چکیده :

بررسی و تبیین روابط سیاسی و اجتماعی کویت و بوشهر

از نیمه دوم قرن نوزدهم تا استقلال کویت

 

بوشهر، بندری شبه جزیره ای می باشد که از سمت شمال غرب و جنوب به خلیج فارس محدود شده است . در طول تاریخ حیات این بندر، همواره شاهد روابطی در زمینه های سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی با سایر بنادر سواحل خلیج فارس بوده ایم. طبق مستندات تاریخی از حدود 1890م ، روابط بوشهر و کویت شکل گرفته و تا امروز به مرور گسترده تر شد تا حدی که سهم عمده ای از تجارت حوزه خلیج فارس را به خود اختصاص داد . بی شک نتایج بررسی این روایط در حوزه ااقتصادی و اجتماعی می تواند روشنگر بسیاری از نکته ها و ناگفته های تاریخی در این باب باشد . نکته اصلی در این است که دلایل آغاز گسترش روابط اقتصادی و مهاجرت عده ای از مردم بوشهر به این شیخ نشین چه بود و بر چه محورهایی استوار گردید .

 

کلید واژه ها :  بوشهر، کویت،روابط سیاسی-اجتماعی، خلیج فارس .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بخش اول: کلیات تحقیق

 

مقدمه :

روابط خارجی بنادر و شهر های پس کرانه ای خلیج فارس از دیرباز از منظر اقتصادی –اجتماعی و فرهنگی حائز اهمیت بوده است . این روابط بر مبنای نیازهای مختلف شکل گرفته است هرچند گاهی جنگ ها و تقارن های سیاسی بر آن سایه افکنده ولی طبق شواهد تاریخی حتی در این موارد نیز به طور کلی منجر به قطع روابط نشد بلکه جریان آرام مناسبات اقتصادی و اجتماعی نیز بین آنها برقرار بوده است . شهر بندر بوشهر با سابقه چند هزار ساله در حاشیه خلیج فارس به دلیل پیشگامی در تمدن ها موقعیت اقتصادی و تجاری در بین بنادر جنوب ایران تا حدی پیشگام روابط خارجی در دوره قاجار یگانه بندر مهم تجاری و سیاسی ایران در مقطع زمانی ای مشخص،بوده است .این شهر به دلیل موقعیت بندری از حدود دویست و پنجاه سال پیش با نقاط مختلف حوزه خلیج فارس و خارج از آن مانند هند ،سواحل شرقی آفریقا ،یمن و عمان روابط بازرگانی وسیعی برقرار نمود و از آنجا که از اوایل قرن هجدهم برخی از قبایل عربی از غرب عربستان خود را به سواحل غربی خلیج فارس رساندند و در آنجا به طور دائمی اسکان نمودند . این روابط گستره ی وسیع تری یافت .یکی از این خاندان آل صباح بوده که در منطقه کویت فعلی ساکن شدند و با ایالات اطراف و اکناف خود،شروع به برقرای روابط در زمینه های سیاسی و اقتصادی و اجتماعی کردند.

بیان مسئله :

همواره در طول تاریخ خلیج فارس میان بنادر و شیخ نشین های این آبراه، روابط سیاسی و اقتصادی ویژه برخوردار بوده است که دول اروپائی از جمله انگلستان، در تعیین روابط آنها نقش پررنگ و ویژه ای داشته اند .ضمن انکه هرگونه تحول سیاسی در اوضاع بنادر بر تغییرات اوضاع اجتماعی و اقتصادی مؤثر بوده است .در این پژوهش سعی بر آن شده است با بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی بندر بوشهر و شیخ نشین کویت به ارتباط سیاسی و اجتماعی این دو منطقه پرداخته شود. همچنین این پژوهش با بررسی و نقد منافع و استراتژی های دول اروپایی انگلیس و روسیه ،درصدد بررسی تاثیرات حضور آنان در تعیین روابط دو بندر بوده است .

سؤال پژوهش:

-تاثیر تغییر و تحولات سیاسی-اقتصادی داخلی ایران بر تعیین روابط بوشهر و کویت؟

-نقش دول اروپائی در تعاملات سیاسی حاکمان این دو بندر؟

 

 

فرضیه پژوهش :

-به دنبال ضعف و قدرت حاکمان داخلی ایران ،حاکمان محلی و دست نشانده در بوشهر نیز تحت تاثیر اوضاع قرار می گرفتند و نتیجتا بر روابط این دو بندر تاثیر مستقیم میگذاشت .

-دولت انگلستان به بندر کویت و موقعیت اقتصادی و سیاسی ان توجه ویژه داشت و از سوی دیگر روسیه به بندر بوشهر نظر داشت. متقابلا حضور این دو دولت در نوع روابط بین دو بندر نقش تعیین کننده ای داشتند .

روش و اجرای پژوهش :

این پژوهش به روش کتابخانه ای با استفاده از روش کتابخانه ای ،با استفاده از منابع کتابی ،مقالات و اسناد فارسی و عربی انجام خواهد گرفت .

اهداف پژوهش :

بی شک بسیاری از مناسبات اقتصادی،فرهنگی و اجتماعی در حوزه خلیج فارس کمتر به نگارش درآمده است. برخی اطلاعات در خصوص کشتی های شخصی در اسناد قدیمی کمتر ثبت شده اند و برخی از مهاجرت ها نیز آنچنان که باید مورد بررسی قرار نگرفته اند . بنابراین روابط بوشهر و کویت نمیتواند بخشی از مطالب بیان نشده را معلوم نماید و این پژوهش میتواند به مطالعات خلیج فارس و روابط بین بخشی از ساکنان آن را تا حدی روشن سازد . به طور قطع این روابط هنوز هم ادامه دارد و می تواند در تصمیم گیری های فعلی و شناخت جامعه ایرانیان مهاجر به کویت مؤثر باشد .

پیشینه تحقیق:

نگاهی به منابع منتشر شده عربی و فارسی ،پژوهشی با این عنوان هنوز انجام نشده و این پایان نامه ،اولین بررسی پژوهشی در این زمینه است . به طور مثال چند کتاب

یک مطلب دیگر :

 

یک مطلب دیگر :

عزت نفس و عملکرد تحصیلی

 با زبان فارسی و عربی درباره روابط ایران و کویت منتشر شده ولی روابط اقتصادی و اجتماعی بوشهر و کویت نخستین بار است که به نگارش در می آید .

نقد و بررسی منابع

تا کنون پژوهش مستقلی در این باره صورت نگرفته است . بنابراین می توان به غنای تاریخ حوزه خلیج فارس و ایران بینجامد .بدیهی است که منابع کتابی بیشتر شامل کلیات ایران و کویت بویژه در بخش دریایی هستند که میتواند شالوده و اساس خوبی باشد برای پرداختن به شکل و جزئیات روابط ،کمیت ها و انواع کالاها و نیاز دو طرف برای رابطه را معلوم سازد . از این رو اسناد تاریخی به عنوان مدارک مستقیم، بهترین گواه برای اثبات منابع کتابی دیگر هستند .برخی از کتب عربی که در خصوص کویت نگاشته شده اند اما هیچ گونه اطلاعی در خصوص روابط بوشهر و بحرین در زمان مورد نظر ارائه نمی دهد ، از این قرارند :

-تاریخ الکویت نوشته دکتر عبدالیوسف الغنیم، کویت 2005 م،مرکز البحوث و الدراسات الکویتیه

-الکویت ، دکتر زین الیدین عبد المقصود، کویت 2001،مرکز البخوث و الدرسات الکویتیه .

-الکویت، سبعون الاحرین ،دکتر یوسف عبدالمعطی، 2003، مرکز البحوث و الدرسات الکویتیه .

-الحدود الکویتیه و العراقیه ، محمد عبدالله خواجه،2000 م،مرکز البحوث الدراسه کویتیه .

-المقدمات الکویتیه البرانیه،2009

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بخش دوم :

جغرفیای کویت و بوشهر

 

 

فصل اول :جغرافیای طبیعی و انسانی کویت

کشور کویت در زاویه شمال غربی خلیج فارس ،در موقعیت جغرافیائی میان 28 درجه و 2/30درجه پهنای شمالی و 5/46 درجه و 5/84 درجه درازای خاوری از نصف النهار گرینویچ واقع شده است . این کشور از سوی شمال و قسمتی از غرب به منطق وادی الباطن کشور عراق در استان بصره محدود است و از سوی جنوب و قسمتی از نواحی شرقی با کشور عربستان سعودی مرز مشترک دارد . نام کویت از کلمه کوت به مفهوم قلعه کوچک گرفته شده است. این کشور از طریق خشکی با کشورهای عراق و عربستان سعودی، مرز مشترک دارد .و از طریق خلیج فارس با ایران مرز آبی مشترک دارد[1] . این کشور دارای 499 کیلومتر ساحل در خلیج فارس می باشد و دارا بودن این امتیاز ، مسبب اصلی توسعه بازرگانی و تجارت این کشور، از گذشته های دور شده است[2] .

کویت جزو مناطق خشک و کم بارانی محسوب می شود،آنچنان که میزان بارش سالیانه در آن کشور از 250 میلی بیشتر نمیشود . با توجه به اینکه این کشور در منطقه بیابانی و حدفاصل معتدل شمالی و خط استوا قرار گرفته است .میزان دریافت انرژی خورشیدی در آن بسیار بالا است . از طرفی عدم وجود ارتفاعات قابل توجه که هم باعث تعدیل گرما و هم باعث ایجاد بارندگی می شوند،باعث شده است تا بارندگی ها به حداقل رسند و ابرهای باران زا بدون انجام هیچ گونه ریزش از آسمان ، کشور کویت رد شوند .این کشور مانند سایر کشورهای جنوب خلیج فارس عمدتا دو فصل اقلیمی دارد .فصل زمستان نسبتا خنک و تابستان بسیار گرم است .تابستان ها هوا تا 55 درجه سانتی گراد هم بالا میرود و محیطی خفقان آور و طاقت فرسا به وجود می آورد[3] .

