5-1 تعریف واژه ها واصطلاحات…………….. ……………………………………………………………….9

1-5-1تعاریف نظری………………………………………… …………………………………………………………9

2-5-1 تعاریف عملیاتی …………………………….. …………………………………………………10

فصل دوم :ادبیات و پیشینه پژوهش

1-2 مقدمه ……….. …………………………………………………………………………………….13

2-2تعریف روش ………………………………………….. …………………………………………………………………….13

3-2تعریف تدریس …………………………………………….. ………………………………………………………………………..13

4-2تقسیم بندی روش تدریس ………………………….. …………………………………………………………………….13

5-2 روش تدریس انعکاسی …………………………. ……………………………………………………………….15

6-2 مفاهیم گوناگون انعکاسی بودن ………………………………………… …………………………………………….16

7-2جایگاه تفکر انعکاسی در تعلیم و تربیت ………………………………………….. ……………………………….19

8-2 شیوه‌های تقویت تفکر انعکاسی و ارتقاء اندیشه‌ورزی ……………………………………. …………………20

9-2 مفهوم تفکر انتقادی ………………………. ………………………………………………..23

10-2پرسشگری؛ قلب تفکر انتقادی ……………………………….. …………………………………..24

11-2 اهداف تفکر انتقادی  ……………………………. …………………………………………………………..25

12-2 ویژگی های تفکر انتقادی …………………………………….. ………………………………………26

13-2 کنجکاوی اندیشمندانه ……………………………… ………………………………………….26

14-2 ماهیت تفکر انتقادی ……………………………. ………………………………………………………..28

15-2تعریف تفکر انتقادی از دیدگاه های مختلف ………… …………………………………………..30

16-2 چرا تفکر انتقادی باید قسمتی از تمام دروس باشد؟ …………………………… …………………32

17-2مربیان تعلیم وتربیت و تفکرانتقادی …………………………… …………………………………..33

1-17-2سقراط ………………………………………. ……………………………………………………………33

2-17-2 افلاطون …………………………………………………………. …………………………………………………………34

3-17-2کانت ………………………………………………………………………………..35

4-17-2 رابرت انیس …………………………………………………………………………………36

5-17-2ماتیو لیپمن ……………………………………………………………………………………………..38

18-2فرایند تفکر انتقادی ………………………………………………………………39

19-2 ویژگی های افراد دارای تفکر انتقادی ………………………………………………..41

20-2اهمیت و ضرورت تفکر انتقادی ……………………………………………………………………………41

21-2تفکر انتقادی و تعلیم وتربیت ……………………………………………………………………………………….43

22-2مهارت های تفکر انتقادی …………………………………………………………………………………….47

23-2انگیزه پیشرفت تحصیلی ………………………………………………………………………………………….50

24-2منشأ انگیزه پیشرفت ………………………………………………………………………………………………52

25-2الگوی اتکینسون در انگیزه پیشرفت ………………………………………………………………………………55

26-2 نظریه مک کللند در انگیزه پیشرفت. ………………………………………………………55

27-2برخی از جنبه های شخصیتی افراد پیشرفت گرا …………………………………………………………………55

28-2آموزش انگیزه پیشرفت ………………………………………………………………………………..59

29-2انگیزه پیشرفت تحصیلی ………………………………………………………………………………60

30-2راه كارهای ایجاد انگیزه در دانش آموزان و تاثیر آن در پیشرفت تحصیلی .. ….62

31-2پیشینه پژوهش فارسی ……………………………….65

32-2پیشینه خارجی ………………………………………………….67

فصل سوم : روش شناسی پژوهش

1-3 مقدمه . ………………………………………………………………………………………………………………………….73

2-3 روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………73

3-3 جامعه آماری ………………………………………………………………………………………………………………74

4-3 شیوه نمونه گیری  وحجم نمونه… ……………………………………………………………………………………74

5-3 روش گردآوری داده ها ……………………………………………………………………………………….74

6-3روایی و پایایی ابزار گردآوری داده ها …………………………………………………………75

1-6-3 محاسبه ضریب پایایی …………………………………………………………………………….75

