-1- رابطه ی عفاف و تقوا 25

1-2-8-2- رابطه عفاف و حجاب.. 26

1-2-9- حیا 28

1-2-9-1- ارکان حیا 28

1-2-9-2- ویژگی های کلی حیا 29

1-2-3-9- رابطه ی حیا و حجاب.. 30

فصل دوم. 31

پیشینه ی بحث.. 32

بخش اول. 33

2-1- حجاب و پوشش در اقوام و ملل غیر اسلام. 33

2-1-1- یونان و روم باستان. 33

2-1-2- ایران باستان. 35

2-1-2-1- دوره ی مادها 35

2-1-2-3- پارسی ها (هخامنشیان) 37

2-1-2-4- اشکانیان. 38

2-1-2-5- ساسانیان. 39

2-1-3- حجاب و پوشش در هند. 42

2-1-4- حجاب در بیزانس سده ی چهارم میلادی تا قرون میانه. 43

2-1-5- انگلستان عصر رنسانس… 43

2-1-6- حجاب در مغولستان. 44

2-1-7- حجاب در مصر و قاهره و مراکش… 44

2-1-8- حجاب در فرانسه. 44

بخش دوم. 44

2-2- پوشش و حجاب در ادیان غیر اسلام. 44

2-2-1- دین زرتشت.. 45

2-2-1-1- حجاب و پوشش در دین زرتشت.. 46

2-2-2- دین یهود. 49

2-2-2-1- حدود و کیفیت پوشش… 52

2-2-3- دین مسیحیت.. 53

بخش سوم. 56

2-3- پوشش در جاهلیت.. 56

2-3-1- واژه ی جاهلیت.. 56

2-3-2- معنای لغوی جاهلیت.. 57

2-3-3- معنای اصطلاحی «جاهلیت». 59

2-3-4- محدوده ی زمانی جاهلیت.. 61

2-3-5- جاهلیت از دیدگاه قرآن. 62

2-3-6- جاهلیت از دیدگاه نهج البلاغه. 66

2-3-6-1-جاهلیت پیش از زمان بعثت حضرت رسول (ص) 66

2-3-6-2-جاهلیت هم زمان با بعثت حضرت رسول (ص) 66

2-3-6-3-جاهلیت پس از دوران بعثت.. 69

2-3-1- آداب و رسوم مردمان جاهلی.. 70

2-3-1-1- نسب.. 70

2-3-1-2- بت پرستی.. 72

2-3-1-3-جنگ و خون ریزی ؛ 76

2-3-1-4-تفاخر. 78

 

2-3-1-5-فساد و فحشا 80

2-3-1-6-سواد. 82

2-3-1-7-ارث.. 82

2-3-2-جایگاه زن در جاهلیت.. 84

2-3-2-1- موقعیت زن در جاهلیت با توجه به آیات قرآن. 85

2-3-2-1-1-عادت ماهیانه. 86

2-3-2-2- کراهت از دختران و زنده به گورکردن آن ها 87

2-3-2-3-علل زنده به گور کردن. 88

2-3-3-  ازدواج در جاهلیت.. 90

2-3-3-1- تعدد زوجات.. 91

2-3-3-2- انواع ازدواج در عصر جاهلیت.. 91

2-3-3-3-نکاح رهط یا مشارکت.. 91

2-3-3-4-نکاح بغایا 92

2-3-3-5-نکاح استبضاع. 93

2-3-3-6-نکاح شغار 93

2-3-3-7-نکاح مخادنه. 93

2-3-3-8-نکاح ضیزن یا مقت.. 94

2-3-3-9-نکاح ظعینه. 94

2-3-3-10-نکاح متعه. 94

2-3-4-طلاق در جامعه ی جاهلی.. 95

2-3-4-1- انواع طلاق. 95

2-3-4-2-  حجاب و پوشش زنان در دوره ی جاهلیت.. 98

2-3-5-1- الف : دیدگاه پوشش زنان جاهلی.. 98

2-3-5-1-1- جنگ فجار ثانی.. 99

2-3-5-1-2- اشعار دوره ی جاهلی.. 99

2-3-5-2- دیدگاه عدم پوشش زنان جاهلی.. 100

2-3-5-2-1-آیه قرآن. 101

2-3-5-2-2- کنار گذاشتن پوشش در شرایط خاص… 102

2-3-5-2-3- ترس از اسارت.. 103

یک مطلب دیگر :