این کشور  دارای جزایر متعددی است که بزرگترین آن جزیره بوبیان ،واقع در شمال شرقی اش،می باشد .از جزایر دیگرش میتوان به وریه و فیلکه ،عدهه،ام المرادم و قارو اشاره کرد[4] .

موقعیت ممتاز جغرافیای کویت به عنوان پایانه دریایی برای مسیر زمینی ای که به سوریه کشیده می شود ،موجب گشت تا کویت بتواند از مزایای دریایی خلیج فارس بهره مند شود .(یاپ و بوش، 1388 : 21)

شهر کویت که پایتخت این کشور می باشد در کنار خلیج کویت و خلیج فارس قرار گرفته است .از شهر های مهم این امیرنشین می توان به الاحمدی،حولی و صالحه اشاره کرد و کویت به شش استان به نام های عاصمه ،احمدی،حولی،فروانیه ،حمراء و مبارک الکبیر تقسیم میشود .در کویت رودخانه و آب جاری وجود ندارد و تا هنگامی که دستگاه های بزرگ تصفیه آب شیرین کن به این کشور وارد نشده بود ، آب مورد نیاز مردم از چا های آب نیمه شور در بیابان ها و نهری که از شط العرب جدا شده و به آن دریا میرفت ،تامین میشد .بدین ترتیب مشکل مهم و اساسی در این سرزمین تهیه آب بوده است که بخش مهمی از تلاش های دولت در این مورد صرف می شود . (نامی، 1386 : 41) اقتداری می نویسد ، «کویت تا ده دوازده سال پیش- در دوره پهلوی اول-شیخ نشین عقب مانده ای بیش نبود . آب آشامیدنی را با وسایل بسیار ابتدایی از دهانه شط العرب به آنجا می بردند .درخت و گیاه نداشت و خلاصه شهری عقب مانده بود .» احمد اقتداری،خلیج فارس از دیرباز تا کنون،چاپ دوم، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر،1389 ،ص139.)

فصل دوم :جغرافیای تاریخی کویت

تعیین هویت رابطه تاریخی و جغرافیایی در تعیین موقعیت سیاسی یک کشور نقش مهمی ایفا می کند ،این وابستگی به طور معمول در چند حلقه ارتباطی خاص خود قرار دارد .

حلقه ارتباطی کویت با اطراف خود یعنی جهان عرب است .زیرا کویت در هر حال بخشی از پیکره بزرگ جهان عرب است .(کویت از پیدایش تا بحران ،ص56)

کلمه کویت از کوت مشتق شده و مصغر این واژه است . کوت لغتی هندی است که در زبان اعراب بومی منطقه وارد شده و و به معنی قلعه کوچک است . نام سرزمین کویت در آن زمان «قرین» بود و قطعه زمینی بی اهمیت با مالکیتی نامشخص ،به شمار می رفت . (انوری، خلیج فارس در نیمه نخست قرن بیستم،1390 :4-132)

این سرزمین در ادوار پیش از اسلام ،همواره یکی از مناطق تحت سلطه سلسله های ایرانی هخامنشی،اشکانی و ساسانی بود . هنگامی که خالدبن ولید ،سردار فاتح اسلام ،آهنگ تصرف ایران کرد ، از طریق همین کویت وارد قلمرو شاهنشاهی ساسانی گردید[5] .

«ناحیه کویت عبارتست ازقطعه خاکی به شکل نیم دایره واقع در راس خلیج که مساحت خط ساحلی آن به دویست مایل بالغ می گردد و تا این اواخرمسافرین کمتر بدانجا رفته و راجع به آن نسبت به سایر نقاط خلیج فارس اطلاعات محدودتری در دست بود»(ویلسن،1348: 287) . کشور کویت در دوران های پیش از اسلام در زمان هخامنشیان ، اشکانیان وساسانیان، جنوبی ترین ایالت ایران را تشکیل می داده ودر دوران لشکر کشیهای مسلمانان به سمت ایران،  نخستین نقطه از خاک ایران بود که به تصرف خالدبن ولید درآمد .

در دوران صفوی بخش شمالی کویت جزء قلمرو صفویان بود ، همزمان با ضعف صفویان و آغاز مهاجرت قبایل جزیره العرب به خلیج فارس قبایلی مانند آل صباح ،آل جلاهمه ،وآل خلیفه نیز به کرانه های خلیج فارس آمده ودر آنجا سکنی گزیدند .

1-7 متغیر های تحقیق.. 7

1-8 روش جمع آوری اطلاعات.. 7

1-9 پیشینه تحقیق.. 8

فصل دوم. 10

مبانی نظری تحقیق.. 10

2-1 تعاریف و مفاهیم. 11

2-1-1 گردشگر. 11

2-1-2 سازمان جهانی گردشگری.. 11

2-1-3 بهداشت و درمان. 13

2-1-4 شاخص‌های توسعه گردشگری.. 14

2-1-4-1 تبلیغات صحیح و اطلاع رسانی وسیع. 14

2-1-4-2 گسترش حمل و نقل ( بنادر، فرودگاهها و شبکه جاده ای) 15

2-1-4-3  امنیت.. 16

2-1-5 شاخص‌هاى بهداشتى و درمانى.. 18

2-1-5-1 سلامت.. 20

2-1-6 توسعه. 20

2-1-7 مدیریت.. 22

2-1-8 برنامه ریزی.. 23

2-1-9 انواع گردشگری.. 24

2-1-9-1 انواع گردشگری بر اساس انگیزه 24

2-1-9-2 انواع گردشگری بر اساس موقعیت مکانی.. 24

2-1-9-3 انواع گردشگری بر اساس هدف.. 24

2-1-9-4 انواع گردشگری از نظر مکانی و موضوعی.. 25

2-2 تعاریف گردشگری از گذشته تا امروز. 27

2-2-1 اهمیت گردشگری در اقتصاد جهان و ایران. 28

2-3 موضوعات مطرح در گردشگری.. 30

2-3-1 سیاست‌گذاری‌ گردشگری.. 30

2-3-2 فرایند سیاستگذاری.. 30

2-4 مدیریت گردشگری.. 32

2-4-1 مدیریت و برنامه‌ریزی در بخش دولتی.. 32

2-4-2 مدیریت بر مبنای هدف.. 33

2-5 اقتصاد گردشگری.. 33

2-5-1 متوازن كردن تركیب اقتصاد – بخشها و اهداف.. 36

2-5-2 حفظ ثبات اقتصادی در سطح كلان. 36

2-5-3 تخصیص منابع – معمولا منابع كمیاب.. 37

2-5-4 دستیابی به رشد اقتصادی.. 37

2-5-5 تداوم فعالیت‌های اقتصادی در شرایط محیطی.. 37

2-5-6 دستیابی به توزیع عادلانه فعالیت‌های اقتصادی در مناطق مختلف كشور. 37

2-5-7 به حداقل رساندن سطح بیكاری.. 37

2-6 جاذبه‌ها در صنعت توریسم و گردشگری.. 37

2-7 گردشگری سلامت.. 40

2-8 گردشگری تندرستی.. 41

2-9 گردشگری سلامت در ایران. 43

2-10 ساختار برنامه ریزی برای گردشگری درمانی.. 44

2-11 اقدامات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.. 45

2-12 جاذبه ها و امتیازات ایران برای گردشگری درمانی.. 46

فصل سوم. 48

بررسی منطقه مورد مطالعه. 48

3-1 جغرافیای طبیعی مشهد 49

3-1-1 شرایط اكولوژیكی مشهد 49

3-1-2موقعیت جغرافیایی مشهد 50

3-1-3  پستی وبلندیها 51

3-1-4  آب و هوا 52

3-2 جغرافیای انسانی مشهد 53

3-2-1 تقسیمات کشوری.. 53

3-2-1-1 سابقه تقسیمات کشوری در خراسان. 53

3-3 جغرافیای تاریخی.. 57

3-4 جغرافیای فرهنگی.. 57

3-5 روند تاریخی و گسترش شهر مشهد 59

3-5-1 بررسی تحولات و تقسیمات سیاسی – اداری شهرستان مشهد 59

3-6 تكوین تاریخی شهر مشهد 60

3-6-1 تاریخچه مختصر شهر قدیم مشهد 60

3-6-2 تعریف و مفهوم آستان قدس.. 61

3-7 مشهد از آغاز پیدایش (سال 59 ه.ش تا 1299 ه.ش) 61

3-7-1 مشهد از سال 1300 تاكنون. 63

3-8 گردشگری در مشهد 66

3-9 جاذبه های شهر مشهد 67

3-9-1 جاذبه های طبیعیمشهد 67

3-9-1-1 ییلاقات طرقبه. 67

3-9-1-2 ییلاقات شاندیز. 68

3-9-1-3 جاغرق.. 68

3-9-1-4 سد طرق.. 68

3-9-1-5 رودخانه و سد كارده 69

3-9-1-6 جاذبه های غارنوردیغارمغان. 69

3-9-1-7 غار هندل آباد 69

3-9-1-8 غار دره‌آل. 69

3-9-1-9 غار كارده 70

3-10 جاذبه‌های فرهنگی.. 70

3-10-1 حرم مطهر امام رضا (ع) 70

3-10-2 مسجد گوهر شاد 71

3-11 توریسم و توسعه تاسیسات گردشگری در مشهد 71

3-11-1 مسیر تحول هتلداری در شهر مشهد (از سال 1345 تا 1390) 71

3-11-2 هتل. 72

3-11-3 هتل‌ آپارتمان. 73

3-11-4 مهمانپذیر. 74

3-11-5 مجتمع‌های پذیرایی – تفریحی.. 74

3-12 جاذبه های گردشگری از دیدگاه کاربرد 75

3-12-1 جاذبه های تاریخی و مذهبی.. 75

3-12-2 جاذبه های تفریحی.. 76

3-12-3 مراكز اقتصادی و بازارهای خرید 77

3-12-4 شهرك های ییلاقی و توریستی طرقبه و شاندیز. 78

 