2-6-3تعیین روایی ……………………………………………………………………….76

7-3 شیوه تجزیه و تحلیل داده ها …………………………………………………………………….76

فصل چهارم : تجزیه وتحلیل آماری

1-4 مقدمه …………………………………………………………………………………………………78

2-4 توزیع فراوانی گروه آزمایش و کنترل  .. ………………………………………………………….78

3-4 تجزیه و تحلیل استنباطی داده ها ……………………………………………………………………………..79

1-3-4آزمون کولموگروف- اسمیرنوف …………………………………………………………..79

2-3-4 آزمون فرضیه اصلی اول …………………………………………………………………..80

3-3-4آزمون فرضیه اصلی دوم …………………………………………………………………………………………………. 81

4-3-4آزمون فرضیه فرعی اول…………………………………………………………………….. ……………..82

5-3-4آزمون فرضیه فرعی دوم ………………………………………………………………. 83

6-3-4آزمون فرضیه فرعی سوم …………………………………………………………………………………….. 84

7-3-4 آزمون فرضیه فرعی چهارم . ………………………………………………………………….86

8-3-4آزمون فرضیه فرعی پنجم ……………………………………………………………87

9-3-5آزمون تعقیبی شفه ………………………………………………………………………………………88

10-3-5 آزمون تعقیبی شفه برای فرضیه اصلی اول ……………………………………………..89

11-3-5آزمون تعقیبی شفه برای  فرضیه اصلی دوم …………………………………….89

فصل پنجم: نتیجه گیری وپیشنهادات

1-5 مقدمه…………………………………… 91

2-5  خلاصه نتایج پژوهش ……………………………………………………………………..91

1-2-5 یافته‌های پژوهش مربوط به فرضیات. ………….92

2-2-5یافته‌های پژوهش مربوط به فرضیات اصلی……… 93

 

3-2-5 یافته‌های پژوهش مربوط به فرضیه فرعی اول…… 93

4-2-5 یافته‌های پژوهش مربوط به فرضیه فرعی دوم…… 94

5-2-5 یافته‌های پژوهش مربوط به فرضیه فرعی سوم….. ..94

6-2-5یافته‌های پژوهش مربوط به فرضیه فرعی چهارم…… 94

7-2-5 یافته‌های پژوهش مربوط به فرضیه فرعی پنجم.. ………………………………………..95

3-5 بحث و تفسیر ……………………………………………………………………….95

4-5محدودیت های پژوهش…………………………………… 96

1-4-5محدودیت های در کنترل پژوهشگر……………………………………………………………. 96

2-4-5 محدودیت ها خارج از کنترل پژوهشگر………………………………………………………… 96

5-5پیشنهادهای پژوهشی… 97

1-5-5 پیشنهادهای کاربردی …………………97

2-6-5پیشنهادهای پژوهشی(پیشنهادهایی برای سایر پژوهشگران) ………………….98

منابع……………….. …………………………………………………………….. 99

منابع فارسی ……………………………………………….100

منابع انگلیسی …………………………………………………….102

فهرست جداول

جدول شماره 2-1خلاصه پیشینه پژوهش  در داخل ایران ………………69

جدول شماره2-2خلاصه پیشینه پژوهش به زبان انگلیسی ……………………70

جدول 3-1 آلفای کرونباخ متغیر های تحقیق ………………………………………76

جدول 4-1 توزیع فراوانی نسبی و مطلق افراد نمونه بر حسب گروه آزمایش و کنترل……….. …….78

جدول 4-2 آزمون کولموگروف- اسمیرنوف… ………………………77

جدول 4-3مقایسه نمره پیش آزمون روش تدریس انعکاسی بر مهارت های تفکر انتقادی گروههای آزمایش و كنترل 80

جدول4-4مقایسه میانگین نمره روش تدریس انعکاسی بر مهارتهای تفکر انتقادی گروههای كنترل وآزمایش قبل و بعد از مداخله……. 80

جدول4-5مقایسه میانگین نمره پس آزمون روش تدریس انعکاسی بر مهارت های تفکر انتقادی گروههای كنترل و آزمایش…………….. 80

جدول 4-6مقایسه نمره پیش آزمون روش تدریس انعکاسی بر انگیزه پیشرفت گروههای آزمایش و كنترل…….. .81

جدول 4-7 مقایسه میانگین نمره روش تدریس انعکاسی بر انگیزه پیشرفت گروههای كنترل و آزمایش قبل و بعد از مداخله…………. .81

جدول4-8مقایسه مقایسه میانگین نمره پس آزمون روش تدریس انعکاسی بر انگیزه پیشرفت گروههای كنترل و آزمایش………….. …82

جدول 4-9.مقایسه نمره پیش آزمون روش تدریس انعکاسی بر مهارت تفسیر گروههای آزمایش و كنترل…….. .82

