و: همزمانی پرداخت ثمن با تسلیم مبیع (حق حبس)

مطابق ماده (۱) ۵۸ کنوانسیون در صورتی که توافقی راجع به زمان پرداخت ثمن صورت نگرفته باشد، مشتری می‌تواند پرداخت ثمن را منوط به تسلیم مبیع از ناحیه فروشنده نماید؛ متقابلا فروشنده هم می‌تواند تسلیم مبیع یا اسناد کالا را منوط به پرداخت ثمن از ناحیه خریدار کند؛ یعنی طرفین حق حبس دارند. همان‌ طور که گفته شد، همزمانی پرداخت ثمن و تسلیم مبیع در تجارت بین الملل از طریق مکانیسم اعتبار اسنادی تضمین شده است.

مکانیسم پرداخت از طریق اعتبار اسنادی به طور خلاصه به شرح زیر است: ابتدا فروشنده مشخصات کالا و اوصاف و زمانی را که کالا آماده تحویل است، جهت اخذ سفارش به خریدار اطلاع می‌دهد.وقتی خریدار تصمیم به خرید کالا می‌گیرد، به بانکی در محل اقامت خود مراجعه و ضمن انعقاد قرارداد با وی، مبادرت به گشایش اعتبار اسنادی می‌کند. بانک گشاینده اعتبار (issuing bank) با بانک دیگری که در محل اقامت فروشنده است (بانک کارگزار) (advising bank)قراردادی می بندد که مطابق آن بانک کارگزار اعتبار اسنادی را که بانک گشاینده صادر کرده، تأیید و پرداخت می‌کند. ضمنا” مقرر می شود که بانک کارگزار (بانک فروشنده ) در قبال دریافت اسناد معینی ( اسناد مالکیت کالا نظیر بارنامه، بیمه نامه و ….) وجه اعتبار را پرداخت نماید. پس از گشایش اعتبار،، خریدار این امر را به اطلاع فروشنده می رساند و فروشنده نیز کالا را بارگیری و ارسال می‌کند و اسناد لازم را برای ارائه به بانک کارگزار تهیه کرده و با ارائه آن ها به بانک کارگزار ثمن را دریافت می‌کند. بانک کارگزار هم با تحویل اسناد به بانک گشاینده اعتبار، وجهی را که به فروشنده پرداخته از بانک گشاینده می‌گیرد. بانک گشاینده نیز این اسناد را به عنوان وثیقه در اختیار دارد و زمانی که خریدار (صاحب اعتبار) به تعهد خود در قبال بانک عمل کرد و وجه پرداختی بابت ثمن را به بانک پرداخت، اسناد مالکیت را در اختیار وی قرار می‌دهد. بدین ترتیب هم فروشنده از وصول و دریافت ثمن اطمینان حاصل می‌کند و هم خریدار مطمئن است که کالای مورد نظر به دست وی خواهد رسید.

بند چهارم: بررسی حق حبس در فروض مختلف قرارداد بیع

حق حبس طرفین قرارداد بیع در فروض مختلف و بر حسب این که خریدار چه زمانی ملزم به پرداخت ثمن باشد متفاوت است. این موارد را به تفکیک بررسی می‌کنیم.

الف: کالا باید در محل تجارت فروشنده تسلیم شود

در صورتی که خریدار باید کالا را در محل تجارت فروشنده تحویل بگیرد،هنگامی که فروشنده اخطار می‌کند که کالا آماده تحویل است،کالا در اختیار وی قرار داده شده و مطابق بند ۱ ماده ۵۸، خریدار باید ثمن را بپردازد. خطر نرسیدن این اخطار مطابق ماده ۲۷ ک. بر عهده خریدار است.

ب: کالا در محل تجارت خریدار تحویل می شود

در صورتی که فروشنده ملزم به تسلیم کالا در محل تجارت خریدار یا محل دیگر باشد، زمانی که کالا در آن محل در اختیار او قرار داده می شود، در واقع کلا به او تسلیم شده و در آن زمان مطابق ماده (۱) ۵۸ خریدار ملزم به پرداخت ثمن است. البته در این فرض مطابق ماده ۰۳) ۵۸ خریدار حق بازرسی کالا، قبل از پرداخت ثمن را دارد.