3-13 مهمترین پروژه‌ها و برنامه‌های اجرائی تاثیرگذار در توسعه گردشگری شهر مشهد 79

3-14 مدیریت و سازمان های مرتبط با گردشگری مذهبی – فرهنگی مشهد 82

3-14-1 آستان قدس رضوی.. 82

3-14-2 سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان. 84

3-14-3 اداره كل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی.. 84

3-14-4 شهرداری مشهد 84

3-14-5 حمل و نقل. 85

3-14-6 واحد های اقامتی و پذیرایی.. 86

3-14-7 دفاتر خدمات مسافرتی (سفر گذاری ها) 89

3-14-8 ساختار اجتماعی- فرهنگی گردشگران شهر مشهد 90

3-15 كاركردهای مؤثرگردشگری بر رشد و توسعه فضایی شهر مشهد 94

3-15-1 اثرات و كاركردهای گردشگری بر شهر مشهد 96

3-16 جاذبه های درمانی مشهد 99

3-16-1 مشهد میزبان گردشگران درمانی.. 99

3-16-2 بازاریابی در کشورهای آذری زبان. 100

3-16-3 مشهد قطب درمان نازایی.. 101

3-16-4 جراحی پیوند در مشهد 101

3-17 بررسی وضعیت زیرساخت های درمانی مشهد 104

فصل چهارم. 108

یافته های تحقیق.. 108

مقدمه. 109

4-1 روند رو به رشد آمار گردشگران سلامت در مشهد 109

4-2 بیمه بیماران خارجی مشهد 110

4-3 تسهیلات ورود گردشگران سلامت مشهد 110

4-4 افزایش تقاضای کشورهای اروپایی و آمریکایی.. 111

4-5 اختصاص بخشی از بودجه زیارت به گردشگری سلامت.. 111

4-6 گواهینامه سلامت حرفه‌ای آژانس‌های مسافرتی.. 112

4-7 کیفیت و قیمت مناسب خدمات درمانی در مشهد 113

4-8 ساماندهی تعرفه‌های درمانی برای توسعه گردشگری سلامت مشهد 114

4-9 تسهیل در صدور روادیدهای درمانی.. 114

4-10 بررسی نقاط مثبت و منفی توسعه گردشگری سلامت مشهد 115

فصل پنجم. 121

بررسی فرضیات ، نتیجه گیری و پیشنهادات.. 121

5-1 بررسی فرضیه های تحقیق.. 122

5-1-1 فرضیه اول تحقیق.. 122

5-1-2 فرضیه دوم تحقیق.. 123

5-1-3 فرضیه سوم تحقیق.. 123

5-2 طرح پیشنهادی برای ایجاد مجتمع گردشگری سلامت در مشهد (سایت پلان) 124

5-2-1 اهداف کلان طرح. 124

5-2-2 اهداف میانی طرح. 125

5-2-3 اهداف خرد 125

5-3 دستاوردهای پایان نامه برای برنامه ریزی گردشگری سلامت در مشهد 127

منابع فارسی.. 128

 

 

یک مطلب دیگر :

 

یک مطلب دیگر :

 

فهرست جداول

جدول 2-1 : تعاریف مختلف گردشگری و نقاط ضعف و قوت آنها 27

جدول 2-2 اثرات مثبت و منفی صنعت گردشگری.. 40

جدول شماره 3-1 : معرفی خراسان رضوی.. 53

جدول 3-2 مشخصات عمومی شهرستانها براساس تقسیمات كشوری در سال 1390. 56

جدول 3-3 : تقسیم بندی انواع جاذبه های گردشگری مشهد بر اساس كاركرد 81

جدول 3-4 : مشخصات كلی واحدهای اقامتی شهر مشهد سال 1390. 86

جدول 3-5 : تعداد گردشگران داخلی و خارجی شهر مشهد 1385-1379. 91

جدول 3-6 : مقایسه شاخص رشد جمعیت، گردشگران مشهد 1335 تا 1385. 95

جدول 3-7 : تعداد جمعیت و رتبه مهمترین شهرهای مذهبی جهان اسلام. 95

جدول 3-8 : لیست بیمارستانهای مهم مشهد 103

جدول 4-1 عوامل مثبت گردشگری درمانی شهر مشهد 116

جدول 4-2  عوامل منفی گردشگری درمانی شهر مشهد 117

جدول 4-3 فرصت های موجود جهت توسعه گردشگری درمانی شهر مشهد 118

جدول 4-4 تهدایدات پیش روی توسعه گردشگری درمانی شهر مشهد 119

جدول 5-1 : ارتباط زیرساختهای درمانی با گردشگران سلامت در مشهد 123

جدول 5-2 : قسمتهای اصلی سایت پلان پیشنهادی.. 127

 

 

فهرست اشکال و نمودارها

تصویر 3-1 : میدان طرقبه(منطقه ییلاقی) 67

تصویر 3-2 : ییلاقات شاندیز. 68

تصویر 3-3 : بارگاه مطهر حضرت رضا (ع) 70

نمودار 3-1 : نسبت مجوزهای گوناگون در دفاتر خدمات مسافرتی شهر مشهد 89

نمودار 3-2 : تعداد گردشگران داخلی ورودی به شهر مشهد بر حسب ماههای سال. 91

نمودار3-3 : نسبت اهداف گردشگران داخلی و خارجی شهر مشهد 94

تصویر 3-6 : الگوی پیشنهادی سیستم گردشگری  شهر مشهد 98

تصویر5-1 : ماهواره ای از محل پیشنهادی برای ایجاد مجتمع گردشگری سلامت در مشهد 126

تصویر 5-3 : جزئیات سایت پلان پیشنهادی.. 126

 

 

فهرست نقشه ها

نقشه 3-1 : نقشه جمهوری اسلامی ایران. 49

نقشه 3-2 : نقشه کلانشهر مشهد 50

نقشه 3-3 : پراكندگی فضایی جاذبه های گردشگری شهر مشهد 82

نقشه 3-4 : پراکندگی فضایی اقامتگاههای گردشگری مشهد 88

 

 

 

چکیده

بر اساس تعریف های سازمان جهانی جهانگردی یكی از اهدافی كه می تواند گردشگر را برانگیزد تا عزم سفر کند، مسافرت برای کسب سلامتی است. چیزی که از آن به گردشگری سلامت تعبیر میکنند.در حقیقت گردشگری سلامت، نوعی از گردشگری است كه به منظور حفظ، بهبود و حصول مجدد سلامت جسمی و ذهنی فرد به مدتی بیشتر از 24 ساعت و كمتر از یك سال صورت می گیرد. به این ترتیب یک توریست سلامت با مسافرت از محل دائم زندگی خود می تواند از خدمات درمانی مقصد استفاده کند تا سلامت جسمی و روحی اش را به دست بیاورد. نوعی از گردشگری که این روزها خوشبختانه در ایران رواج پیدا کرده و توریست های زیادی را از کشورهای منطقه برای بهره مندی از خدمات پزشکی و درمانی ایران به کشورمان می کشاند. کشور ایران و به خصوص شهر مشهد با داشتن پزشکان متخصص و متبحر ، هزینه های پایین درمان نسبت به کشورهای اروپایی ، نزدیکی به کشورهای عربی و تشابه فرهنگ و گویش با کشورهای همجوار دارای مزیت های قابل توجهی در زمینه جذب توریست می باشد . بنابراین ضرورت پژوهش در زمینه راههای توسعه گردشگری درمانی و مذهبی در شهر مشهد بیش از پیش احساس می شود .از طرفی با پیشرفت دانش پزشکی در خود کشورهای عربی و کشورهای همجوار مانند ترکیه شاهد شکل گرفتن قطب های جدید درمانی در سطح منطقه هستیم که با کم توجهی و عدم برنامه ریزی مناسب ، موجب از دست رفتن این صنعت نوپا و سودآور خواهیم شد و همین امر ضرورت پژوهش و برنامه ریزی را در زمینه راهکارهای توسعه گردشگری درمانی نمایان می سازد . نتایج بررسی های صورت گرفته در این پژوهش نشان داد بین زیرساختهای اقتصادی مشهد با توسعه گردشگری سلامت در این شهر ارتباط مشخصی وجود دارد. همچنین بین امکانات درمانی با توسعه گردشگری سلامت مشهد نیز ارتباط معناداری وجود دارد. در پایان نیز با بررسی منطقه مورد مطالعه مکانی نیز به عنوان محل مناسب جهت ایجاد مجتمع گردشگری سلامت در مشهد معرفی شد.