جدول 4-10.مقایسه میانگین نمره روش تدریس انعکاسی بر بر مهارت تفسیر گروههای كنترل و آزمایش قبل و بعد از مداخله………….. 83

جدول 4-11.مقایسه میانگین نمره پس آزمون روش تدریس انعکاسی بر مهارت های تفکر انتقادی گروههای كنترل و آزمایش……………. .83

جدول 4-12.مقایسه نمره پیش آزمون روش تدریس انعکاسی بر مهارت تحلیل گروههای آزمایش و كنترل…….. .84

جدول 4-13.مقایسه میانگین نمره روش تدریس انعکاسی بر مهارت تحلیل گروههای كنترل و آزمایش قبل و بعد از مداخله……………. .84

جدول 4-14.مقایسه میانگین نمره پس آزمون روش تدریس انعکاسی بر مهارت تحلیل گروههای كنترل و آزمایش …84

جدول 4-15.مقایسه نمره پیش آزمون روش تدریس انعکاسی بر ارزشیابی کردن گروههای آزمایش و كنترل 85

جدول 4-16.مقایسه میانگین نمره روش تدریس انعکاسی بر ارزشیابی کردن گروههای كنترل و آزمایش قبل و بعد از مداخله………… ..85

جدول 4-17.مقایسه میانگین نمره پس آزمون روش تدریس انعکاسی بر ارزشیابی کردن گروههای كنترل و آزمایش… ….85

جدول 4-18.مقایسه نمره پیش آزمون روش تدریس انعکاسی بر مهارت توضیح دادن گروههای آزمایش و كنترل ………………………86

جدول -19 مقایسه میانگین نمره روش تدریس انعکاسی بر مهارت توضیح دادن گروههای كنترل و آزمایش قبل و بعد از مداخله ………………………………………………………..86

جدول 4-20.مقایسه میانگین نمره پس آزمون روش تدریس انعکاسی بر مهارت توضیح دادن گروههای كنترل و آزمایش……………. .87

جدول 4-21.مقایسه نمره پیش آزمون روش تدریس انعکاسی بر مهارت استنباط گروههای آزمایش و كنترل.. .. ……………………………..87

جدول 4-22.مقایسه میانگین نمره روش تدریس انعکاسی بر مهارت استنباط گروههای كنترل و آزمایش قبل و بعد از مداخله…………. .88

جدول 4-23.مقایسه میانگین نمره پس آزمون روش تدریس انعکاسی بر مهارت استنباط گروههای كنترل و آزمایش.. ..88

جدول 4-24.آزمون شفه برای بررسی تفاوت دو گروه آزمایش و گروه كنترل آزمون فرضیه اصلی اول….. …..89

جدول 4-25.آزمون شفه برای بررسی تفاوت دو گروه آزمایش و گروه كنترل آزمون فرضیه اصلی دوم……. ..89

فهرست نمودارها

نمودار  4-1: نمودار توزیع فراوانی افراد نمونه برحسب گروه آزمایش و کنترل …………78

یک مطلب دیگر :

 

یک مطلب دیگر :

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چکیده

هدف این پژوهش بررسی تأثیر روش تدریس انعکاسی بر مهارت های تفکر انتقادی و انگیزه پیشرفت دانش آموزان دوره دوم متوسطه بود. مطالعه حاضر یک مطالعه نیمه تجربی دو گروهی با طرح پیش آزمون-پس آزمون است در این پژوهش جامعه آماری، دانش آموزان پسر دوره دوم متوسطه در شهرکرمانشاه می باشد. از روش نمونه گیری خوشه ای برای  انتخاب نمونه استفاده شد. طبق جدول مورگان نمونه پژوهش برابر با 351  نفر از دانش آموزان  پسر دوره دوم متوسطه در شهرکرمانشاه به دست آمد. جهت جمع آوری داده ها از پرسشنامه استاندارد آزمون مهارت های تفکر انتقادی کالیفرنیا(فاشیون،2000) برای اندازه گیری متغیر های تحقیق استفاده شد. جهت تحلیل داده ها از آمار توصیفی و آمار استنباطی(آزمون کولوموگروف – اسمیرونوف، آزمون t مستقل،آزمون شفه و  نرم افزار spss 15 ) استفاده شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که روش تدریس انعکاسی بر مهارت های تفکر انتقادی و انگیزه پیشرفت دانش آموزان دوره دوم متوسطه شهر کرمانشاه در درس تعلیمات اجتماعی  دارای تأثیر است.

