2-8- موارد استفاده ‌از بودجه. 15
2-8-1- بودجه‌ به ‌عنوان ‌ابزار راهبردی‌(استراتژیک) 15
2-8-2- بودجه به ‌عنوان ‌ابزار ‌مدیریت‌ مالی.. 15
2-8-3- بودجه ‌به ‌عنوان ‌ابزار ‌برنامه‌ریزی.. 15
2-8-4- بودجه ‌به ‌عنوان ‌‌ابزار کنترل.. 16
2-9- مراحل بودجه­ریزی.. 16
2-10- سه هدف عمده بودجه عبارتند از: 17
2-11- مزایای بودجه­ریزی.. 17
2-12- ویژگی­های یک سیستم بودجه­ریزی مناسب… 18
2-13- عوامل عمده ناکام کننده سیستم بودجه­ریزی.. 19
2-14- روش­های تنظیم بودجه. 19
2-14-1- روش سال ما قبل آخر: 19
2-14-2- روش حد متوسطه­ها: 20
2-14-3- روش پیش­بینی مستقیم: 20
2-14-4- روش سنجیده منظم: 20
2-15- انواع روش­های بودجه­ریزی.. 20
2-15-1-  بودجه­ریزی خطی(سنتی یا متداول) 21
2-15-2- بودجه­ریزی متمرکز. 23
2-15-3- بودجه­ریزی افزایشی(تفاضلی) 24
2-15-3-1- مــزایا و مـعایب بودجه­ریزی افزایشــی.. 25
2-15-3-2- ویژگی­های بودجه­ریزی افزایشی.. 25
2-15-3-3- اجزای تشکیل دهنده بودجه­ریزی افزایشی.. 26
2-15-4- بودجه برنامه­ای.. 26
2-15-5- نظام بودجه­بندی طرح و برنامه (PPBS  ) 28
2-15-6-  بودجه­بندی برمبنای صفر (ZBB ) 30
2-15-7- بودجه­ریزی بر مبنای هدف (MBO) 32
2-15-8- بودجه عملیاتی.. 33
2-15-8-1- مزایای بودجه­ریزی عملیاتی.. 34
2-15-8-2- مقایسه بودجه برنامه­ای و بودجه عملیاتی.. 35
2-15-8-3- روش­های برآورد هزینه در بودجه عملیاتی.. 36
2-15-8-4- مراحل بودجه­ریزی عملیاتی.. 38
2-15-8-5- مدل­ها و تکنیک­های بودجه­ریزی عملیاتی.. 38
2-16- بررسی فرآیند بودجه و بودجه­ریزی در سازمان تامین اجتماعی.. 39
2-16-1- مرحله اول: تهیه و تنظیم و پیشنهاد بودجه (بودجه پیشنهادی) 39
2-16-2-مرحله دوم: تصویب بودجه (بودجه مصوب) 40
2-16-3- مرحله سوم: اجرای بودجه (بودجه تخصیصی) 40
2-16-4- مرحله چهارم: نظارت و کنترل بودجه (تفریغ بودجه) 40
2-16-5- کاستی­ها و نقاط ضعف نظام فعلی بودجه­ریزی سازمان تامین اجتماعی: 42
2-16-5-1- عدم توجه به نقش حساس بودجه در سازمان.. 43
2-16-5-2- فقدان سیاست­ها و اهداف مشخص در بودجه. 43
2-16-5-3- همزمان نبودن فصل بودجه سازمان با بودجه دولت… 44
2-16-5-4- در نظر گرفتن برخی از عوامل تاثیرگذار بر بودجه. 44
2-16-5-5- مناسب نبودن روش انتخابی بودجه­ریزی: 45