واژگان کلیدی : گردشگری سلامت ،‌ توسعه ، زیرساخت های اقتصادی ،‌امکانات درمانی ، مجتمع سلامت

 

 

 

 

 

فصل اول

 

کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-7 متغیر های تحقیق.. 7

1-8 روش جمع آوری اطلاعات.. 7

1-9 پیشینه تحقیق.. 8

فصل دوم. 10

مبانی نظری تحقیق.. 10

2-1 تعاریف و مفاهیم. 11

2-1-1 گردشگر. 11

2-1-2 سازمان جهانی گردشگری.. 11

2-1-3 بهداشت و درمان. 13

2-1-4 شاخص‌های توسعه گردشگری.. 14

2-1-4-1 تبلیغات صحیح و اطلاع رسانی وسیع. 14

2-1-4-2 گسترش حمل و نقل ( بنادر، فرودگاهها و شبکه جاده ای) 15

2-1-4-3  امنیت.. 16

2-1-5 شاخص‌هاى بهداشتى و درمانى.. 18

2-1-5-1 سلامت.. 20

2-1-6 توسعه. 20

2-1-7 مدیریت.. 22

2-1-8 برنامه ریزی.. 23

2-1-9 انواع گردشگری.. 24

2-1-9-1 انواع گردشگری بر اساس انگیزه 24

2-1-9-2 انواع گردشگری بر اساس موقعیت مکانی.. 24

2-1-9-3 انواع گردشگری بر اساس هدف.. 24

2-1-9-4 انواع گردشگری از نظر مکانی و موضوعی.. 25

2-2 تعاریف گردشگری از گذشته تا امروز. 27

2-2-1 اهمیت گردشگری در اقتصاد جهان و ایران. 28

2-3 موضوعات مطرح در گردشگری.. 30

2-3-1 سیاست‌گذاری‌ گردشگری.. 30

2-3-2 فرایند سیاستگذاری.. 30

2-4 مدیریت گردشگری.. 32

2-4-1 مدیریت و برنامه‌ریزی در بخش دولتی.. 32

2-4-2 مدیریت بر مبنای هدف.. 33

2-5 اقتصاد گردشگری.. 33

2-5-1 متوازن كردن تركیب اقتصاد – بخشها و اهداف.. 36

2-5-2 حفظ ثبات اقتصادی در سطح كلان. 36

2-5-3 تخصیص منابع – معمولا منابع كمیاب.. 37

2-5-4 دستیابی به رشد اقتصادی.. 37

2-5-5 تداوم فعالیت‌های اقتصادی در شرایط محیطی.. 37

2-5-6 دستیابی به توزیع عادلانه فعالیت‌های اقتصادی در مناطق مختلف كشور. 37

2-5-7 به حداقل رساندن سطح بیكاری.. 37

2-6 جاذبه‌ها در صنعت توریسم و گردشگری.. 37

2-7 گردشگری سلامت.. 40

2-8 گردشگری تندرستی.. 41

2-9 گردشگری سلامت در ایران. 43

2-10 ساختار برنامه ریزی برای گردشگری درمانی.. 44

2-11 اقدامات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.. 45

2-12 جاذبه ها و امتیازات ایران برای گردشگری درمانی.. 46

فصل سوم. 48

بررسی منطقه مورد مطالعه. 48

3-1 جغرافیای طبیعی مشهد 49

3-1-1 شرایط اكولوژیكی مشهد 49

3-1-2موقعیت جغرافیایی مشهد 50

3-1-3  پستی وبلندیها 51

3-1-4  آب و هوا 52

3-2 جغرافیای انسانی مشهد 53

3-2-1 تقسیمات کشوری.. 53

3-2-1-1 سابقه تقسیمات کشوری در خراسان. 53

3-3 جغرافیای تاریخی.. 57

3-4 جغرافیای فرهنگی.. 57

3-5 روند تاریخی و گسترش شهر مشهد 59

3-5-1 بررسی تحولات و تقسیمات سیاسی – اداری شهرستان مشهد 59

3-6 تكوین تاریخی شهر مشهد 60

3-6-1 تاریخچه مختصر شهر قدیم مشهد 60

3-6-2 تعریف و مفهوم آستان قدس.. 61

3-7 مشهد از آغاز پیدایش (سال 59 ه.ش تا 1299 ه.ش) 61

3-7-1 مشهد از سال 1300 تاكنون. 63

3-8 گردشگری در مشهد 66

3-9 جاذبه های شهر مشهد 67

3-9-1 جاذبه های طبیعیمشهد 67

3-9-1-1 ییلاقات طرقبه. 67

3-9-1-2 ییلاقات شاندیز. 68

3-9-1-3 جاغرق.. 68

3-9-1-4 سد طرق.. 68

3-9-1-5 رودخانه و سد كارده 69

3-9-1-6 جاذبه های غارنوردیغارمغان. 69

3-9-1-7 غار هندل آباد 69

3-9-1-8 غار دره‌آل. 69

3-9-1-9 غار كارده 70

3-10 جاذبه‌های فرهنگی.. 70

3-10-1 حرم مطهر امام رضا (ع) 70

3-10-2 مسجد گوهر شاد 71

3-11 توریسم و توسعه تاسیسات گردشگری در مشهد 71

3-11-1 مسیر تحول هتلداری در شهر مشهد (از سال 1345 تا 1390) 71

3-11-2 هتل. 72

3-11-3 هتل‌ آپارتمان. 73

3-11-4 مهمانپذیر. 74

3-11-5 مجتمع‌های پذیرایی – تفریحی.. 74

3-12 جاذبه های گردشگری از دیدگاه کاربرد 75

3-12-1 جاذبه های تاریخی و مذهبی.. 75

3-12-2 جاذبه های تفریحی.. 76

3-12-3 مراكز اقتصادی و بازارهای خرید 77

3-12-4 شهرك های ییلاقی و توریستی طرقبه و شاندیز. 78

 

3-13 مهمترین پروژه‌ها و برنامه‌های اجرائی تاثیرگذار در توسعه گردشگری شهر مشهد 79

3-14 مدیریت و سازمان های مرتبط با گردشگری مذهبی – فرهنگی مشهد 82

3-14-1 آستان قدس رضوی.. 82

3-14-2 سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان. 84

3-14-3 اداره كل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی.. 84

3-14-4 شهرداری مشهد 84

3-14-5 حمل و نقل. 85

3-14-6 واحد های اقامتی و پذیرایی.. 86

3-14-7 دفاتر خدمات مسافرتی (سفر گذاری ها) 89

3-14-8 ساختار اجتماعی- فرهنگی گردشگران شهر مشهد 90

3-15 كاركردهای مؤثرگردشگری بر رشد و توسعه فضایی شهر مشهد 94

3-15-1 اثرات و كاركردهای گردشگری بر شهر مشهد 96

3-16 جاذبه های درمانی مشهد 99

3-16-1 مشهد میزبان گردشگران درمانی.. 99

3-16-2 بازاریابی در کشورهای آذری زبان. 100

3-16-3 مشهد قطب درمان نازایی.. 101

3-16-4 جراحی پیوند در مشهد 101

3-17 بررسی وضعیت زیرساخت های درمانی مشهد 104

فصل چهارم. 108

یافته های تحقیق.. 108

مقدمه. 109

4-1 روند رو به رشد آمار گردشگران سلامت در مشهد 109

4-2 بیمه بیماران خارجی مشهد 110

4-3 تسهیلات ورود گردشگران سلامت مشهد 110

4-4 افزایش تقاضای کشورهای اروپایی و آمریکایی.. 111

4-5 اختصاص بخشی از بودجه زیارت به گردشگری سلامت.. 111

4-6 گواهینامه سلامت حرفه‌ای آژانس‌های مسافرتی.. 112

4-7 کیفیت و قیمت مناسب خدمات درمانی در مشهد 113

4-8 ساماندهی تعرفه‌های درمانی برای توسعه گردشگری سلامت مشهد 114

4-9 تسهیل در صدور روادیدهای درمانی.. 114

4-10 بررسی نقاط مثبت و منفی توسعه گردشگری سلامت مشهد 115

فصل پنجم. 121

بررسی فرضیات ، نتیجه گیری و پیشنهادات.. 121

5-1 بررسی فرضیه های تحقیق.. 122

5-1-1 فرضیه اول تحقیق.. 122

5-1-2 فرضیه دوم تحقیق.. 123

5-1-3 فرضیه سوم تحقیق.. 123

5-2 طرح پیشنهادی برای ایجاد مجتمع گردشگری سلامت در مشهد (سایت پلان) 124

5-2-1 اهداف کلان طرح. 124

5-2-2 اهداف میانی طرح. 125

5-2-3 اهداف خرد 125

5-3 دستاوردهای پایان نامه برای برنامه ریزی گردشگری سلامت در مشهد 127

منابع فارسی.. 128

 

 

یک مطلب دیگر :

 

یک مطلب دیگر :

 

فهرست جداول

جدول 2-1 : تعاریف مختلف گردشگری و نقاط ضعف و قوت آنها 27

جدول 2-2 اثرات مثبت و منفی صنعت گردشگری.. 40

جدول شماره 3-1 : معرفی خراسان رضوی.. 53

جدول 3-2 مشخصات عمومی شهرستانها براساس تقسیمات كشوری در سال 1390. 56

جدول 3-3 : تقسیم بندی انواع جاذبه های گردشگری مشهد بر اساس كاركرد 81

جدول 3-4 : مشخصات كلی واحدهای اقامتی شهر مشهد سال 1390. 86

جدول 3-5 : تعداد گردشگران داخلی و خارجی شهر مشهد 1385-1379. 91

جدول 3-6 : مقایسه شاخص رشد جمعیت، گردشگران مشهد 1335 تا 1385. 95

جدول 3-7 : تعداد جمعیت و رتبه مهمترین شهرهای مذهبی جهان اسلام. 95

جدول 3-8 : لیست بیمارستانهای مهم مشهد 103

جدول 4-1 عوامل مثبت گردشگری درمانی شهر مشهد 116

جدول 4-2  عوامل منفی گردشگری درمانی شهر مشهد 117

جدول 4-3 فرصت های موجود جهت توسعه گردشگری درمانی شهر مشهد 118

جدول 4-4 تهدایدات پیش روی توسعه گردشگری درمانی شهر مشهد 119

جدول 5-1 : ارتباط زیرساختهای درمانی با گردشگران سلامت در مشهد 123

جدول 5-2 : قسمتهای اصلی سایت پلان پیشنهادی.. 127

 

 

فهرست اشکال و نمودارها

تصویر 3-1 : میدان طرقبه(منطقه ییلاقی) 67

تصویر 3-2 : ییلاقات شاندیز. 68

تصویر 3-3 : بارگاه مطهر حضرت رضا (ع) 70

نمودار 3-1 : نسبت مجوزهای گوناگون در دفاتر خدمات مسافرتی شهر مشهد 89

نمودار 3-2 : تعداد گردشگران داخلی ورودی به شهر مشهد بر حسب ماههای سال. 91

نمودار3-3 : نسبت اهداف گردشگران داخلی و خارجی شهر مشهد 94

تصویر 3-6 : الگوی پیشنهادی سیستم گردشگری  شهر مشهد 98

تصویر5-1 : ماهواره ای از محل پیشنهادی برای ایجاد مجتمع گردشگری سلامت در مشهد 126

تصویر 5-3 : جزئیات سایت پلان پیشنهادی.. 126

 