واژگان کلیدی: تدریس انعکاسی ، مهارت ،  تفکر انتقادی ، انگیزه پیشرفت

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1مقدمه

امروزه در تعیین اهداف تربیتی و فرایند آموزش،رویکرد های جدیدی مطرح شده است،یکی از بارزترین رویکردها توجه به تفکر است، صاحبنظران معتقدند که نخستین هدف تعلیم و تربیت بایستی پرورش انسان های صاحب اندیشه و دارای ذهن کاوشگر باشد، رشد و پرورش مهارت های فکری دانش آموزان همواره در آموزش مساله مهمی بوده است به  نحوی که متخصصان امور تربیتی بشدت از ناتوانی دانش آموزان در امر تفکر انتقادی ابراز نگرانی کرده اند(شعبانی،1388، ص19).تفکر انتقادی، تفکری مستدل ومنطقی است که به منظور بررسی و تجدید نظر عقاید، نظرات، اعمال و تصمیم گیری درباره آنها بر مبنای دلایل و شواهد مؤید آنها و نتایج درست و منطقی که پیامد آنهاست(هاشمیان نژاد،1380، ص27).

تفکر انتقادی فرآیند فعالیت منظم عقلانی و ماهرانة مفهوم سازی،کاربرد، تجزیه ‌و ‌تحلیل‌، ترکیب  و ارزشیابی مجموعه‌ای‌ از اطلاعات و یا تعمیم آن می‌باشدکه به ‌وسیلة مشاهده، تجربه، اندیشه، منطق یا ارتباط به‌ عنوان راهنمای نگرش و رفتار عمل می نماید. تفکر انتقادی سبکی از تفکر در بارة هر موضوعی، محتوایی یا مسأله‌ای‌است؛ تفکری‌ است که مسائل و سئوالات اساسی را مطرح می کند وآنها را به ‌طور واضح و دقیق فرموله می‌کند، اطلاعات مرتبط را جمع آوری و بررسی می نماید، عقاید انتزاعی را به ‌طور مؤثر تفسیر کرده تا به راه حلها و نتایج منطقی دست یابد و با دیگران ارتباط های مؤثری را برای حل مسائل پیچیده برقرار می نماید(اسکریون و پاول[1] ، 2007،ص63).

توجه نظام آموزش و پرورش و برنامه درسی به عنوان یکی از حلقه های اساسی نظام کلان تربیتی و آموزشی به مهارت های تفکر به ویژه تفکر انتقادی نقطه قوتی است که می تواند آموزش و پرورش بالنده را به همراه داشته باشد و ضرورتی اجتناب ناپذیر باید محسوب گردد، در این راستا ،مهارتهای تفکر انتقادی،که هسته تفکر انتقادی را تشکیل می دهند شامل تفسیر،تحلیل، ارزشیابی، استنباط، توضیح وخود تنظیمی می باشد.

یکی از مهمترین چالش‌های آموزش و پرورش قرن بیست و یکم، چگونگی تربیت فراگیرانی است که از آمادگی لازم برای رویارویی با جامعه در حال تغییر و پیچیدگی‌های عصر انفجار اطلاعات برخوردار باشند. پیشرفت‌های گسترده علمی و فناوری همراه با منسوخ شدن سریع یافته‌ها و اطلاعات قبلی مستلزم نوعی تعلیم و تربیت است که در آن دانش‌آموزان به طور مداوم درگیر فرایند یادگیری و حل‌مسئله باشند و از رویارویی با چالش‌ها لذت ببرند. برخی تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که یافته‌ها و حاصل پژوهش‌ها در عرض کمتر از چندسال از درجه اعتبار ساقط می‌شوند و کهنه خواهند شد (به نقل از مهرمحمدی، 1389(در این صورت، چگونه می‌توان زمینه‌های لازم شناختی و انگیزشی لازم را در دانش‌آموزان ایجاد کرد تا به صورت خودانگیخته به تجربه بپردازند و به این تجارب از راه تحلیل و تعمق معنا بخشند. یکی از مهمترین راه‌های دستیابی به اهداف فوق، ترویج اندیشیدن و اندیشه‌ورزی در مدارس و مراکز آموزشی است.