2-3-5-2-4-نظریه ی نسبی بودن پوشش در جاهلیت.. 104

2-3-5-3-1- درزمان عزاداری.. 105

2-3-5-3-2- ترس از اسارت.. 106

2-3-5-3-3- خودآرایی و خودنمایی زنان جاهلی.. 106

2-3-5-3-4- فقر. 107

بخش چهارم. 108

2-4-  حجاب وپوشش دردوره ی معاصر. 108

2-4-1-  حجاب و کشف حجاب در ایران. 110

2-4-2-  فتحعلی شاه 110

2-4-3-  ناصرالدین شاه 111

2-4-4- دوره ی مشروطیت.. 113

2-4-5- رضاخان. 114

2-4-5-1- اجرای رسمی قانون کشف حجاب.. 118

2-4-5-2- واکنش های صورت گرفته در برابر قانون کشف حجاب.. 120

2-4-6-  محمدرضا شاه 121

فصل سوم. 126

بررسی فقهی پوشش اسلامی.. 126

پیشینه بحث.. 127

3-1- خاستگاه و مبنای حجاب و پوشش… 127

3-1-1-  احترام به زن مسلمان. 127

3-1-2-  پرهیز از مفسده 128

3-2- وجوب اصل پوشش… 128

3-2-1- آیات وجوب پوشش… 129

3-2-2- آرای فقها در مورد حدود پوشش… 137

3-2-2-1- نظریه اول. 137

3-2-2-2- نظریه دوم. 137

3-2-2-3- نظریه سوم. 138

3-2-2-4- نظریه چهارم. 138

3-2-3- ادله ی نظریات مطرح شده 138

3-2-3-1- ادله ی طرفداران نظریه ی اول ؛ (جواز کشف وجه و کفین) 138

3-2-3-1-2-1- در رابطه با حرمت نظر به خواهر زن. 142

3-2-3-1-2-2- در رابطه با پسر بچه. 143

3-2-3-1-2-3- صحیحه ی محمد بن اسماعیل بن زبیع. 143

3-2-3-1-2-4- روایت مربوط به حضرت فاطمه(س) 144

3-2-3-1-3- عسر و حرج. 145

3-2-3-2- بررسی ادله ی قول دوم. 145

3-2-3-2-1- آیه ی 59 سوره ی احزاب.. 145

دلیل اول این گروه 145

3-2-3-2-2- سیره ی مسلمین.. 146

3-2-3-2-3- روایت.. 147

3-2-3-2-4- ملاک و فلسفه ی پوشش… 148

• اهداف تحقیق.. 9
• نوآوریها 11
• سازماندهی.. 11

فصل اول

فصل اوّل: کلیات و مفاهیم. 13

گفتار اول: تعریف واژه ها 14

در آمد. 14

1. معنای لغوی عملیات.. 15
2. انتحار در لغت.. 15
3. انتحار در اصطلاح.. 16

1- انتحار در اصطلاح فقها 16

2. انتحار از دیدگاه جامعه شناسی.. 18
3. انتحار از دیدگاه روان شناسی.. 19

4- تعریف عملیات انتحاری.. 20

5- جهاد. 21

الف- جهاد در لغت.. 21

ب- جهاد در اصطلاح. 22

6- دفاع. 25

الف- دفاع در لغت.. 25

ب- دفاع در اصطلاح.. 25

7- اضطرار و ضرورت.. 26

8- سیره 28

الف- سیره در لغت.. 28

ب- سیره در اصطلاح.. 28

9- اجماع. 30

الف- اجماع در لغت.. 30

ب- اجماع در اصطلاح.. 30

10- ذمه. 32

الف- ذمه در لغت.. 32

ب- ذمه در اصطلاح.. 32

ج- اهل ذمه. 32

گفتار دوم: سابقه عملیات انتحاری.. 34

گفتار سوم: علل و عوامل عملیات انتحاری.. 36

عوامل آیینی و مذهبی در انتحار. 37

نقد و بررسی دیدگاه ها در رابطه با علل و عوامل عملیات انتحاری.. 40

گفتار چهارم: اقسام عملیات انتحاری.. 44

نقد و بررسی دیدگاه ها در رابطه با اقسام عملیات انتحاری.. 52

تفاوت عملیات انتحاری مشروع با غیر مشروع. 72

مهمترین آثار و پیامدهای عملیات انتحاری مشروع. 74

بعضی از نمونه های عملیات انتحاری مشروع. 75

مهمترین پیامدها و آثار منفی عملیات انتحاری غیر مشروع. 75

فصل دوم