 

فهرست نقشه ها

نقشه 3-1 : نقشه جمهوری اسلامی ایران. 49

نقشه 3-2 : نقشه کلانشهر مشهد 50

نقشه 3-3 : پراكندگی فضایی جاذبه های گردشگری شهر مشهد 82

نقشه 3-4 : پراکندگی فضایی اقامتگاههای گردشگری مشهد 88

 

 

 

چکیده

بر اساس تعریف های سازمان جهانی جهانگردی یكی از اهدافی كه می تواند گردشگر را برانگیزد تا عزم سفر کند، مسافرت برای کسب سلامتی است. چیزی که از آن به گردشگری سلامت تعبیر میکنند.در حقیقت گردشگری سلامت، نوعی از گردشگری است كه به منظور حفظ، بهبود و حصول مجدد سلامت جسمی و ذهنی فرد به مدتی بیشتر از 24 ساعت و كمتر از یك سال صورت می گیرد. به این ترتیب یک توریست سلامت با مسافرت از محل دائم زندگی خود می تواند از خدمات درمانی مقصد استفاده کند تا سلامت جسمی و روحی اش را به دست بیاورد. نوعی از گردشگری که این روزها خوشبختانه در ایران رواج پیدا کرده و توریست های زیادی را از کشورهای منطقه برای بهره مندی از خدمات پزشکی و درمانی ایران به کشورمان می کشاند. کشور ایران و به خصوص شهر مشهد با داشتن پزشکان متخصص و متبحر ، هزینه های پایین درمان نسبت به کشورهای اروپایی ، نزدیکی به کشورهای عربی و تشابه فرهنگ و گویش با کشورهای همجوار دارای مزیت های قابل توجهی در زمینه جذب توریست می باشد . بنابراین ضرورت پژوهش در زمینه راههای توسعه گردشگری درمانی و مذهبی در شهر مشهد بیش از پیش احساس می شود .از طرفی با پیشرفت دانش پزشکی در خود کشورهای عربی و کشورهای همجوار مانند ترکیه شاهد شکل گرفتن قطب های جدید درمانی در سطح منطقه هستیم که با کم توجهی و عدم برنامه ریزی مناسب ، موجب از دست رفتن این صنعت نوپا و سودآور خواهیم شد و همین امر ضرورت پژوهش و برنامه ریزی را در زمینه راهکارهای توسعه گردشگری درمانی نمایان می سازد . نتایج بررسی های صورت گرفته در این پژوهش نشان داد بین زیرساختهای اقتصادی مشهد با توسعه گردشگری سلامت در این شهر ارتباط مشخصی وجود دارد. همچنین بین امکانات درمانی با توسعه گردشگری سلامت مشهد نیز ارتباط معناداری وجود دارد. در پایان نیز با بررسی منطقه مورد مطالعه مکانی نیز به عنوان محل مناسب جهت ایجاد مجتمع گردشگری سلامت در مشهد معرفی شد.

واژگان کلیدی : گردشگری سلامت ،‌ توسعه ، زیرساخت های اقتصادی ،‌امکانات درمانی ، مجتمع سلامت

 

 

 

 

 

فصل اول

 

کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-4-1- توپوگرافی……………………………………………………………………………………………………………………..6

3-4-1- پوشش گیاهی………………………………………………………………………………………………………………….7

4-4-1- اقلیم………………………………………………………………………………………………………………………………7

5-4-1- توده هواهای موثر بر اقلیم کردستان…………………………………………………………………………………….8

الف) توده هوای منطقه  معتدل ……………………………………………………………………………………………………….8

ب) توده هوای سرد سیبری …………………………………………………………………………………………………………….8

ج) توده هوای پر فشار جنب حاره ……………………………………………………………………………………………………9

5-1- موقعیت و مشخصات ایستگاه مورد مطالعه ………………………………………………………………………………….10

6 – 1- بررسی پارامتر های اقلیمی …………………………………………………………………………………………………..11

1-6-1توزیع ماهانه بارش ………………………………………………………………………………………………………………11

2-6-1- توزیع فصلی بارش   ………………………………………………………………………………………………………….14

3-6-1 نوسانات سالانه بارش …………………………………………………………………………………………………………..14

4-6-1- مقادیر متوسط یخبندان  …………………………………………………………………………………………………….14

5-6-1 میانگین ماهانه نم نسبی  ……………………………………………………………………………………………………….16

7-1 – تعیین تیپ آب و هوای شهرستان سنندج ………………………………………………………………………………….16

8-1- تعییین تیپ آب و هوایی بر مبنای طبقه بندی کوپن …………………………………………………………………….17

فصل دوم : مبانی نظری و مروری بر پیشینه تحقیق.…………………………………………………………………………….19

1-2- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………….20

2-2- اقلیم شناسی سینوپتیک……………………………………………………………………………………………………………20

3-2- تگرگ………………………………………………………………………………………………………………………………..21

1-3-2- شکل­گیری تگرگ……………………………………………………………………………………………………………..21

2-3-2- شکل­گیری دانه­های تگرگ…………………………………………………………………………………………………22

3-3-2- انواع تگرگ……………………………………………………………………………………………………………………..23

4-3-2- تگرگ نرم یا گویچه برف…………………………………………………………………………………………………….23

5 -3-2- تگرگ کوچک………………………………………………………………………………………………………………….23

6-3-2-  تگرگ واقعی…………………………………………………………………………………………………………………….24

7-3-2-  طوفان تگرگ…………………………………………………………………………………………………………………….24

4-2- پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………..24

1-4-2- مطالعات خارج از کشور………………………………………………………………………………………………………….24

  2-4-2- مطالعات داخل کشور……………………………………………………………………………………………………………28

فصل سوم: روش پژوهش، ابزار و مواد…………………………………………………………………………………………………34

   1-3- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………..35

2-3- روش کار…………………………………………………………………………………………………………………………………..35

 

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل………………………………………………………………………………………………………………. 37

1-4- یافته ها … 38

2-4- تحلیل سینوپتیکی دو مورد رخداد تگرگ در ایستگاه سنندج. 40

1-2-4-  بارش تگرگ  2 می 1993. 40

2-2-4-  بارش تگرگ 6 آوریل  2011. 40

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………..78

1-5- مقایسه نتایج به دست آمده تحقیق حاضر با مطالعات دیگر محققین در زمینه  بررسی سینوپتیکی تگرگ…………80

2-5-  مطالعات خارج از کشور………………………………………………………………………………………………………………..80

3-5-  مطالعات داخل کشور …………………………………………………………………………………………………………………..82

فصل ششم: منابع و ماخذ……………………………………………………………………………………………………………………….86

 

    1-6- فارسی…………………………………………………………………………………………………………………………………….87

2-6-  لاتین…………………………………………………………………………………………………………………………………………89

    3-6 – خلاصه……………………………………………………………………………………………………………………………………..92

                 فهرست شکل ها

عنوان                                                                                                                                                                     صفحه

شکل (1-1) موقعیت جغرافیایی شهرستان سنندج نسبت به کل ایران.. 5

شکل(2-1)  نقشه ارتفاعی شهرستان سنندج. 5

شکل ( 3-1) توزیع ماهانه بارش در ایستگاه سنندج از سال 1367 الی 1386…… 12

 

 شکل (4-1) توزیع فصلی بارش در ایستگاه سنندج………………………………………………………………………………….14

  شکل (5-1) مقادیر متوسط روز یخبندان در ایستگاه سنندج 1367الی 1386 ………………………………………………15

شکل( 2-4 ) فشار برحسب هکتوپاسکال در روز 1 می 1993. 42

شکل( 3-4 ) دما برحسب کلوین در روز 1 می 1993.. 43

شکل( 4-4 ) امگا برحسب پاسکال بر ثانیه در روز 1 می 1993… 45

شکل( 5-4 ) رطوبت نسبی برحسب درصد  در روز 1 می 1993. 46

شکل( 6-4 ) فشار برحسب هکتوپاسکال در روز 2 می 1993. 48

شکل( 7-4 ) دما برحسب کلوین در روز 2 می 1993. 50

شکل( 8-4 ) امگا برحسب پاسکال بر ثانیه در روز 2 می 1993. 51

شکل( 9-4 ) رطوبت نسبی برحسب درصد در روز 2 می 1993. 53

شکل( 10- 4 ) فشار برحسب هکتوپاسکال در روز 3 می 1993. 54

شکل (11-  4 ) دما برحسب کلوین در روز 3 می 1993. 55

شکل (12-  4 ) امگا برحسب پاسکال بر ثانیه در روز 3 می 1993. 57

شکل (13-  4 ) رطوبت نسبی برحسب درصد در روز 3 می 1993. 58

شکل (14-  4 ) فشار  برحسب هکتوپاسکال در روز 5 آوریل  2011. 59

شکل (15-  4 ) دما  برحسب کلوین در روز 5 آوریل  2011. 61

شکل (16-  4 ) امگا  برحسب پاسکال بر ثانیه در روز 5 آوریل  2011. 63

شکل (17-  4 ): رطوبت نسبی  برحسب درصد در روز 5 آوریل  2011. 64

شکل ( 18-  4 ) فشار  برحسب هکتوپاسکال در روز 6 آوریل  2011. 66

شکل ( 19-  4 ) دما  برحسب کلوین در روز 6 آوریل 2011. 68

شکل ( 20-  4 ) امگا  برحسب پاسکال بر ثانیه در روز 6 آوریل  2011. 70

شکل ( 21-  4 ) رطوبت نسبی  برحسب درصد در روز 6 آوریل  2011. 72

شکل ( 22-  4 ) فشار  برحسب هکتوپاسکال در روز 7 آوریل  2011. 74

شکل ( 23-  4 ) دما  برحسب کلوین در روز 7 آوریل 2011. 75

شکل ( 24-  4 ) امگا  برحسب پاسکال بر ثانیه در روز 7 آوریل 2011. 77

شکل ( 25-  4 ) رطوبت نسبی  برحسب درصد در روز 7 آوریل 2011. 78

 