2-17- پیشینه تحقیق: 45
خلاصه فصل : 47
فصل سوم : روش پژوهش
مقدمه. 51
3-1- روش تحقیق: 51
3-2- روش­های گردآوری اطلاعات و داده­ها 51
3-3- روایی پرسشنامه. 53
3-4- پایایی پرسشنامه. 53
3-4- شیوه نمونه گیری وحجم نمونه. 53
3-5- روش­های تجزیه و تحلیل آماری مورد استفاده 53
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده­ها
مقدمه. 57
4-1- متغیرهای جمعیت شناختی.. 57
4-2- آزمون سوالات پژوهش…. 59
4-2-1- آزمون سوال اول: 59
4-2-2- آزمون سوال دوم. 68
فصل پنجم : تحلیل و نتیجه­گیری
مقدمه. 76
5-1- تفسیر نتایج بر اساس آزمون سوالات تحقیق.. 76
5-1-1- سوال اول: شاخص­های (عوامل) اصلی ارزیابی الگوی مناسب بودجه­ریزی چیست؟. 76
5-1-2-  سوال دوم : الگوی مناسب بودجه­ریزی برای سازمان تامین اجتماعی چیست؟. 78
5-2- نتیجه­گیری.. 78
5-3- پیشنهادها 79
5-3-1- پیشنهادهای حاصل از پژوهش…. 79
5-3-2-  پیشنهادهایی برای پژوهش­های آینده: 81
5-4- خلاصه فصل: 81

مقدمه

بودجه شاهرگ حیاتی هر سازمانی می باشد, زیرا سازمان­ها تمام فعالیت­های مالی, اعم از کسب درآمد و پرداخت هزینه­ها برای اجرای برنامه­های متعدد و متنوع خود را در چارچوب بودجه انجام می­دهند. بنابراین بودجه آئینه تمام نمای همه برنامه­ها و فعالیت­های سازمان بوده و نقش بسیار مهم و حیاتی در توسعه سازمان­ها ایفا می­کند.
در طول تاریخ، بشر برای مبارزه با فقر و تنگدستی و عوارض اقتصادی و اجتماعی ناشی از آن، راه پر فراز و نشیبی را طی نموده است. حاصل تلاش­ها و کوشش­های انجام شده به اشکال مختلف از جمله تاسیس نظام تامین اجتماعی می­باشد، که نقش موثری در استقرار عدالت اجتماعی بر عهده دارد. اصول و ضوابط حاکم بر این نهاد، ریشه در حس انسان­دوستی و همیاری انسان­ها دارد و از اندیشه تعاون و کمک به همنوع سرچشمه گرفته است. در سیستم اقتصاد جهانی سرشار از رقابت کنونی، نظام تامین اجتماعی نه تنها به عنوان یک مقوله اخلاقی بلکه به منزله یک مبحث اقتصادی نیز شناخته شده است.
از سوی دیگر طی سال­های اخیر، سازمان تامین اجتماعی پس از گذشت بیش از ۵۰ سال از حیات آن، بعنوان یک صندوق بیمه­ای، به نقطه سربه سری منابع و مصارف خود نزدیک شده است که از الزامات مواجهه با این مشکل، برنامه­ریزی و تخصیص بهینه منابع و مصارف وایجاد یک الگوی مناسب بودجه­ریزی می­باشد.
بنا به اهمیت این موضوع درسازمان تامین اجتماعی، این تحقیق در راستای تبیین الگوی مناسب بودجه­ریزی می­باشد. معاونت درمان تامین اجتماعی استان یزد ( شامل: بیمارستان شهدای کارگر و 10 واحد درمانی) به عنوان مطالعه موردی در نظرگرفته شده است. وکارشناسان بودجه و مالی این معاونت، بعنوان جامعه آماری و نمونه آماری  انتخاب شدند.

1-1- بیان مسئله :

بودجه­بندی یکی از ابزارهای مهم و حساس برای برنامه­ریزی مالی و چگونگی استفاده بهینه از منابع و امکانات موجود می­باشد و چگونگی ساختار بودجه­ای، گستره مربوط به توانایی مدیران در تصمیم­­­گیری و قبول وظایف را تحت تاثیر قرار می­دهد. بنابراین مسائل مربوط به آن شامل بررسی موانع و مشکلات موجود، بازنگری جامع تهیه و تصویب و اجرای بودجه، کنترل­های مربوطه به صورت یک نظام پیوسته و منسجم، از اهمیت ویژه­ای برخورداراست (خرمی، شیرازی، امینی، خوزانی، 1389).
استفاده از بودجه به عنوان ابزار سیاست­گذاری یا برنامه­ریزی، به منظور تنظیم سیاست­های مالی برای مقاصد اقتصادی صورت می­گیرد تا به وسیله آن درآمدها و هزینه های بودجه­ای، چند هدف ویژه را برای حفظ تعادل اقتصادی و جلوگیری از بروز بحران تامین کند ( قهرمانی، 1392). بنابراین ساختار بودجه باید به گونه ای باشد که همراه با شفافیت اطلاعات , مصالح اجتماعی را نیز تامین کند (بشیری نژاد، 1381 )
خوشبختانه طی سالهای اخیر در سازمان تامین اجتماعی, بدلایل متعددی از جمله گستردگی حجم فعالیت­های سازمان در سطح کشور, نزدیکی به نقطه سربه سری منابع و