فصل دوم: موارد جواز عملیات انتحاری مشروع و ادّله قائلین به جواز آن. 77

گفتاراول: اصول و مبانی مشروعیت انتحاری مشروع. 78

مبنای اول: عملیات انتحاری مشروع از مصادیق جهاد در راه خدا 78

نکته اول: تقسیم جهاد به ابتدایی و دفاعی.. 78

نکته دوم: جهاد از دیدگاه فقها 80

الف- جهاد از دیدگاه فقهای شیعه. 80

ب. جهاد از دیدگاه فقهای عامه. 81

ادّله وجوب جهاد ابتدایی.. 82

الف. آیات… 82

ب. روایات… 83

ج. اجماع. 84

نکته سوم: شرط حضور امامa و اذن او در وجوب جهاد ابتدایی.. 85

مقتضای اصول لفظیه در جهاد ابتدایی.. 90

الف- بررسی آیات.. 90

ب- بررسی روایات.. 91

ادّله مشروعیت عملیات انتحاری از باب جهاد در راه خدا 96

الف-‌آیات.. 96

آیه اول: جهاد در راه خدا 96

روش استدلال به آیه برای مقصود. 97

نقد و بررسی.. 99

آیه دوم: اوج فدا کاری.. 101

روش استدلال به آیه برای مقصود. 103

نقد و بررسی.. 104

آیه سوم: ضرورت آمادگی نظامی.. 105

روش استدلال به آیه برای مقصود. 107

نقد و بررسی.. 109

 

آیه چهارم: جهاد با جان و مال. 110

روش استدلال به آیه برای مقصود. 110

ب- روایات… 111

روایت اول: موثقه سکونی از امام صادقa.. 111

روش استدلال به روایت برای مقصود. 112

نقد و بررسی.. 112

روایت دوم: صحیحه ابوبصیر از امام صادقa.. 112

روش استدلال به روایت برای مقصود. 113

نقدو بررسی.. 113

روایت سوّم: موثقه عثمان بن عیسی از امام باقرa.. 113

مبنای دوم: عملیات انتحاری مشروع مصداق دفاع. 114

الف- دفاع از دیدگاه فقهای شیعه. 115

ب- دفاع از دیدگاه فقهای عامه. 115

ادّله مشروعیت دفاع. 118

الف-آیات.. 118

ب. روایات.. 121

1. مشروعیت دفاع از نفس… 121
2. مشروعیت دفاع از ناموس و مال. 122

ج. فطری بودن دفاع. 122

د. عقلانی بودن دفاع. 123

اهمیت دفاع از دین.. 124

مبنای سوم، ضرورت و اضطرار. 126

ادله قائلین به جواز عملیات انتحاری مشروع در حالت اضطرار. 128

الف- آیات.. 128

ب. روایات.. 130

ج- عقل.. 131

1. جواز کشتن متترس… 131
2. یک مطلب دیگر :
3. تکنیک های مبتنی بر کاهش تحریک تروریست ها

تترس در اصطلاح فقها 132

الف- دیدگاه فقهای شیعه. 132

ب- دیدگاه فقهای عامه. 133

کیفیت استدلال برای جواز عملیات انتحاری مشروع. 136

2. حفظ اسرار نظامی تا سرحد مرگ… 137

نقد و بررسی ادله ضرورت و اضطرار. 140

گفتار دوم:ادله دیگر برای مشروعیت عملیات انتحاری مشروع. 145

1. استناد به سیره 145

الف. استدلال به سیره معصومینf. 145

روش استدلال به سیره معصومینf.. 148

نقد و بررسی دلیل سیره 149

ب- استناد به سیره متشرعه. 150

چگونگی استدلال در مورد بحث… 151

نقد و بررسی.. 152

2- استناد به چند قاعده فقهی.. 152

الف. لزوم استقامت تا شهادت.. 152

روش استدلال برای مطلوب… 153

ب. جواز انتخاب مرگی که گریزی از آن نیست.. 154

چگونگی استدلال در مورد بحث… 155

تفاوت ها بین جهاد ابتدایی و دفاع. 155

1. لزوم اجازه امام معصوم در جهاد. 155
2. مطلق بودن وجوب دفاع. 155
3. دفاع هر زمان و مکان. 156
4. جواز همکاری با جائر در دفاع. 156