ج: کالا در انبار عمومی فروخته می شود

در فرضی که کالای موجود در انبار فروخته می شود (ماده (ب) ۳۱ ک.). زمانی که فروشنده به انباردار اطلاع می‌دهد که خریدار حق تحویل و تصرف کالا در اختیار خریدار قرار داده شده است و خریدار ملزم به پرداخت ثمن است، مشروط بر این که مهلت بازرسی کالا را داشته باشد. در این فرض پرداخت ثمن و تحویل کالا همزمان نیست و خریدار باید ثمن را در محل تجارت فروشنده پرداخت نماید؛ ولی مطابق ماده (۳) ۵۸ کنوانسیون فروشنده می‌تواند به انبار دستور دهد که با دریافت ثمن، کالا را تحویل خریدار دهد. در این فرض ثمن باید همزمان با تحویل کالا در محل انبار پرداخت گردد.

د: قرارداد متضمن حمل کالا باشد

در فرضی که قرارداد متضمن حمل است، با تحویل کالا به اولین مؤسسه‌ حمل، کالا تسلیم شده به مشتری محسوب می شود (ماده (الف) ۳۱ ک.)؛ ‌بنابرین‏ مطابق ماده ۰۱۹ ۵۸ خریدار ملزم به پرداخت ثمن در همان زمان است. مطابق بند ۲ ماده ۵۸، فروشنده حق دارد از متصدی حمل بخواهد تا زمانی که خریدار ثمن را نپرداخته کالا را تحویل وی ندهد. در این فرض پرداخت ثمن همزمان با تحویل واقعی کالا در محل اقامت خریدار صورت می‌گیرد. اگر فروشنده از این حق خود استفاده نکند، باید قبل از خریدار به تعهد خود عمل نماید و در این صورت به نظر می‌رسد محل پرداخت ثمن، مطابق ماده (الف) (۱) ۵۷، محل تجارت فروشنده خواهد بود.

ه: فروش کالای در حال حمل

این مورد مشابه موردی است که قرارداد متضمن حمل کالا است. در نتیجه زمانی که کالا در مقصد، تحویل خریدار می شود، وی ملزم به پرداخت ثمن است (قسمت اول ماده ۰۱) ۵۸). البته فروشنده می‌تواند تحویل کالا را منوط به پرداخت ثمن از ناحیه خریدار به متصدی حمل نماید (ماده (۲) ۵۸ ک.) و در این صورت خریدار حق بازرسی کالا را مطابق ماده ۰۳) ۵۸ خواهد داشت. اگر فروشنده از این حق خود استفاده نکتد، باید قبل از خریدار به تعهد خود عمل نماید.

و: تسلیم کالا از طریق حویل اسناد کالا

در فرضی که تسلیم کالا از طریق تحویل اسناد کالا صورت می‌گیرد،هرگاه پرداخت ثمن در قبال تحویل اسناد باشد (collection arrangement)، با تحویل اسناد به بانک خریدار، کالا در اختیار خریدار قرار داده شده و ثمن باید پرداخت شود.در صئرتی که پرداخت از طریق اعتبار اسنادی باشد، با تحویل اسناد به بانک کارگزار (محل فروشنده) کالا در اختیار خریدار قرار داده شده و بانک از طرف خریدار ملزم به پرداخت ثمن است. منظور از اسناد، اسنادی است که تصرف کالا را ممکن می‌سازند و به عبارتی اسناد مالکیت کالا هستند. این اسناد را کنوانسیون تعریف نکرده ولی به طور سنتی بارنامه یا قبض انبار از آن جمله است.

ز: بازرسی کالا قبل از پرداخت ثمن

مطابق بند ۳ ماده ۵۸ کنوانسیون، خریدار می‌تواند قبل از پرداخت ثمن، کالا را بازرسی کند و تا زمانی که فرصت بازرسی برای وی فراهم نشده، ملزم به پرداخت ثمن نیست. در صورتی که بعد از بازرسی آشکار شود که فروشنده تخلفی مرتکب شده و کالا مطابق قرارداد نیست، خریدار می‌تواند حسب مورد از پرداخت تمام یا بخشی از ثمن خودداری کند.