یک مطلب دیگر :

در مورد تاریخچه اینترنت

 مصارف و نبودن یک روش واحد بودجه­ریزی، نیاز به یک الگوی مناسب بودجه­­ریزی در سطح سازمان تامین اجتماعی ضروری به نظر می­رسد. بنابراین بودجه­ریزی بعنوان یکی از اولویت­های اساسی سازمان مطرح شده است. بنابراین پژوهش­هایی در زمینه تعیین الگوهای مناسب در این سازمان انجام شده است. اما در این راستا پژوهش حاضر در تلاش است تا با شناسایی عوامل ارزیابی الگوهای بودجه­ریزی، با استفاده از نظرات خبرگان و کارشناسان بودجه و مالی مدیریت درمان استان یزد، الگوی بودجه­ریزی مناسبی را جهت سازمان تامین اجتماعی معرفی نماید.

1-2-  اهمیت و ضرورت انجام تحقیق: 

بودجه، ضرورتی است که محدودیت منابع، ایجاد کرده است. نخستین پیام هر سند بودجه این است: سازمانی که درصدد است تا منابع محدود خود را بین نیازهای نا محدود، به شکل مناسبی توزیع نماید، باید بودجه­ریزی نماید. کمبود منابع مالی یک محدودیت عمده دربخش سازمانها می­باشد که بدون توجه به جایگاه مالی، هیچ سازمانی نمی­تواند در ایجاد نوعی اولویت­بندی بین نیازهای خود، غفلت نماید. اگرگزینش­های منطقی با آگاهی کامل شکل بگیرند، سیاستهای سازمان به اثربخش­ترین شکل تعیین خواهند شد (جمعی ازنویسندگان، 1388″اولین کنفرانس بین المللی بودجه­ریزی عملیاتی، تهران، ایران ).
استفاده از برنامه در هر سازمانی که مدعی رشد و توسعه و کارکردی مطلوب می­باشد، ضرورتی انکارناپذیر است. در واقع هر سازمانی با برنامه­ریزی به پیش­بینی آینده دست می­زند. بودجه­ریزی نیز در شکل پیشرفته خود در واقع نوعی برنامه­ریزی است که وضعیت مالی سازمان در آن برای مدت یک سال شمسی پیش­بینی می­گردد و از طریق آن سازمان درصدد بر می­آید تا با امکانات محدود خود طوری برنامه­ریزی نماید که بتواند به هدف­های مورد نظر خود برسد ( بابائی، 1379، ص 10).
اخذ درآمدها و انجام هزینه­ها در نظام اقتصاد جامعه به منظور برقراری تعادل اقتصادی در جامعه است و بودجه به عنوان ابزاری جهت برقراری این تعادلها نقش حساس دارد (فرزیب، 1381، ص 7).
مطالعه سیاست­های اصلی و فعالیت­های بودجه­بندی را در مقابل بودجه­بندی برای کارایی قابل تحمل و بحث­های مکانیسم­های جدید برای تخصیص دادن بسیار موثر منابع مربوط به بودجه و کنترل را نشان می­دهد که نیازمند رسیدن به دستورات جدید گسترش یافته بخش عمومی برای فراهم ساختن ارتقا قابل تحمل و استراتژیک می­باشد  (ماریاویوتا، سیمپزو، ماریارادو، 2010).
اهمیت و جایگاه برنامه­ریزی، نقش بنیادی در دستیابی به اهداف دارد. کیفیت برنامه­ریزی تابع کیفیت اطلاعات جامع و بهنگام در دستیابی برنامه­ریزان به این اطلاعات و همچنین تجربه مرتبط با آنها می­باشد از آنجا که بودجه بندی یکی از ابزارهای مهم و حساس برای برنامه­ریزی مالی و چگونگی استفاده بهینه از منابع و امکانات موجود بوده و چگونگی ساختار بودجه­ای، گستره مربوط به توانایی مدیران در تصمیم­گیری و قبول وظایف را تحت تاثیر قرار می­دهد، مسائل مربوط به آن شامل بررسی موانع و مشکلات موجود، بازنگری جامع و هماهنگی که مشتمل بر مراحل مربوط به تعاریف و تلقی­ها تا تهیه و تصویب و سرانجام اجرای بودجه، کنترل­های مورد نظر به صورت یک نظام پیوسته و منسجم می­باشد که از اهمیت ویژه­ای برخوردار است(خرمی، شیرازی، امینی، خوزانی، 1389).
بودجه­ریزی اهداف و کاربردهای مختلفی در تنظیم, تصویب, اجرا و کنترل سیاست­های دولت و سازمان­ها دارد. در مرحله اول, بودجه چارچوبی را برای تنظیم سیاست­های دولت و سازمان­ها فراهم می­کند و فعالیت­های مختلف برای رسیدن به اهداف توسعه و تقسیم این فعالیت­ها بین مجریان فعالیت­ها تعیین می­شود. در مرحله تصویب, بودجه وسیله کنترل قانونی است. در مرحله اجرا, بودجه­بندی راهنمای مدیران در اجرای سیاست­های تدوین شده است و در نهایت بودجه­بندی مهم­ترین ابزار کنترل و نظارت بر عملکرد دولت و سازمان­ها محسوب می­شود (میرزائی اهرنجانی, حسن).