جمع بندی مباحث در فصل دوم. 158

فصل سوم

فصل سوم:مواردحرمت وادّله قائلین به حرمت عملیات انتحاری(غیرشرعی). 159

مورداول: از موارد حرمت عملیات انتحاری  غیر مشروع. 161

ادّله حرمت عملیات انتحاری غیرمشروع در مورداول. 161

الف- آیات.. 161

آیه اول: حرمت قتل نفس… 161

روش استدلال به آیه برای مطلوب… 162

آیه دوم: حرمت القاء نفس در تهلکه. 162

روش استدلال به آیه برای مطلوب… 164

آیه سوم: نهی از فحشا و منکر. 164

روش استدلال به آیه برای مطلوب… 165

ب- روایات… 166

روایت اول: صحیحه ابی ولاد از امام صادقa.. 167

نهی در اصطلاح اصولیون عامه 6

معامله در لغت 7

معامله در اصطلاح 7

مراد از معامله در مسئله مورد بحث از دیدگاه علمای امامیه 10

قابلیت اتصاف به صحت و فساد 12

تأثیر در لغت 14

صحت در لغت 15

فساد در لغت 16

مقدمات مطرح شده توسط علمای امامیه 17

عنوان مسأله 17

اصولی بودن مسأله 23

عقلی یا لفظی بودن مسأله 27

تحریر محل منافشه انواع  مختلف نهی 32

فرق مسأله مورد نظر با مسأله اجتماع امر و نهی 37

وجود یا عدم وجود اصل در مسأله 39

لزوم یا عدم لزوم ما یقتضی الصحه 42

فصل دوم: مباحث مرتبط با صحت و فساد

مباحث مرتبط با صحت و فساد از دیدگاه علمای امامیه 45

مراد از صحت و فساد 45

جعلی یا انتزاعی یا واقعی بودن صحت و فساد 54

واقعی بودن صحت و فساد در عبادات و جعلی بودن آن دو در معاملات 55

تفصیل بین صحت واقعی و صحت ظاهری 64

انتزاعی بودن صحت و فساد 68

ثمره جعلی یا انتزاعی بودن صحت  و فساد 75

تقابل صحت  و فساد 75

مباحث مرتبط با صحت و فساد از دیدگاه علمای اهل سنت 81

نتیجه‌ گیری 82

فصل سوم: تأثیر نهی بر معامله از دیدگاه امامیه

دیدگاه‌های موجود در مسأله 85

بررسی آراء مهم 86

برسی نظریه دلالت نهی بر فساد چه در عبادات و چه در معاملات 86

بررسی دیدگاه دلالت نهی بر صحت 92

بررسی دیدگاه  مفسد بودن نهی در عبادات  مطلقاً  و عدم  آن در معاملات مطلقاً 102

بررسی دیدگاه مفسد بودن نهی در عبادات و تفصیل در معاملات 103

الف) تعلق نهی به سبب معامله 104

ب) تعلق نهی به مسبب 106

ج) نهی از تسبب 112

 

د) نهی از آثار معامله 113

بررسی ادله نقلی 115

بررسی نهی تنزیهی، غیری و تشریعی 121

نهی تنزیهی 121

نهی غیری 122

نهی تشریعی 122

نتیجه گیری 123

فصل چهارم: تأثیر نهی بر معامله از دیدگاه  اهل سنت

انواع متعلق نهی 126

نهی تنزیهی و کراهتی 127

دیدگاههای علمای اهل سنت نسبت به آراء  در مسأله 129

ادله آراء مختلف 144

ادله مقتضی فساد بودن نهی 144

1-  ادله نقلی 144

2- اجماع 149

3- ادله عقلی 150

منشأ اقتضاء بودن لغت، شرع یا عقل 154

ادله مقتضی فساد نبودن نهی 156

دلیل دال بر صحت بودن نهی 158

دلیل مقتضی فساد بودن نهی در عبادات و عدم اقتضاء در معاملات 159

مناقشه با حنفی‌ها 160

اشتراکات مباحث علمای امامیه و اهل سنت در مسأله 163

تفاوتهای مباحث علمای امامیه و اهل سنت در مسأله 163

نتیجه‌ گیری 164

فهرست منابع 165

 

کلیات

 

یک مطلب دیگر :