 

یک مطلب دیگر :

 

 

یک مطلب دیگر :

 

 فهرست جدول ها

عنوان                                                                                                                                                                                              صفحه

 

     جدل (1-1)  توزیع ماهانه بارش در ایستگاه سنندج…………………………………………………………………………………….11

       جدول( 2-1)جدول توزیع فصلی بارش در ایستگاه سنندج………………………………………………………………………….12

      جدول( 3-1 )توزیع بارش سالانه در ایستگاه سنندج…………………………………………………………………………………….14

      جدول (3-8) میانگین ماهانه ی نم نسبی ایستگاه سنندج………………………………………………………………………………..16

جدول (1-3) مشخصات کدهای تگرگ…………………………………………………………………………………………………… 35

   جدول( 1 – 5 ) مطالعات محققین خارج از کشور در زمینه تحلیل سینوپتیکی تگرگ………………………………………… 80

  جدول( 2 – 5 )،مطالعات محققین داخل کشور در زمینه­ تحلیل سینوپتیکی تگرگ…………………………………………..81

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

 

 

مقدمه

 

 

• بیان مسأله

مخاطرات طبیعی جزو ویژگی های طبیعت است و هیچ چیز طبیعت بد نیست بلکه  این حوادث زمانی زیانبار خواهند بود که انسان با راههای مقابله با آن آشنا نباشد ، گاهی انواع مخاطرات طبیعی را تا 40 مورد ذکر می کنند که بسیاری از آن ها در ایران نیز اتفاق می افتد(سیاوش شایان و دیگران ،75،1389).مخاطرات را می­توان بر پایه شدت رخداد و منشأ آنها، به دو گروه عمده تقسیم کرد. مخاطرات بر اساس سرعت رخداد، به دو بخش مخاطرات ناگهانی و تدریجی تفکیک می­شوند. زلزله،سیل، زمین لغزش، بهمن، تگرگ و غیره از مخاطرات ناگهانی محسوب می­شوند و خشکسالی، فرسایش، گرم شدن جهانی و غیره از مخاطرات تدریجی به شمار می­آیند (اوزی ترجمه شده به وسیله ظاهری، 1390: 6) (به نقل از خوش اخلاق و همکاران، 1391، 56 ). در مخاطرات تدریجی به دلیل رخداد آرام این پدیده با اتخاذ تدابیر حفاظتی و پیشگیرانه، می­توان خسارت­ها و تلفات وارده را کاهش داد. در حالی که حوادث ناگهانی زمانی که شروع شوند فرصتی برای چاره­اندیشی و مقابله با آن وجود ندارد. بنابراین باید با آگاهی از عوامل به وجودآورنده­ی این حوادث، توان پیش­آگاهی از رخداد آنها را جهت کاهش خسارت و تلفات به دست آورد.

یکی از انواع مخاطرات ناگهانی، مخاطرات اقلیمی است که برای جوامع انسانی خساراتی را به بار می آورند.ازجملۀ این مخاطرات، پدیدۀ تگرگ است که در مقیاس خرد موجب تلفات مالی و جانی می شود. تگرگ یکی از پدیده­های جوی مخرب است که باعث خسارات بسیار در بخش­های مختلف همچون کشاورزی می­شود. بارش تگرگ معمولا از ابرهای کومولونیمبوس انجام می­گیرد. غالبا به شکل رگبار و عموما همراه با رعد و برق، به ویژه در فصل بهار رخ می­دهد. این نوع بارش­ها از ناپایداری همرفتی حاصل می­شود که در این حالت توده­ی هوا،باید در یک سطح معین، گرم­تر از هوای مجاور خود شود. گرم شدن توده­ی هوا نسبت به محیط اطراف آن، در نزدیکی سطح زمین به دو روش رخ می­دهد. اول اینکه ممکن است یک قسمت از زمین در منطقه­ای وسیع، انرژی تابشی بیشتری نسبت به اطراف کسب کند و به تدریج تا آنجایی گرم شود که گرمای آن، قسمت زیرین توده هوای بالایش را گرم­تر از هوای مجاور خود کند و هوا را ناپایدار گرداند. دوم اینکه توده­ی هوا در مسیر حرکت خود از مناطق گرم عبور کند. گرمای چنین مناطقی از طریق رسانش به هوای گذرنده منتقل می­شود و قسمت زیرین آن را گرم­تر از قسمت­های بالایی­اش می­کند(علیجانی، 1384، 242). رخداد این بارش­ها در فصل بهار و اوایل تابستان همراه با رعد و برق، باد شدید و رخداد سیل سبب آسیب به محصولات کشاورزی( به ویژه درختانی که در این فصل دارای شکوفه­اند)، شده و خسارات فراوانی را به بار می­آورد.تگرگ به عناصر جوی و عوامل جغرافیایی محل وابسته است؛ هر زمان که شرایط جوی و فرایندهای فیزیکی مناسب با موقعیت جغرافیایی محل ترکیب شوند، باعث رخداد و تشدید این پدیده می گردد.

تگرگ از دانه یا تکه های یخ به قطر 5 – 50 میلی متر ( و گاهی بیشتر) تشکیل شده است.رشد شدید تگرگ ، حاصل حرکات عمودی شدید و مکرر هوا در درون ابرهای کومولونیمبوس است و این امر باعث می شود که نطفه های تگرگ قطرات آب را به دفعات به دور خود جذب کنند و سبب انجماد آنها شوند؛ از این رو ساختار تگرگ از لایه های شفاف ، نیمه شفاف ، کدر تا شیری رنگ، شبیه به برف ایجاد می شود.تگرگ غالبا به شکل رگبار ، به طور محدود و همراه با رعد و برق ، به ویژه در بهار ، می بارد.(علیجانی و کاویانی، 1383 : 264 ).

1-2- اهمیت موضوع

تگرگ از لحاظ تغذیه منابع آب زیرزمینی مفید می­باشد اما برای جوامع انسانی زیانهای ناشی از آن به مراتب بیشتر از فواید آن است. بر اساس گزارش فائو از بین 40 نوع بلایای طبیعی ثبت شده در جهان 31 نوع آن در ایران رخ می‌دهد و ایران جزو 10 کشور اول بلاخیز دنیا محسوب می‌شود  (منتشر شده توسط گروه خبری فارمنا در تاریخ ۱۳۹۰ یکشنبه ۲۵ دی ).زیان­های ناشی از تگرگ، بیشتر در بخش کشاورزی و در اثر صدمه دیدن محصولات کشاورزی هنگام رشد و جوانه زدن تأثیرگذار بوده، هرچند که در دیگر بخش ها نظیر ساختمان های مسکونی تلفات حیوانات کوچک و بزرگ، همچنین در پرواز هواپیما و صدمه دیدن اجزای آن اختلال ایجاد می کند. همچنین نقش موثری را در ایجاد سیلاب­های ناگهانی داشته و هر ساله خسارات قابل توجهی را در بعضی از مناطق از جمله شهرستان سنندج  به بار آورده چنانکه کشاورزان به بیمه کردن محصولات خود در برابر این پدیده می پردازند و دولت در قبال خسارتی که به این بخش از فعالیت وارد آمده است هزینه های زیادی را متحمل می شود. مدیر گروه خدمات بیمه ای بانک کشاورزی کردستان  تعداد بیمه گذاران سال 1393را 91 هزار و 665 نفر ذکر کرد و افزود: از این تعداد کشاورز بیش از 87 میلیارد و 652 میلیون ریال بابت حق بیمه محصولات کشاورزی در برابر بلایای طبیعی از جمله بارش تگرگ  دریافت کردیم (خبر گذاری مهر ،کد خبر :1524843330248768086 تاریخ :دوشنبه 19 خرداد 1393 ساعت 15:03).

بنابر اظهار مدیر جهاد کشاورزی شهرستان سنندج  11 هزار هکتار باغ در سطح شهرستان سنندج وجود دارد  در ابتدای فروردین ماه سال 1393 سرمازدگی و بارش تگرگ 95 میلیارد تومان خسارت به باغات شهرستان سنندج وارد کرده است . وی گفت: بر اثر سرمازدگی و بارش تگرگ  در  اوایل فروردین ماه همان سال 100 درصد باغات گردو و 95 درصد درختان هسته‌دار دچار سرمازدگی شدند و به طور کامل از بین رفتند. مدیر جهاد کشاورزی شهرستان سنندج به اجرای طرح سرشاخه کاری درختان خشکیده در سطح باغات اشاره و خاطر نشان کرد: باید در بخش کشاورزی برای مقاوم سازی درختان در مقابل پدیده سرمازدگی و تگرگ  به سمت اصلاح ارقام و ارقام پیوندی مقاوم پیش رویم. (خبر گزاری تسنیم سه شنبه 25 آذر 1393 ساعت 56، 15. )

از دیرباز تاکنون در سراسر دنیا تلاشهای زیادی برای مقابله با این پدیده انجام شده است که مقابلۀ موثر با آن نیازمند مطالعه و شناخت مراکز رخداد تگرگ و عوامل به وجود آورنده و شرایط تکوین آن و تأثیر آنها در مقیاس های زمانی و مکانی معین است.

1-3- علت انتخاب و سوال تحقیق

شهرستان سنندج  یکی از مناطقی است که همه ساله در فصل بهار بارش تگرگ در آن رخ داده و صدمات زیادی را بخصوص در بخش کشاورزی به بار می آورد. در طول تاریخ  کشاورزان زیادی به دلیل خسارت های حاصله از وقوع بلایای طبیعی در کردستان  هم چون خشکسالی، سیل و تگرگ ،سرما،طوفان و غیره شغل خود را رها کرده و به شهرها مهاجرت کرده اند.هدف این پژوهش بررسی و تحلیل همدیدی در دوره­ی 1992 تا 2013 در شهرستان سنندج به منظور کاهش اثرات مخرب تگرگ بعنوان یکی از این پدیده بر بخش کشاورزی است و از این رو ضرورت مطالعۀ بیشتر آن احساس می شود.