اندیشه‌پروری را با واژه‌هایی نظیر «تفکر انعکاسی » بیان می‌کنند. این واژه‌ مبین نقش فعال و درگیری مداوم دانش‌آموزان در فرایند یادگیری و یاددهی است . دیویی[2] (1993) تفکر انعکاسی را توجه دقیق،‌ فعالانه، و مستمر به اطلاعات و زمینه‌های حمایت‌کننده از آن و درنظر گرفتن نتایج و تبعات آن اطلاعات می‌داند. یادگیرندگان با استفاده از مشارکت فعالانه در این نوع ار تفکر یعنی تفکر انعکاسی است که می‌توانند نسبت به یادگیری خودآگاه باشند و آن را کنترل کنند. به طور کلی، منظور از تفکر انعکاسی آن است که دانش‌آموز با دقت و اندیشه لازم برآوردی از دانسته‌ها و عدم دانسته‌های خود ارائه دهد. از این طریق می‌تواند برآورد کند که چه چیزی می‌داند، چه چیز باید بداند، و چگونه فاصله بین این دو وضعیت را تکمیل نماید.

کوان[3] (1998) معتقد است که دانش‌آموزان در هنگام تفکر انعکاسی درگیر یک مسئله یا رویداد می‌شوند و این درگیری معمولا به شکل درگیری نزدیک و تنگاتنگ در فرایند یادگیری است و شاخصی از میزان یادگیری فرد به حساب می‌آید. در این معنا، فرد یادگیرنده در موقع اندیشیدن به یک مطلب به جزئیات محرک توجه می‌کند. در تفکر انعکاسی از فرایندهای ذهنی سطح بالا که فراتر از تفکر صرف و یادآوری مطلق اطلاعات است استفاده می‌شود. تفکر انعکاسی نقش زیادی در یادگیری و به‌خصوص یادگیری از راه حل‌مسئله دارد. تحریک تفکر انعکاسی انتقال یادگیری را تسهیل می‌نماید و با تقویت این نوع تفکر به دانش‌آموز کمک می‌شود تا از آموخته‌های خود در موقعیت‌های جدید و پیچیده استفاده کند. ارتباط بین مطالب یادگیری جدید و آموخته‌های قبلی، اندیشیدن به امور انتزاعی و سطح بالا، استفاده از راهبردهای خاص یادگیری، درک تفکر شخصی و راهبردهای یادگیری و پرداختن به یادگیری از راه حل‌مسئله از جمله پیامدهای مثبت ترویج تفکر انعکاسی است.

رابطه یادگیری مسئله محور و تفکر انعکاسی را می‌توان بدین گونه مطرح کرد که هرگاه دانش‌‌آموز با مسئله‌ای مواجه می‌شود، تفکر انعکاسی به او کمک می‌کند تا نسبت به پیشرفت یادگیری خود آگاه‌تر شود، راهبردهای مناسب برای حل‌مسئله را انتخاب کند، و مشخص کند که از چه راهی می‌تواند اطلاعات لازم را برای حل مسئله جمع‌آوری کند. (مون[4] ، 2009).

شناسایی مفهوم انگیزش و آگاهی از انگیزه های مختلف و تأثیر آنها بر فرایند یادگیری دانش آموزان به معلم کمک می کند تا در طرح و اجرای برنامه های آموزشی خود  روشهای بهتری را به کار بندد. اصطلاح انگیزش را می توان به نوان عامل نیرو دهنده،هدایت کننده و نگهدارنده رفتار تعریف کرد(سیف،1388).انگیزش از مهم ترین عناصر یادگیری در هر نوع محیط آموزشی است که حیطه وسیعی ار در آموزش وپرورش در برگرفته است.به طور کلی، انگیزش سطح انرژی و فعالیت افراد را افزایش می دهد؛آنها را به طرف اهداف خاصی جهت داده و فعالیت های ویژه ای را موجب می شود(مصطفایی،1385).انگیزش مانند آمادگی ذهنی یا رفتارهای ورودی یک پیش نیاز یادگیری به حساب می آید و تأثبر آن بر یادگیری کاملا آشکار است.یکی از سازه هایی که روانشناسان برای تبیین پیشرفت افراد از آن استفاده کرده اند، انگیزه پیشرفت است.گیج و برلاینر[5](1992) انگیزه و پیشرفت را به صورت یک میل یا علاقه به موفقیت در یک زمینه فعالیت خاص تعریف کرده اند. طبق پژوهش های انجام شده، افراد دارای انگیزه پیشرفت زیاد در انجام کارها و از جمله یادگیری بر افرادی که از این انگیزه بی بهره اند پیشی می گیرند(گلستانی هاشمی،1390)