بیان مسئله

یکی از مباحث مطرح شده در علم اصول مسأله تعلق نهی به معامله می­باشد. تعلق نهی به عبادت تأثیر لازم را در آن گذاشته و موجب فساد عبادت می­گردد، به همین صورت نهی در معامله نیز تأثیر گذار خواهد بود. مسأله مورد نظر این است که این تأثیر چه خواهد بود ؟ از طرفی اصولیان اهل سنت نیز تأثیر نهی در معامله را مورد بررسی قرار داده­اند از این رو باید این مسأله مطرح شود که تأثیر نهی در معامله عند الفریقین چیست؟

 

سابقه و ضرورت انجام تحقیق

از آنجایی که این بحث از مباحث اصول است، قدمتی به درازی علم اصول دارد که به نظر برخی از عصر صادقین علیهما السلام و اصحاب ایشان آغاز شده، و یا توسط شافعی که به گمان برخی از عامه مؤسس علم اصول شمرده شده به این بحث اشاره شده است. همچنین این مطلب باب مستقلی در کتب اصولی علمای قدیم شیعه به خود اختصاص داده است، اما در مورد ضرورت انجام این بحث قابل ذکر است که عمده مباحث مطرح شده در این زمینه چه در میان شیعیان و چه در میان اهل تسنن به صورت درون مذهبی و تک بعدی انجام گرفته و ثانیا مطالب، به صورت کلی و عمدتاً به تأثیر نهی در عبادت اختصاص پیدا کرده است. لذا به منظور بررسی بیشتر و دقیق­تر موضوع در مورد نهی در معامله به صورت اختصاصی و همچنین تقریب هر چه بیشتر دیدگاههای شیعه و اهل سنت به نظر می­رسد بررسی مقارنه­ای موضوع تأثیر نهی در معامله ضرورت می­یابد.

 

هدف تحقیق

هدف از تحقیق مورد نظر، بررسی هر چه بیشتر تأثیر نهی بر معامله به صورت جزئی است. زیرا هر چه در این مورد نگاشته شده عمدتاً به صورت کلی، هم در عبادات و هم در معاملات مورد بحث قرار گرفته است. از طرفی دیگر فقط به صورت درون مذهبی و تک بعدی به آن شده پرداخته شده است. این تحقیق برآن است که به این موضوع به صورت جزئی و دقیق­تر و به عبارت دیگر با تمرکز بر معاملات و همچنین به صورت مقارنه­ای بپردازد.

 

روش تحقیق

این تحقیق به صورت توصیفی تحقیقی می باشد

 

قلمرو تحقیق

مباحث مورد نظر محدوده زمانی و مکانی خاصی ندارد و از نظر موضوع نیز،  در قلمرو مباحث اصولی، فقهی، حقوقی، قرآنی و تفسیری قرار می­گیرد، اما این نوشتار بر آن است که از نظر اصولی مطالب مورد نظر را بررسی کند.

 

مفاهیم

 

معانی لغوی و اصطلاحی

 

نهی در لغت

نهی از ماده (ن ه ی) به معنی خلاف امر، زجر، باز داشتن از چیزی و حرام آمده است.

العین در این مورد می آورد:   النَّهْیُ‏: خلاف الأمر، تقول: نَهَیْتُهُ‏ عنه‏^[1]

مفردات الفاظ القرآن آورده است: النَّهْیُ‏: الزّجر عن الشی‏ء. قال تعالی:

أَرَأَیْتَ الَّذِی‏ یَنْهی‏* عَبْداً إِذا صَلَّی‏ [العلق/ 9- 10] و هو من حیث المعنی لا فرق بین أن یکون بالقول أو بغیره، و ما کان بالقول فلا فرق بین أن یکون بلفظه افعل نحو: اجتنب کذا، أو بلفظه لا تفعل. و من حیث اللفظ هو قولهم: لا تفعل کذا،^[2]

المصباح المنیر نیز در این زمینه می نویسد:  (نَهَی‏) اللّهُ تَعَالَی أَی حَرَّم‏ ^[3]

کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم با جمع بندی معانی مطرح شده می نویسد:

2- مفهوم شناسی 9

2-1- تعریف فقه 9

2-2- معنای لغوی و اصطلاحی حج 11

2-3- فقه حج از منظر روایات 12

2-3-1- وجوب و فضیلت و ارکان حج 12

2-3-2- محرمات احرام و کفاره کارهای خلاف در حال احرام 14

2-3-3- افعال حج 16

2-3-4- وجوب حج 21

فصل سوم: پیشینه تاریخی حج

3- پیشینه تاریخی حج 28

3-1- مراسم حجّ در جاهلیّت از منظر تاریخ 28

3-2- حج در آیین یهود 29

3-2-1- حج حضرت موسی (ع) 30

3-2-2- انحراف یهود در حج 32

3-2-3- حج به بیت المقدس 32

3-2-4- کوه موسی علیه السلام در صحرای سینا 34

3-2-5- «بئرالحیّ»، چاه مقدس 35

3-2-6- معبد «ایل» در نزدیکی نابلس 36

3-2-7- حج به اماکن طبیعی 38

3-3- حج در آیین مسیحیت 40

3-3-1- انحراف مسیحیان در حج 42

3-3-2- حج بیت المقدس 43

3-3-3- معبد رومه در ایتالیا 44

3-3-4- کلیسای لورد در فرانسه (loord) 45

3-3-5- کینسه فاطیما در پرتقال 45

3-3-6- حج دیگر اماکن مقدس 46

فصل چهارم: تطور تاریخی حج از منظر اسلام

4- تطور تاریخی حج از منظر اسلام 48

4-1- تاریخچه حج 49

4-1-1- پیش از بعثت حضرت ابراهیم (ع) 49

4-1-2- حج در دوران حضرت ابراهیم (ع) 51

4-1-3 بعد از ابراهیم تا ظهور اسلام 52

4-1-4- حج در دوران جاهلیت 53

4-2- حج از زمان ظهور اسلام تاکنون 57

4-2-1- حج در زمان پیامبرخدا(صلی الله علیه وآله) 57

4-2-2- حج در زمان امامان معصوم(علیهم السلام) 59

4-2-3- حج در عصر کنونی 59

فصل پنجم: تغییرات حکمی مربوط به اوضاع و احوال حج

5- تغییرات حکمی مربوط به اوضاع و احوال حج 62

5-1- رمی جمرات 62

5-1-1- معنا و مفهوم جمره 63

5-1-2- راز و رمزهای حج در رمی جمره 67

5-1-3- جمرات سه گانه 68

5-1-4- سابقه تاریخی رمی جمرات 68

5-1-5- رمی جمره در مراسم حج زمان جاهلیت 70

5-1-6- وضع جمره در گذشته 72

5-1-7- جمره در کتب فقها 73

5-1-8- تاریخچه ستون‌های رمی جمره 74

5-1-9- نظریه اصابت به نشانه‌ها 77

5-2- میقات 80

5-2-1- دیدگاه فقهای امامیه 80

5-2-2- وجوب آشنایی با میقات 82

5-2-3- میقات مکانی و میقات زمانی 83

5-2-4- شمار میقاتهای مکانی از نگاه احادیث 84

5-2-5- شمار مواقیت از نگاه فقها 87

5-3- استطاعت 89

5-3-1- استطاعت در لغت 91

5-3-2- اقسام استطاعت 92

5-3-3- استطاعت در قرآن 92

5-3-4- دیدگاه فقهای امامیه 93

5-3-5- بررسی اختلاف نظر فقها 96

5-4- سایر تغییرات حکمی 103

5-4-1- محدود بودن مواقف 103

5-4-2- فزونی جمعیت 104

5-4- 3- دگرگونی و پیشرفت وسائل نقلیه 105

5-4-4- تقیه مداراتی 106

5-4-5- انعطاف‏پذیری 108

5-4- استفتائات جدید در خصوص حج 109

نتیجه گیری 114

پیشنهادات 119

منابع 120

چکیده

تاریخ‌شناسی فقه حج

 

به وسیله‌ی:

حیدر دریایی

 

در فقه اسلامی، انجامِ عملِ حج برای هر مسلمان ـ که توان مالی و جِسمی انجام آن را داشته باشد ـ یک بار در عمر واجب است. گفتنی است در اعمال حج، هیچ تفاوتی میان مذاهب اسلامی وجود ندارد و به جز در برخی از احکام فرعی، تمام مذاهب اسلامی به طور مشترک و در زمان تعیین شده، این اعمال را برگزار می‌کنند. به همین دلیل، انجام این فریضه برای ایرانیان نیز که از همان قرون نخست ظهور اسلام، آن را پذیرفتند، امری رایج بوده و انجام این سفر در فرهنگ دینی آنان، به طور طبیعی نهادینه

 شده است.  هدف از انجام این پایان نامه بررسی سیر تاریخی و تطور برخی از احکام فقهی حج می‌باشد.

این تحقیق که یک تحقیق توصیفی است با استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام گرفته است. مطالب مورد نیاز با استفاده از کتابخانه، کتابخانه دیجیتال، نمایه نشریات، مقالات مرتبط و فضای مجازی وب به دست آمده است.