سیستم ها و توده های هوایی که باعث رخداد تگرگ در این منطقه می شوند کدامند و منشأ آنها از چه مناطقی می باشد؟

برای پاسخ به این سوال، بررسی سینوپتیکی ترازهای مختلف جو، بررسی و تحلیل خواهد شد و در این راستا مشخص کردن روزهای تگرگ در  ایستگاه  سینوپتیک سنندج، تهیۀ نقشه های ترازهای مختلف جو و تحلیل آنها در جهت شناسایی سیستم ها و توده های هوایی که باعث رخداد پدیدۀ تگرگ در این منطقه می شوند، انجام خواهند شد.

1-4- کلیات منطقه

1-4-1- مشخصات کلی شهرستان سنندج

2-4-1- توپوگرافی……………………………………………………………………………………………………………………..6

3-4-1- پوشش گیاهی………………………………………………………………………………………………………………….7

4-4-1- اقلیم………………………………………………………………………………………………………………………………7

5-4-1- توده هواهای موثر بر اقلیم کردستان…………………………………………………………………………………….8

الف) توده هوای منطقه  معتدل ……………………………………………………………………………………………………….8

ب) توده هوای سرد سیبری …………………………………………………………………………………………………………….8

ج) توده هوای پر فشار جنب حاره ……………………………………………………………………………………………………9

5-1- موقعیت و مشخصات ایستگاه مورد مطالعه ………………………………………………………………………………….10

6 – 1- بررسی پارامتر های اقلیمی …………………………………………………………………………………………………..11

1-6-1توزیع ماهانه بارش ………………………………………………………………………………………………………………11

2-6-1- توزیع فصلی بارش   ………………………………………………………………………………………………………….14

3-6-1 نوسانات سالانه بارش …………………………………………………………………………………………………………..14

4-6-1- مقادیر متوسط یخبندان  …………………………………………………………………………………………………….14

5-6-1 میانگین ماهانه نم نسبی  ……………………………………………………………………………………………………….16

7-1 – تعیین تیپ آب و هوای شهرستان سنندج ………………………………………………………………………………….16

8-1- تعییین تیپ آب و هوایی بر مبنای طبقه بندی کوپن …………………………………………………………………….17

فصل دوم : مبانی نظری و مروری بر پیشینه تحقیق.…………………………………………………………………………….19

1-2- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………….20

2-2- اقلیم شناسی سینوپتیک……………………………………………………………………………………………………………20

3-2- تگرگ………………………………………………………………………………………………………………………………..21

1-3-2- شکل­گیری تگرگ……………………………………………………………………………………………………………..21

2-3-2- شکل­گیری دانه­های تگرگ…………………………………………………………………………………………………22

3-3-2- انواع تگرگ……………………………………………………………………………………………………………………..23

4-3-2- تگرگ نرم یا گویچه برف…………………………………………………………………………………………………….23

5 -3-2- تگرگ کوچک………………………………………………………………………………………………………………….23

6-3-2-  تگرگ واقعی…………………………………………………………………………………………………………………….24

7-3-2-  طوفان تگرگ…………………………………………………………………………………………………………………….24

4-2- پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………..24

1-4-2- مطالعات خارج از کشور………………………………………………………………………………………………………….24

  2-4-2- مطالعات داخل کشور……………………………………………………………………………………………………………28

فصل سوم: روش پژوهش، ابزار و مواد…………………………………………………………………………………………………34

   1-3- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………..35

2-3- روش کار…………………………………………………………………………………………………………………………………..35

 

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل………………………………………………………………………………………………………………. 37

1-4- یافته ها … 38

2-4- تحلیل سینوپتیکی دو مورد رخداد تگرگ در ایستگاه سنندج. 40

1-2-4-  بارش تگرگ  2 می 1993. 40

2-2-4-  بارش تگرگ 6 آوریل  2011. 40

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………..78

1-5- مقایسه نتایج به دست آمده تحقیق حاضر با مطالعات دیگر محققین در زمینه  بررسی سینوپتیکی تگرگ…………80

2-5-  مطالعات خارج از کشور………………………………………………………………………………………………………………..80

 

3-5-  مطالعات داخل کشور …………………………………………………………………………………………………………………..82

فصل ششم: منابع و ماخذ……………………………………………………………………………………………………………………….86

    1-6- فارسی…………………………………………………………………………………………………………………………………….87

2-6-  لاتین…………………………………………………………………………………………………………………………………………89

    3-6 – خلاصه……………………………………………………………………………………………………………………………………..92

                 فهرست شکل ها

عنوان                                                                                                                                                                     صفحه

شکل (1-1) موقعیت جغرافیایی شهرستان سنندج نسبت به کل ایران.. 5

شکل(2-1)  نقشه ارتفاعی شهرستان سنندج. 5

شکل ( 3-1) توزیع ماهانه بارش در ایستگاه سنندج از سال 1367 الی 1386…… 12

 

 شکل (4-1) توزیع فصلی بارش در ایستگاه سنندج………………………………………………………………………………….14

  شکل (5-1) مقادیر متوسط روز یخبندان در ایستگاه سنندج 1367الی 1386 ………………………………………………15

شکل( 2-4 ) فشار برحسب هکتوپاسکال در روز 1 می 1993. 42

شکل( 3-4 ) دما برحسب کلوین در روز 1 می 1993.. 43

شکل( 4-4 ) امگا برحسب پاسکال بر ثانیه در روز 1 می 1993… 45

شکل( 5-4 ) رطوبت نسبی برحسب درصد  در روز 1 می 1993. 46

شکل( 6-4 ) فشار برحسب هکتوپاسکال در روز 2 می 1993. 48

شکل( 7-4 ) دما برحسب کلوین در روز 2 می 1993. 50

شکل( 8-4 ) امگا برحسب پاسکال بر ثانیه در روز 2 می 1993. 51

شکل( 9-4 ) رطوبت نسبی برحسب درصد در روز 2 می 1993. 53

شکل( 10- 4 ) فشار برحسب هکتوپاسکال در روز 3 می 1993. 54

شکل (11-  4 ) دما برحسب کلوین در روز 3 می 1993. 55

شکل (12-  4 ) امگا برحسب پاسکال بر ثانیه در روز 3 می 1993. 57

شکل (13-  4 ) رطوبت نسبی برحسب درصد در روز 3 می 1993. 58

شکل (14-  4 ) فشار  برحسب هکتوپاسکال در روز 5 آوریل  2011. 59

شکل (15-  4 ) دما  برحسب کلوین در روز 5 آوریل  2011. 61

شکل (16-  4 ) امگا  برحسب پاسکال بر ثانیه در روز 5 آوریل  2011. 63

شکل (17-  4 ): رطوبت نسبی  برحسب درصد در روز 5 آوریل  2011. 64

شکل ( 18-  4 ) فشار  برحسب هکتوپاسکال در روز 6 آوریل  2011. 66

شکل ( 19-  4 ) دما  برحسب کلوین در روز 6 آوریل 2011. 68

شکل ( 20-  4 ) امگا  برحسب پاسکال بر ثانیه در روز 6 آوریل  2011. 70

شکل ( 21-  4 ) رطوبت نسبی  برحسب درصد در روز 6 آوریل  2011. 72

شکل ( 22-  4 ) فشار  برحسب هکتوپاسکال در روز 7 آوریل  2011. 74

شکل ( 23-  4 ) دما  برحسب کلوین در روز 7 آوریل 2011. 75

شکل ( 24-  4 ) امگا  برحسب پاسکال بر ثانیه در روز 7 آوریل 2011. 77

شکل ( 25-  4 ) رطوبت نسبی  برحسب درصد در روز 7 آوریل 2011. 78

 

 

 

 فهرست جدول ها

عنوان                                                                                                                                                                                              صفحه

 

     جدل (1-1)  توزیع ماهانه بارش در ایستگاه سنندج…………………………………………………………………………………….11

       جدول( 2-1)جدول توزیع فصلی بارش در ایستگاه سنندج………………………………………………………………………….12

      جدول( 3-1 )توزیع بارش سالانه در ایستگاه سنندج…………………………………………………………………………………….14

یک مطلب دیگر :

 

 

یک مطلب دیگر :

      جدول (3-8) میانگین ماهانه ی نم نسبی ایستگاه سنندج………………………………………………………………………………..16

جدول (1-3) مشخصات کدهای تگرگ…………………………………………………………………………………………………… 35

   جدول( 1 – 5 ) مطالعات محققین خارج از کشور در زمینه تحلیل سینوپتیکی تگرگ………………………………………… 80

  جدول( 2 – 5 )،مطالعات محققین داخل کشور در زمینه­ تحلیل سینوپتیکی تگرگ…………………………………………..81

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

 

 

مقدمه

 

 

• بیان مسأله

مخاطرات طبیعی جزو ویژگی های طبیعت است و هیچ چیز طبیعت بد نیست بلکه  این حوادث زمانی زیانبار خواهند بود که انسان با راههای مقابله با آن آشنا نباشد ، گاهی انواع مخاطرات طبیعی را تا 40 مورد ذکر می کنند که بسیاری از آن ها در ایران نیز اتفاق می افتد(سیاوش شایان و دیگران ،75،1389).مخاطرات را می­توان بر پایه شدت رخداد و منشأ آنها، به دو گروه عمده تقسیم کرد. مخاطرات بر اساس سرعت رخداد، به دو بخش مخاطرات ناگهانی و تدریجی تفکیک می­شوند. زلزله،سیل، زمین لغزش، بهمن، تگرگ و غیره از مخاطرات ناگهانی محسوب می­شوند و خشکسالی، فرسایش، گرم شدن جهانی و غیره از مخاطرات تدریجی به شمار می­آیند (اوزی ترجمه شده به وسیله ظاهری، 1390: 6) (به نقل از خوش اخلاق و همکاران، 1391، 56 ). در مخاطرات تدریجی به دلیل رخداد آرام این پدیده با اتخاذ تدابیر حفاظتی و پیشگیرانه، می­توان خسارت­ها و تلفات وارده را کاهش داد. در حالی که حوادث ناگهانی زمانی که شروع شوند فرصتی برای چاره­اندیشی و مقابله با آن وجود ندارد. بنابراین باید با آگاهی از عوامل به وجودآورنده­ی این حوادث، توان پیش­آگاهی از رخداد آنها را جهت کاهش خسارت و تلفات به دست آورد.