1-3- اهداف تحقیق

در این پروژه تحقیقاتی، هدف اصلی شناسایی مناسب­ترین الگوی بودجه­ریزی جهت سازمان تامین اجتماعی می­باشد، و با هدف اینکه کدامیک از الگوها مناسب­تر است، لازم است عوامل ارزیابی بودجه­ریزی را شناسایی نمود تا به وسیله این عوامل الگوی مناسب را شناسایی کرد.

  1-4-  سئوالات تحقیق: 

1- شاخص­های (عوامل) اصلی ارزیابی الگوهای مناسب بودجه­ریزی چیست؟
2- الگوی مناسب بودجه­ریزی برای سازمان تامین اجتماعی چیست؟

1-5- روش تحقیق:

روش تحقیق در این پژوهش از لحاظ هدف کاریردی است و از حیث نحوه گردآوری اطلاعات در زمره مطالعات توصیفی، پیماشی پژوهشی طبقه­بندی می­گردد که از روش میدانی برای گردآورد اطلاعات استفاده شده است.

1-6- روش گردآوری اطلاعات و داده­ها:

الف) جمع­آوری اطلاعات:
برای تدوین مبانی نظری و ادبیات تحقیق و بخشهای تئوریک از مطالعات کتابخانه ای و با مطالعه کتب و نشریات و مقالات داخلی و خارجی، جستجوی اینترنتی استفاده شده است.
ب) جمع­آوری داده­ها:
پرسشنامه، مهمترین ابزار جمع­آوری داده­ها در این پژوهش می­باشد. جهت رتبه­بندی معیارهای ارزیابی الگوهای بودجه­ریزی و شناسایی الگوی مناسب بودجه­ریزی از پرسشنامه­های متفاوتی استفاده شده است.

1-7- جامعه آماری:

جامعه آماری عبارتست از افراد و اشیاء یا نمودهایی که در یک یا چند خاصیت اشتراک دارند (صفاری، حق­شناس ،1384). جامعه آماری این تحقیق، کلیه کارشناسان بخش مالی واحدهای درمانی مدیریت درمان تامین اجتماعی استان یزد می باشند، که در دو بخش درمان مستقیم شامل: بیمارستان شهدای کارگر، و درمانگاه­های قایمیه، دندانپزشکی، پلی­کلینینک حضرت امیر(ع)، حضرت سجاد(ع)، شهید پاکنژاد یزد و پلی­کلینینک، شهرستان­های اردکان، میبد، بافق، ابرکوه، مهریز، اشکذر و تفت، و در بخش درمان غیر مستقیم، دفتر رسیدگی به اسناد پزشکی، مشغول به کار می­باشند، که جهت این پژوهش از آنها کمک گرفته شده است.