در پایان نامه حاضر ابتدا کلیات را مورد توجه قرار دادیم که شامل بیان مسأله، اهداف، فرضیات، روش کار و در فصل دوم مفهوم شناسی،بررسی حج و اعمال آن از منظر آموزه‌های اسلامی- قرآن و روایات پرداخته ایم. در فصل سوم حج را از منظر تاریخی (دوران جاهلیت، دوران یهود و دوران مسیحیت) مورد واکاوی قرار دادیم. در فصل چهارم به بررسی تطور تاریخی حج از منظر قرآن کریم پرداخته و نهایتا در فصل پنجم  تغییرات حکمی مربوط به اوضاع و احوال حج را بررسی نمودیم.

در مجموع اگرچه سالها است که مسلمانان به انجام عمل عبادی حج می‌پردازند، اما در این مدت هیچ گاه اعمال عبادی آن دستخوش تحریف نگردیده و حتی پربار تر و قوی تر از همیشه انجام می‌گردد.

 

واژه های کلیدی:  تاریخ شناسی فقه حج، تطوّر احکام حج، تغییر احکام حج.

مقدمه

 

بر اساس روایات اسلامی، قدمت آیین حج به پیش از خلقت آدم باز می‌گردد و نخستین حج‌گزاران فرشتگان بودند که در آسمان چهارم بر گرد بیت المعمور به طواف و عبادت می‌پرداختند. این مناسک پس از خلقت آدم به زمین نیز انتقال یافت و وی به فرمان خدا، مأمور بنای کعبه و برگزاری مراسم حج گردید.

در این خصوص، عبارت قرآنیِ «اَوَّلَ بَیتٍ» (نخستین خانه) که در توصیف کعبه به کار رفته است، چه بسا ناظر به بنای کعبه توسط حضرت آدم باشد.  سنّت حج‌گزاری در میان اخلاف حضرت آدم (ملقب به ابوالحجاج تداوم یافت و پیامبران به برگزاری آن اهتمام ویژه‌ای داشته و بسیاری از آنان در جوار کعبه به خاک سپرده شده‌اند.

گفته شده است که کعبه در طوفان نوح ناپدید و به تدریج آیین‌های حج به فراموشی سپرده شد.
این وضع تا زمانی که حضرت ابراهیم مأمور بازسازی کعبه و احیای آیین حج گردید ادامه یافت. گفته‌اند که پس از اتمام بنای کعبه، جبرئیل مناسک حج را یک به یک به او آموخت. آن‌گاه ابراهیم بر مکان مرتفعی (به روایتی کوه ثَبیر و به روایتی جایی که بعدها به مقام ابراهیم معروف شد) ایستاد و با صدای بلند، مردمان را به حج‌گزاری فرا خواند.  سپس خود، پسرش اسماعیل و گروهی از جُرهُم، به عنوان پیش‌گامان، حج به جای آوردند. از آن پس، حج به عنوان سنّتی مقدّس و با آدابی چون مُحرِم شدن، طواف، سعی، وقوف در عرفه، مَشعَر، مِنا و مزدلفه، قربانی، تهلیل، تلبیه و رَمْیِ جمره، تداوم یافت و مناصبی چون کلیدداری، پرده‌داری و خدمت‌گزاری کعبه نیز پدید آمد.

بنابراین با توجه به سیر تاریخی خانه کعبه به مرور در برخی از احکام آن نیز تغییراتی صورت گرفته است که هدف از نگارش این پایان نامه نیز بررسی این تغییرات (تطور تاریخی) می‌باشد.

از آنجا که تا کنون در این خصوص پایان نامه و یا کتابی مستقل صورت نگرفته است لذا محقق بر آن شد تا به بررسی تطور تاریخی فقه حج بپردازد.

انجام این تحقیق می‌تواند حج گزاران را با فلسفه و تاریخچه احکام حج آشنا سازد و آنان را در انجام هرچه بهتر احکام حج یاری رساند.