یکی از انواع مخاطرات ناگهانی، مخاطرات اقلیمی است که برای جوامع انسانی خساراتی را به بار می آورند.ازجملۀ این مخاطرات، پدیدۀ تگرگ است که در مقیاس خرد موجب تلفات مالی و جانی می شود. تگرگ یکی از پدیده­های جوی مخرب است که باعث خسارات بسیار در بخش­های مختلف همچون کشاورزی می­شود. بارش تگرگ معمولا از ابرهای کومولونیمبوس انجام می­گیرد. غالبا به شکل رگبار و عموما همراه با رعد و برق، به ویژه در فصل بهار رخ می­دهد. این نوع بارش­ها از ناپایداری همرفتی حاصل می­شود که در این حالت توده­ی هوا،باید در یک سطح معین، گرم­تر از هوای مجاور خود شود. گرم شدن توده­ی هوا نسبت به محیط اطراف آن، در نزدیکی سطح زمین به دو روش رخ می­دهد. اول اینکه ممکن است یک قسمت از زمین در منطقه­ای وسیع، انرژی تابشی بیشتری نسبت به اطراف کسب کند و به تدریج تا آنجایی گرم شود که گرمای آن، قسمت زیرین توده هوای بالایش را گرم­تر از هوای مجاور خود کند و هوا را ناپایدار گرداند. دوم اینکه توده­ی هوا در مسیر حرکت خود از مناطق گرم عبور کند. گرمای چنین مناطقی از طریق رسانش به هوای گذرنده منتقل می­شود و قسمت زیرین آن را گرم­تر از قسمت­های بالایی­اش می­کند(علیجانی، 1384، 242). رخداد این بارش­ها در فصل بهار و اوایل تابستان همراه با رعد و برق، باد شدید و رخداد سیل سبب آسیب به محصولات کشاورزی( به ویژه درختانی که در این فصل دارای شکوفه­اند)، شده و خسارات فراوانی را به بار می­آورد.تگرگ به عناصر جوی و عوامل جغرافیایی محل وابسته است؛ هر زمان که شرایط جوی و فرایندهای فیزیکی مناسب با موقعیت جغرافیایی محل ترکیب شوند، باعث رخداد و تشدید این پدیده می گردد.

تگرگ از دانه یا تکه های یخ به قطر 5 – 50 میلی متر ( و گاهی بیشتر) تشکیل شده است.رشد شدید تگرگ ، حاصل حرکات عمودی شدید و مکرر هوا در درون ابرهای کومولونیمبوس است و این امر باعث می شود که نطفه های تگرگ قطرات آب را به دفعات به دور خود جذب کنند و سبب انجماد آنها شوند؛ از این رو ساختار تگرگ از لایه های شفاف ، نیمه شفاف ، کدر تا شیری رنگ، شبیه به برف ایجاد می شود.تگرگ غالبا به شکل رگبار ، به طور محدود و همراه با رعد و برق ، به ویژه در بهار ، می بارد.(علیجانی و کاویانی، 1383 : 264 ).

1-2- اهمیت موضوع

تگرگ از لحاظ تغذیه منابع آب زیرزمینی مفید می­باشد اما برای جوامع انسانی زیانهای ناشی از آن به مراتب بیشتر از فواید آن است. بر اساس گزارش فائو از بین 40 نوع بلایای طبیعی ثبت شده در جهان 31 نوع آن در ایران رخ می‌دهد و ایران جزو 10 کشور اول بلاخیز دنیا محسوب می‌شود  (منتشر شده توسط گروه خبری فارمنا در تاریخ ۱۳۹۰ یکشنبه ۲۵ دی ).زیان­های ناشی از تگرگ، بیشتر در بخش کشاورزی و در اثر صدمه دیدن محصولات کشاورزی هنگام رشد و جوانه زدن تأثیرگذار بوده، هرچند که در دیگر بخش ها نظیر ساختمان های مسکونی تلفات حیوانات کوچک و بزرگ، همچنین در پرواز هواپیما و صدمه دیدن اجزای آن اختلال ایجاد می کند. همچنین نقش موثری را در ایجاد سیلاب­های ناگهانی داشته و هر ساله خسارات قابل توجهی را در بعضی از مناطق از جمله شهرستان سنندج  به بار آورده چنانکه کشاورزان به بیمه کردن محصولات خود در برابر این پدیده می پردازند و دولت در قبال خسارتی که به این بخش از فعالیت وارد آمده است هزینه های زیادی را متحمل می شود. مدیر گروه خدمات بیمه ای بانک کشاورزی کردستان  تعداد بیمه گذاران سال 1393را 91 هزار و 665 نفر ذکر کرد و افزود: از این تعداد کشاورز بیش از 87 میلیارد و 652 میلیون ریال بابت حق بیمه محصولات کشاورزی در برابر بلایای طبیعی از جمله بارش تگرگ  دریافت کردیم (خبر گذاری مهر ،کد خبر :1524843330248768086 تاریخ :دوشنبه 19 خرداد 1393 ساعت 15:03).

بنابر اظهار مدیر جهاد کشاورزی شهرستان سنندج  11 هزار هکتار باغ در سطح شهرستان سنندج وجود دارد  در ابتدای فروردین ماه سال 1393 سرمازدگی و بارش تگرگ 95 میلیارد تومان خسارت به باغات شهرستان سنندج وارد کرده است . وی گفت: بر اثر سرمازدگی و بارش تگرگ  در  اوایل فروردین ماه همان سال 100 درصد باغات گردو و 95 درصد درختان هسته‌دار دچار سرمازدگی شدند و به طور کامل از بین رفتند. مدیر جهاد کشاورزی شهرستان سنندج به اجرای طرح سرشاخه کاری درختان خشکیده در سطح باغات اشاره و خاطر نشان کرد: باید در بخش کشاورزی برای مقاوم سازی درختان در مقابل پدیده سرمازدگی و تگرگ  به سمت اصلاح ارقام و ارقام پیوندی مقاوم پیش رویم. (خبر گزاری تسنیم سه شنبه 25 آذر 1393 ساعت 56، 15. )

از دیرباز تاکنون در سراسر دنیا تلاشهای زیادی برای مقابله با این پدیده انجام شده است که مقابلۀ موثر با آن نیازمند مطالعه و شناخت مراکز رخداد تگرگ و عوامل به وجود آورنده و شرایط تکوین آن و تأثیر آنها در مقیاس های زمانی و مکانی معین است.

1-3- علت انتخاب و سوال تحقیق

شهرستان سنندج  یکی از مناطقی است که همه ساله در فصل بهار بارش تگرگ در آن رخ داده و صدمات زیادی را بخصوص در بخش کشاورزی به بار می آورد. در طول تاریخ  کشاورزان زیادی به دلیل خسارت های حاصله از وقوع بلایای طبیعی در کردستان  هم چون خشکسالی، سیل و تگرگ ،سرما،طوفان و غیره شغل خود را رها کرده و به شهرها مهاجرت کرده اند.هدف این پژوهش بررسی و تحلیل همدیدی در دوره­ی 1992 تا 2013 در شهرستان سنندج به منظور کاهش اثرات مخرب تگرگ بعنوان یکی از این پدیده بر بخش کشاورزی است و از این رو ضرورت مطالعۀ بیشتر آن احساس می شود.

سیستم ها و توده های هوایی که باعث رخداد تگرگ در این منطقه می شوند کدامند و منشأ آنها از چه مناطقی می باشد؟

برای پاسخ به این سوال، بررسی سینوپتیکی ترازهای مختلف جو، بررسی و تحلیل خواهد شد و در این راستا مشخص کردن روزهای تگرگ در  ایستگاه  سینوپتیک سنندج، تهیۀ نقشه های ترازهای مختلف جو و تحلیل آنها در جهت شناسایی سیستم ها و توده های هوایی که باعث رخداد پدیدۀ تگرگ در این منطقه می شوند، انجام خواهند شد.

1-4- کلیات منطقه

1-4-1- مشخصات کلی شهرستان سنندج

این شهرستان در­غرب کشور واقع شده که جزء استان کردستان و در بخش جنوبی آن قرار دارد و بین طول جغرافیایی 45 درجه و 30 دقیقه تا 47درجه و 30 دقیقه طول  شرقی، عرض جغرافیایی 34درجه  تا 35 درجه شمالی قرار گرفته است ، جمعیت این شهرستان در سال 1390، ۳۷۳،۹۸۷ نفر بوده است . شهرستان سنندج با وسعت 5023كیلومترمربع، 2/17 درصد از خاک استان را به خود اختصاص داده است .طیف ارتفاعی این شهرستان از 1192 مترتا بیش از 2931 متر از سطح دریا بوده  بر اساس مطالعات ارزیابی و منابع اراضی از سطح شهرستان 57/41 درصد اراضی كوهستانی، 16/24 درصد تپه­ها و 28/34 درصد بقیه را اراضی دشتی و سیلابی و … تشكیل می­دهند. از طرف غرب با شهرستان مریوان و سرو آباد  ، از شرق با شهرستان قروه ، از جنوب به شهرستان کامیاران و از شمال به شهرستان های دیوان دره و بیجار محدودشده است.با توجه به  شکل (2-1) طیف ارتفاعی آن از  1192 متر  الی 2931  متر از سطح دریا  می­باشد.