1-8- حجم نمونه و روش نمونه گیری:

با عنایت به اینکه کارشناسان مالی جمعا 21 نفر می­باشند، کل جامعه آماری، به عنوان نمونه آماری برگزیده شدند.

1-9- روش تجزیه وتحلیل اطلاعات و داده­ها:

به منظور بررسی آماری و تجزیه و تحلیل داده­ها از روش­های آماری توصیفی و استنباطی استفاده گردید. همچنین برای بررسی پایایی پرسشنامه از آزمون کرونباخ و برای بررسی رتبه­بندی عوامل ارزیابی از تکنیک تاپسیس فازی و برای رتبه­بندی الگوی مناسب بودجه­ریزی از تکنیک ویکورفازی استفاده شده است.

1-10- قلمرو تحقیق:

1-10-1- قلمرو موضوعی تحقیق:
قلمرو تحقیق از حیث موضوع به الگوی مناسب بودجه­ریزی در سازمان تامین اجتماعی می­پردازد.
1-10-2- قلمرو زمانی تحقیق:
حیطه زمانی اجرای تحقیق حاضر از نظر توزیع و جمع آوری پرسشنامه سه ماهه دوم سال 1394 بوده است.
1-10-3- قلمرو مکانی تحقیق:
قلمرو تحقیق از حیث مکانی، مدیریت درمان تامین اجتماعی استان یزد انجام گرفته است.

1-11- تعاریف عملیاتی واژه­ها:

 بودجه­ریزی[1]: فرآیند توسعه در برنامه کوتاه مدت است که شامل تهیه و تنظیم و پیشنهاد بودجه، تصویب، اجرا و نظارت بر بودجه در یکسال مالی است. بودجه­ریزی یک تفکر منسجم از منابع مالی محدود در برابر نیازهای نامحدود است بطوریکه ارتباطات ارگانیک و همه جانبه بین منابع مالی و غیر مالی لحاظ شده باشد. بودجه­ریزی برآورد منطقی حجم عملیات در مقابل اعتبارات می­باشد (فرزیب، علیرضا ،1381).
الگوی بودجه­ریزی[2]: نگرشی یکپارچه برای شکل­دهی بودجه است که از طریق الگوی بودجه­ریزی، سازمان می­تواند به اهداف و برنامه­های خود منسجم­تر بپردازد و روش­های خود را اصلاح کند. به کمک الگوی بودجه­ریزی می­توان رابطه بین متغییرها را به خوبی شناخت تا هنگام بودجه­ریزی و تصمیم­گیری، تمام عوامل و متغییرهای مؤثر در روابط آنها مورد توجه قرار گیرد ( بابائی، 1379).
سازمان تامین اجتماعی[3]: سازمان تأمین اجتماعی بر پایه اصلاح قانون تشکیل سازمان تأمین اجتماعی ( مصوب تیر ماه 1358 ) از تغییر نام صندوق تأمین اجتماعی و به منظور اجرا و تعمیم و گسترش انواع بیمه های اجتماعی و همچنین جمع­آوری وجوه و درآمدهای موضوع قانون تأمین اجتماعی و سرمایه­گذاری و بهره­برداری از محل وجوه و ذخایر تشکیل شد (ریاضی، محسن ، 1385).
تاپسیس فازی[4]: تاپسیس فازی به معنی روش­های ترجیح براساس مشابهت به راه حل ایده‌آل است، به دلیل سادگی و ماهیت قابل برنامه­ریزی آن به عنوان یکی از تکنیک­­هایmamdm به طور گسترده مورد استفاده قرار می­کیرد. این تکنیک برای رتبه­بندی گزینه­ها به کار گرفته می­شود (حبیبی، آرش. ایزدیار، صدیقه. سرافرازی، اعظم. 1393).
ویکورفازی[5] : ویکورفازی به منظور حل مسایل تصمیم­گیری چند معیاره و دستیابی به بهترین راه حل توافقی معرفی شده­است. این روش جهت رتبه­بندی و انتخاب گزینه­ها با توجه به مجموعه­ای از شاخص­های مختلف، مورد استفاده قرار می­گیرد. هدف اصلی این روش، نزدیکی بیشتر گزینه­ها به جواب ایده­آل در هر شاخص است (حبیبی، آرش. ایزدیار، صدیقه. سرافرازی، اعظم ، 1393).
مقدمه