 

فصل اول:

یک مطلب دیگر :

 

کلیات

 

1- کلیات

 

1-1- بیان مسأله

 

حج، آهنگ زیارت کعبه و انجام مناسکی است که در درازنای تاریخ به شکل‌های گوناگون جلوه‏گر می‏شده است. کعبه، نخستین خانه‏ای است که برای عبادت مردمان بنا شده:  «اِنَّ اوَّلَ بیتٍ وضعَ للناسِ.» (آل عمران 96). حج، از پنج‏رکن اساسی اسلام است در روایتی از امام باقر (ع) آمده است:  « بـُنـِیَ الْإِسـْلَامُ عَلَى خَمْسٍ عَلَى الصَّلَاهِ وَ الزَّکَاهِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَایَهِ؛ اسـلام روى پنج پایه نهاده شده :  نماز و زکوه و روزه و حج و ولایت (کلینی، 1404ق، ج :  3 ص :  29 روایه : 1).

امام علی (ع) درباره ضرورت پرداختن به حج می‌فرماید:  « خدا را خدا را در حق خانه پروردگارتان. آن را خالی مگذارید، تا هنگامی که در این جهان ماندگارید که اگر حرمت آن را نگاه ندارید، به عذاب خدا گرفتارید» (نهج‏البلاغه‏، نامه 46 و47).

حج، تنها عبادتی است که خداوند آن را به عنوان حقی برای خود بر عهده انسان‌ها نهاده است و در این باره می‌فرماید:

« وَلِلّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً» (آل‏عمران‏»، آیه 97). بر مردان واجب است، زیارت خانه خدا را هر کس که بتواند به آن راه یابد.

حج، با شکوه‏ترین، گسترده‏ترین و گونه‏گون‏ترین عبادت‌هاست. زوایای گوناگونی دارد که در هیچ عبادتی آن زوایا، یک جا جمع نشده است. در حقیقت، حج نمونه و بدل کوچکی از تمامیت اسلام است (شیخ صدوق، 1406، ص‏249).

به نظر نگارنده، حج با توجه به ماهیت اجتماعی و عبادی و سیاسی و فقهی و تاریخی دربرگیرنده همه جوانب دین بزرگ اسلام است که موارد مذکور در حج متجلی شده است.

 

و به بیان امام علی (ع)، حج نشانه تمام‏نمای اسلام است:  « جَعَلَهُ سُبْحانَهُ وَتَعالی لِلإْسْلامِ عَلَما» (نهج‏البلاغه‏»، خ‏1/7).

با این که عبادتی است در جمع و با جمع، ولی بیش از هر عمل عبادی دیگر، با قصد اخلاص و تقرب به خداوند معنا می‌یابد. از کوچک‏ترین عمل تا بزرگ‏ترین آن باید با نیت و قصد پیروی خداوند انجام گیرد. پیشوایان دین، هماره شوق انجام آن را داشته‏اند. امام مجتبی (ع) بیست‏بار از مدینه تا مکه را به شوق زیارت خانه خدا، پیاده می‏رود. امامان (ع)، از هیبت لبیک آن به خود می‏لرزیده‏اند.

شناخت تاریخی تطور احکام فقهی در گذر زمان می‌تواند ما را به فهم امور مربوط و پیرامون مسئله حج موفق بدارد. در این تحقیق ما در صدد بیان و واکاوی این مسأله هستیم تا برخی از احکام فقه حج که نسبت به گذشته تغییر کرده است و دیدگاه فقهای امامیه نسبت به این احکام را بررسی کنیم.

حاصل این تحقیق می‌تواند در تطبیق شرایط زمانی و مکانی با احکام فقهی حج به کار گرفته شود. همچنین مشکلات مرتبط با حج در راستای تعدیل احکام دشوار مربوط به آن با عنایت به ازدیاد حاجیان مرتفع گردد. بدین صورت که هرچه بر سختی مناسک افزوده می‌شود قوانین مربوط به آن توسعه می‌یابد و مصادیق جدیدی در ذیل تعریف آن گنجانده می‌شوند. مثل توسعه امکان طواف در پشت مقام ابراهیم (ع)، همانند اهل سنت. بر اساس فتاوا و احکام ایشان، اجازه دارند پشت مقام ابراهیم نیز طواف نمایند لذا این امکان برای متولیان مسجدالحرام وجود دارد که فضای مخصوص طواف را تا جایی که امکان دارد، توسعه دهند همانگونه که اکنون طبقه دوم و سوم اطراف کعبه برای اهل سنت محیا گردیده است که در آن به طواف می‌پردازند، اما شیعیان تنها می‌بایست بین مقام ایراهیم و حجر اسماعیل طواف نمایند.

 

اهداف تحقیق

 

• بررسی سیر تاریخی تغییرات مربوط به حج
• بررسی احکام جدید فقهی مربوط به حج

 

1-6- روش تحقیق